Aşura Vakıası

 Aşura vakıası (Arapça: واقعة عاشوراء‎); hicretin 61. yılı Muharrem ayının onuncu günü Kerbelatopraklarında, İmam Hüseyin (a.s) ile Ömer b. Sa’d’ın komutasındaki Yezit b. Muaviye’nin ordusuyla karşı karşıya geldiği ve İmam Hüseyin’in (a.s) kendisi, yarenleri ve akrabalarının şehit olmasıyla sonuçlanan hadisedir. İmam Hüseyin’in (a.s) şehit olmasından sonra kafilesinden geriye kalan; kadın ve çocuklar esir alınarak, Kufe’ye ve oradan da Şam’a götürüldüler. Şii’ler her yıl Kerbela hadisesi münasebetiyle matem ve yas merasimi düzenlemektedirler.

Aşura vakıası Şiiler arasında Tevvabin ve Muhtar’ın kıyamı gibi sayısız kıyamların ilham kaynağı olmuştur ve birçok düşünür, İran halkının İslam İnkılabını gerçekleştirmeleri konusunda, Kerbela vakıasından etkilendiğine inanmaktadır.

Aşura vakıası ve İmam Hüseyin’in (a.s) şehadet hadisesi, Şiilik hüviyetini şekillendiren en önemli unsurlardan birisidir ve Şiilerin, mezhebi ve hatta sosyal yaşantıları Aşura kültüründen etkilenmiştir. Bu kültürün yansımaları, yüzyıllar boyunca Şii toplumların farklı düzey ve düşünce aralıklarında edebiyat, resim ve çeşitli hatıra yazıları gibi farklı sanatsal ifade biçimlerinde müşahede edilebilir.
Aşura’nın Manası

Aşir, on sayısına tekabül etmekte, Uşr/Öşür ise onda bir ve Aşir ise onuncu demektir. Aşurakelimesi tarihte terimsel bir anlam kazanmış olup, lügat bilginlerinin meşhur görüşüne göre Muharrem’in onuncu gününe denmektedir. [1] Bazı lügat âlimleri Aşura kelimesinin İbraniceolan Aşur ve Aşura kelimesinin Arapçalaştırılmış hali olduğunu (muarreb) söylemektedir. Aşura kelimesi İbranicede Tişri (Yahudi ayı) ayının onuncu gününü adlandırmak için kullanılmaktadır. [2]

Aşura; Hüseyin b. Ali’nin (a.s) şehit olduğu Muharrem ayının onuncu günüdür. [3]
Şiaların Bakışında Aşura Günü
Kerbela; Aşura Günü

Ubeydullah b. Ziyad türlü hile ve desiselerle Kufe’ye egemen olmayı başardı ve daha sonra İmam Hüseyin (a.s) ve az sayıda yarenini muhasara altına alarak, Kerbela’da Aşura günü hepsini acımasız ve feci bir şekilde şehit ettirdi. İbni Ziyad, İmam (a.s) ve yarenlerini şehit ettirdikten sonra kadın ve çocukları esir alarak bir müddet Kufe zindanlarında tuttu. Daha sonra Yezit b. Muaviye’ye bir mektup yazarak İmam Hüseyin (a.s) ve ashabının şehit olduğu haberini verdi. Bunun üzerine Yezid’de bir mektup yazarak Ubeydullah’tan kesik başları ve onlara ait her şeyi esirlerle birlikte Demeşk’e göndermesini istedi.[4]

Müslümanların ve özellikle de Şiaların bakışında Aşura, Aşura gününün öncesi ve sonrasını içeren hadiselerdir; yani Aşura gecesinden Şam-ı Gariban’a kadar hadiseleri, İmam Hüseyin’in (a.s) ordusunun savaş için hazırlanmasından, onların tamamının şehit olmasına kadar yaşananlar ve aynı şekilde geride kalanların esir alınmasından, çadırların yağmalanması ve yakılmasına kadar vuku bulan olayların tamamını kapsamaktadır.
Tasua Günü İkindi Vakti Yaşananlar

Muharrem ayının dokuzuncu günü –Tasua günü- ikindi vaktinden kısa bir süre sonra Kufeordusu Ömer b. Sa’d’ın emriyle “Ya Haylullah” sloganı eşliğinde İmam Hüseyin’in (a.s) ordusu ile savaşmak için hazırlandı; ancak İmamın (a.s) isteğiyle İbn Sa’d, İmam (a.s) ve yaranlarına geceyi namaz ve duayla geçirmeleri ve aynı zamanda aldıkları karar noktasında düşünmeleri için bir gece fırsat verdi. Yani savaş Aşura gününe kadar ertelendi ve Kufe ordusu ordugâhlarına geri döndü.[5]

Tasua gününün ikindi vakti (Muharrem ayının dokuzuncu günü) İmam Hüseyin (a.s) bacısı Hz. Zeynep’e (s.a) gördüğü rüyadan bahsederek şöyle buyurdu: “Ceddim Resulullah'ı (s.a.a) rüyada gördüm ve bana “Çok geçmeden bizim yanımıza geleceksin” dedi.[6]

Aşura gecesi; İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin ilahi dergâhta dua ve namaz gecesiydi. Zehhak b. Abdullah Meşriki’den şöyle nakledilmiştir: İmam Hüseyin (a.s) ve yaranları gecenin bir bölümünü dua, münacat ve istiğfar ile geçirdiler[7] ve İmam Hüseyin'in (a.s) dostlarının çadırlarından (durmaksızın) gelen dua, namaz, yakarış ve Kur'an zemzemeleri bal arılarının çıkardığı sesler gibiydi.”[8]
Aşura Gecesi
Her Gün Aşura; Her Yer Kerbela

Tasua gecesi İmam Hüseyin (a.s) akraba ve yaranlarını bir araya toplayarak onlara şöyle hitap etti: “Ben kendi yaranlarım ve Ehl-i beytimden daha sadık ve vefalı bir kimse bilmiyor ve tanımıyorum! Yarın savaş günüdür ve sizin üzerinizdeki bütün haklarımdan -biatimi üzerinizden kaldırdım- vazgeçiyorum; herkesin gecenin karanlığından yararlanarak kendi yolunu tutması ve buradan uzaklaşmasına izin veriyorum.”

İmam Hüseyin’in (a.s) konuşması sona erince, İmam’ın (a.s) ashap ve yarenleri birbiri ardınca ayağa kalkarak, sonuna kadar İmam’la (a.s) birlikte olacaklarını ve onu her türlü destekleyeceklerini vurgulamakla beraber, biatlarında vefalı ve kararlı olduklarını ve biatlarına olan bağlılıkları noktasında açıklamalarda bulundular. İlk önce Abbas b. Ali ve daha sonra onun ardından kardeşleri ve diğer Ehlibeyt gençleri İmam’ı (a.s) destekleyeceklerine ve onunla beraber olacaklarına dair konuşmalar yaptılar…” [9]

Daha sonra Akil’in evlatlarına dönen İmam Hüseyin (a.s) onlara;“Ey Akilin evlatları! Babanız Müslim’in şehit olması (musibeti) size yeterdir. Ben size izin veriyorum; siz gidin” dedi, ancak Müslim’in evlatları İmam’a “Allah’a yemin olsun ki biz senden ayrılmayacağız; can, mal ve her şeyimizi sana feda etmeye hazırız ve sizinle beraber savaşacağız” dediler. [10]

İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeytinin (a.s) konuşmaları bittikten sonra, Müslim b. Avsece,[11] Said b. Abdullah Hanefi, [12] Züheyr b. Kayn[13] ve daha sonra İmam Hüseyin’in (a.s) diğer yaranları şehadete ulaşıncaya dek İmam’la (a.s) birlikte savaşacaklarına dair konuşmalar yaptılar.[14] Bu sözlerden sonra İmam Hüseyin (a.s) ashabına şöyle buyurdular: “Şüphesiz ben yarın öldürüleceğim ve benim yanımda olan sizler de öldürüleceksiniz.”

İmam’ın (a.s) ashabı şöyle dediler: “Bize seninle beraber olmamız nedeniyle izzet bahşeden ve senin yanında şehadetle şereflendiren Allah’a şükürler olsun. Ey Allah Resulünün (s.a.a) kızının evladı! Bizim de cennette sizinle birlikte olmamıza razı olmaz mısınız?” İmam Seccad’dan (a.s), İmam Hüseyin’in (a.s) konuşmasından ve yaranlarının verdikleri istekli cevaplardan sonra İmam’ın (a.s) ashabı hakkında dua ettiği nakledilmiştir.[15]

Bu gecede Bureyr b. Huzeyr, Ömer b. Sa’d’a nasihat etmek için İmam’dan izin istedi. İmam Hüseyin (a.s) izin verince Bureyr b. Huzeyr Ömer b. Sa’d’ın yanına gitti. Bureyr İbn Sa’d’ın yanından döndükten sonra İmam’a (a.s) şöyle söyledi: “Ey Allah Resulünün (s.a.a) evladı! Ömer b. Sa’d Rey şehrinin mülkiyeti karşılığında sizi öldürmeye razı olmuş.” [16]
Askeri Eylemler
İmam Hüseyin’in (a.s) Mekke’den Kerbela’ya Hareket Güzergahı

İmam Hüseyin (a.s) bu gecede (aşura gecesi) etkili askeri önlemler almayı da ihmal etmiyordu. Rivayet edildiğine göre, Eba Abdillahi’l-Hüseyin (a.s) gece yarısı tek başına çadırlardan ayrılarak etraftaki tepelikleri ve çukur bölgeleri inceleyerek, yarın yapılacak saldırıdan önce gerekli hazırlık ve önlemleri aldılar.[17] Bu gecede İmam Hüseyin’in (a.s) ashap ve yarenleri imamın emriyle çadırların bulunduğu ordugâhın etrafına hendeğe benzer çukurlar kazarak içini odun, diken ve çalı çırpı ile doldurdular. İmam Hüseyin (a.s) ashabına, düşmanla savaşmakla meşgulken, ateşin düşmanın arkadan saldırmasını ve Ehlibeytin (a.s) mahremiyetine el uzatmalarının önünü alması için düşman saldırıya geçer geçmez hemen hendeklerde bulunan odun ve otları yakmalarını emretti. Alınan bu tedbirler Aşura günü İmam’ın Hüseyin’in (a.s) ashabı için çok faydalı oldu.[18]

Aynı şekilde İmam Hüseyin (a.s) ashabına, çadırları birbirlerine yaklaştırmalarını, çadırların iplerini birbirine geçirerek bağlamalarını ve düşmana bir cepheden karşı koyabilmek için kendileri orta ön tarafta olacak şekilde çadırları arka sağ ve sol taraflarına almalarını emretti. Böylece çadırlar, onları üç taraftan sarmış olacaktı ve düşman sadece bir yönden saldırmak zorunda kalacaktı.[19]
İmam Hüseyin’in (a.s) Ashabının Ahitlerine Bağlılıklarını Yeniden Vurgulamaları

Aşura gecesi İmam Hüseyin (a.s) etraftaki tepe ve geçitleri incelemek için tek başına çadırlarda ayrıldı; bunu gören Nafi’ ise sessizce İmam’ın (a.s) peşinden gitti.

Çadırların etrafındaki bölgeleri inceledikten sonra geri dönen İmam Hüseyin (a.s), bacısı Hz. Zeynep’in (s.a) çadırına girdi. Çadırın dışında İmam Hüseyin’i (a.s) bekleyen Nafi’ b. Hilal, Hz. Zeynep’in (s.a) İmam’a şöyle arz ettiğini duydu: “Ashab ve yarenlerinizi imtihan ettiniz mi? Onlarında diğerleri gibi size sırtlarını dönmelerinden ve savaş anında sizi düşmana teslim etmelerinden korkuyorum.”

İmam Hüseyin (a.s) bacısına cevap olarak şöyle buyurdu: “Allah’a yemin olsun ki bunları imtihan ettim ve onları ölümü gördükleri halde ölüme göğüslerini siper eden ve annesinin sinesini arzulayan bebeğin arzuladığı gibi benim yolumda ölmeye hazır olan insanlar olarak gördüm.”

İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeytinin kendi ashap ve yarenlerinin sebat ve sadakatları noktasında endişeli olduğunu hisseden Nafi b. Hilal, Habib b. Mezahir’in yanına gidip onunla meşveret ettikten sonra ashapla birlikte, İmam Hüseyin (a.s) ve Ehlibeytini kanlarının son damlasına kadar savunacaklarına dair güvence verme kararı aldılar.

Habib b. Mezahir İmam’ın (a.s) yarenlerine seslenerek toplanmalarını istedi ve daha sonra ashapla birlikte kılıçlar çekili olarak ve bir ağızdan İmam Hüseyin’in (a.s) hareminin (Ehlibeytinin bulunduğu çadırların) yanına gelerek şöyle feryat etti: “Ey Allah Resulünün (s.a.a) Ehlibeyti! Bu sizin gençleriniz ve savaşçılarınızın kılıcı, sizin kötülüğünüzü isteyenlerin boynuna inmeden kılıfına girmeyecektir. Bu mızraklar da, sadece sizi davet edip yüzüstü bırakanların sinesine indirmek için yemin eden evlatlarınızın mızraklarıdır.”[20]
İmam Hüseyin’in (a.s) Hz. Zeynep ile (s.a) Konuşması

İmam Hüseyin (a.s) Aşura gecesi bacısı Zeynep’i (s.a) sabırlı ve vakarlı olmaya davet etti.[21]
İmam Hüseyin’in (a.s) Tarafından Mektupların Yazılması

İmam Hüseyin (a.s) gerekli şahıs ve gruplara yazması gereken mektupları Aşura gecesi yazdı ve muhasara altında tutulmalarından dolayı mektupları kendisinin şehadetinden sonra yerlerine ulaştırması için Fatıma (kızı), Zeynep (bacısı) ve İmam Seccad’a (a.s) emanet etti. İmam (a.s) yazdığı mektuplardan birini de Kufe halkı için yazarak, Kufe halkının ihanet ve bedbahtlıklarını beyan etti.
Aşura Gününün Sabahı

Aşura sabahı İmam Hüseyin (a.s) yarenleri ile birlikte sabah namazını eda ettiler. [22] Kılınan namazın ardından İmam (a.s), kırk süvari ve otuz iki piyadeden oluşan ordusunun[23] saflarını düzeltti. Züheyr b. Kayn’ı ordunun sağ tarafındaki askerlerin emiri ve Habib b. Mezahir’i de sol tarafın komutanı yapan İmam Hüseyin (a.s) savaş bayrağını da kardeşi Abbas’ın (a.s) eline verdi.[24]

Ashap, İmam’ın (a.s) emriyle çadırları arkalarına aldıktan[25] sonra, düşman askerlerinin arka taraftan yapacağı saldırıları engellemek için daha önce kazılan ve içi odun ve otlarla doldurulan çukurları ateşe verdiler.[26]

Savaş meydanının diğer tarafında ise Ömer b. Sa’d sabah namazını kıldıktan sonra meşhur görüşe göre dört bin kişiden oluşan ordusunun komutanlarını belirlerdi. İbni Sa’d, Amr b. Haccac-ı Zübeydi’yi ordunun sağ kanadına, Şimr b. Zi’l Cevşeni de sol kanadına, Azere b. Kays-ı Ehmesi’yi süvarilerin ve Şebes b. Rib’i’yi ise piyadelerin komutanı yaptı.[27]

Aynı şekilde Abdullah b. Züheyr-i Esedi’yi Kufelilerin komutanı, Abdurrahman b. Ebi Sire’yi Mezhec ve Beni Esed kabilelerin komutanı, Kays b. Eş’as b. Kays’ı Rebie ve Kinde ve Hür b. Yezid-i Riyahi’yi ise Tamim oğulları ve Hemdan kabilelerinin komutanı yapan Ömer b. Sa’d bayrağı kölesi Zuveyd’e (Dureyd) vererek[28] İmam Hüseyin (a.s) ve ashabıyla savaşmak için hazırlandı.

Rivayete göre İmam’ın (a.s) gözü kalabalık düşman ordusunun takılıp düşmanın çokluğunu görünce, ellerini duaya kaldırarak şöyle duada bulundular: “Allah’ım! Her gam ve kederde sığınağım, her sıkıntı ve zorlukta ümidim ve her musibette güvendiğim Sensin. Kalpleri zayıflatan, kurtuluş yollarını kapatan (insanı çaresiz bırakan), dostları kaçıran, düşmanları sevindiren nice gam ve musibetleri Sana şikâyet ettim, başkalarından ümidimi kesip Sana yöneldim. Ve Sende benden o gam ve üzüntüyü giderdin, onları sen izale ettin. Her nimetin sahibi, her güzelliğin sahibi ve her dileğin nihayeti de Sensin.”[29]

O gününün sabahı, düşmanın çadırlara yaklaşmaması için çadırların arasında nöbet tutan İmam’ın (a.s) ashabı, çadırlara yaklaşmak isteyen Kufe ordusu askerlerinden birkaçını oracıkta öldürdüler.[30]
İmam Hüseyin (a.s) ve Ashabının Konuşmaları
Aşura Gecesi

Savaşın başlamasından önce İmam Hüseyin (a.s) Kufe ordusuna hücceti tamamlamak üzere atına bindi ve ashabından birkaç kişi ile birlikte düşman ordusuna yaklaştı ve önünde bulunan Bureyr b. Huzeyr’e “Ey Bureyr bunlarla konuş ve onlara nasihatte bulun” dedi.[31] Bunun üzerine Bureyr b. Huzeyr Ömer b. Sa’d’ın ordusunun karşına geçerek onlara nasihatte bulundu.[32]

İmam Hüseyin (a.s) düşman ordusunun karşısına geçerek, İbn Sa’d’ın ordusunda bulunan çoğu kişinin duyduğu, yüksek sesle insanlara nasihat ederek onları adalet ve insaflı olmaya davet etti. Allah’a hamdu senadan sonra kendini tanıtmaya başladı. İmam (a.s); Peygamberin kızının oğlu, Peygamberin vasisi ve amcası oğlunun oğlu ve Seyyid-uş Şüheda Hamza ve Cafer-i Tayyar’ın amcası olduğunu belirtti. Daha sonra Resulullahın yaşayan sahabelerinden Cabir b. Abdullah-i Ensari, Ebu Said-i Hudri, Sehl b. Sa’d Saidi, Zeyd b. Erkam ve Enes b. Malik’i şahit tutarak Peygamber Efendimizin (s.a.a) bir hadisine işaret etti ve şöyle buyurdu: “Hasan ve Hüseyin cennet gençlerinin efendileridir” sözünü duymamış mısınız?

İmam Hüseyin’in (a.s) sözü bu noktaya gelince, Kufe ordusu komutanlarından Şebes b. Rib’i, Haccar b. Ebcer, Kays b. Eş’as b. Kays ve Yezid b. Haris’e doğru bakarak, onlara kendi ibaretleri ile yazdıkları mektupları hatırlattı. Ancak onlar yazdıklarını inkâr ederek imamı teslim olmaya davet ettiler. Bunun üzerine İmam (a.s) şöyle cevap verdi: “Hayır, Allah’a andolsun ki, ben onlara zillet eli vermeyeceğim.”[33]

(“Ey insanlar! Soyumu söyleyin, ben kimim? Sonra kendinize gelin, nefsinizi kınayın. Bakın, beni öldürmeniz, hürmetimi gözetmemeniz size caiz midir? Ben, Peygamberinizin kızının oğlu değil miyim? Ben, Peygamberinizin vasisi ve amcası oğlunun oğlu değil miyim? Ben, herkesten önce Allah’a iman eden ve Peygamber’in risaletini tasdik eden kimsenin oğlu değil miyim? Seyyid-uş Şüheda olan Hamza, babamın amcası değil midir? Cafer-i Tayyar amcam değil midir? Peygamber’in benim ve kardeşim hakkındaki: “Bu ikisi cennet gençlerinin efendileridir” sözünü duymamış mısınız? Eğer sözümü tasdik ederseniz, bu söylediğim sözler bir gerçektir. Allah’a andolsun ki, Allah Teala’nın yalancıya gazab ettiğini ve uydurduğu sözün zararını kendisine çevirdiğini bildiğim günden beri yalan söylemiş değilim. Eğer beni yalanlarsanız şimdi Müslümanların arasında Peygamber’in ashabından olan kimseler mevcuttur; bunu onlardan soracak olursanız size söylerler. Cabir b. Abdullah-i Ensari, Ebu Said-i Hudri, Sehl b. Sa’d Saidi, Zeyd b. Erkam ve Enes b. Malik’ten sorun, öğrenin; şüphesiz onların hepsi, Resulullah’ın benim ve kardeşimin (Hasan’ın) hakkında buyurduğu sözü duymuşlardır. Bu sözler, sizi kanımı dökmekten alıkoymuyor mu?” Bu arada Şimr b. Zil-Cevşen bağırarak dedi ki: “Onlar kalbiyle değil de diliyle Allah'a ibadet ediyor, ne söylediğini bilmiyor”)

İmam’ın (a.s) Kufe halkına yaptığı konuşmasından sonra Zuheyr b. Kayn İmam Hüseyin’in (a.s) faziletlerinden bahsederek onlara nasihat etmeye başladı.[34] Gerçi Şimr’in İmam Hüseyin’in (a.s) konuşması sırasında da dediği gibi Kufe ordusundan hiç kimse bu sözleri anlamadı ve Zuheyr’in nasihatlerine de kötü sözler sarf ederek karşılık verdiler.[35]
İmam’ın (a.s) Savaşı Başlatan Taraf Olmasına Muhalefeti

Ömer b. Sa’d’ın ordusu savaş için hazırlanırken, İmam Hüseyin’in (a.s) emriyle çadırların arkasındaki hendekler ateşe verildi. Bu sıra Şimr b. Zil-Cevşen bir grup süvari ile beraber İmam Hüseyin’in (a.s) ordugahının etrafını dolanarak çadırlara yaklaşmak istedi; ancak gözü ateşlerin yükseldiği hendeğe düşünce İmam Hüseyin’e (a.s) kötü sözler sarf etti.

Müslim b. Avsece’nin orada olması ve Şimr’e ok atmak (vurmak) için hazır olduğunu bildirmesine rağmen, İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Savaşı başlatan taraf olmak istemiyorum”.[36]
Hür b. Yezid-i Riyahi’nin Tövbesi

Aşura gününün sabahı İmam Hüseyin’in (a.s) “Acaba aranızda feryadımıza yetişip bize yardımda bulunacak bir kimse yok mudur?”çağrısı Hür b. Yezid-i Riyahi’yi etkiledi ve Kufe ordusunun İmam Hüseyin’le (a.s) savaşmada ciddi olduğunu görünce, İbn Sa’d’ın ordusunu terk ederek İmam Hüseyin’in (a.s) ordusuna katıldı.[37] Rivayet edildiğine göre, Hür b. Yezid-i Riyahi İmam’dan (a.s) diğer sahabelerinden önce Yezid’in ordusuna karşı savaşmak için izin istedi ve İmam’ın (a.s) izin vermesi üzerine meydana çıkarak şehit oldu. Bazı tarihi kaynaklar Hür’ün Aşura gününün öğle vaktinde şehadete ulaştığını nakletmektedir.[38]
Ömer b. Sa’d Tarafından Savaşın Başlatılması

Savaş Ömer b. Sa’d’ın, kölesi Dureyd’i (Zuveyd) yanına çağırarak “Ey Dureyd bayrağı öne çıkar” demesi ve Dureyd’inde bayrağı öne çıkarmasıyla başladı. Daha sonra İbn Sa’d yayına bir ok takarak onu İmam Hüseyin (a.s) ordugâhına doğru attı ve “Emir yanında ilk ok atanın ben olduğuma dair şahitlik edin” dedi.[39] Onun ardından ordusundaki askerler de ok atmaya başladılar.[40]

Aşura günündeki ilk savaş saldırıları gruplar halinde gerçekleşti ve yapılan ilk saldırılarda İmam’ın (a.s) çok sayıda yareni şehit oldu. Bu saldırılar ilk saldırı olarak bilinmiş ve bazı tarihi kaynaklar bu saldırılar sonucunda İmam Hüseyin’in (a.s) elliye yakın ashabının şehit olduğunu nakletmiştir. Daha sonra İmam’ın (a.s) yarenleri birer, ikişer savaş meydanına çıktılar. Her halükarda ashap düşman ordusundan hiç kimseyi İmam Hüseyin’e (a.s) yakınlaşmasına izin vermiyorlardı.[41]
Müslim b. Avsece’nin Şehadeti

Amr b. Haccac ordusuyla İmam Hüseyin’in (a.s) ordusunun sağ koluna saldırdı, ancak İmam Hüseyin’in (a.s) ashabı direnerek onların ilerlemesine engel oldular. Bu durumu gören Amr b. Haccac’ın süvari askerleri geri çekilerek ordugahlarına döndüler. Haccac’ın ordusu geri kaçarken İmam’ın (a.s) yarenleri onları ok yağmuruna tutarak bazılarını öldürüp bazılarını ise yaraladılar.[42] Teke tek savaşta Kufe ordusundan bazı askerlerin öldürülmesi üzerine, Ömer b. Sa’d teke tek savaş için kimsenin meydana çıkmamasını emretti.[43]

Amr b. Haccac beraberindekilerle birlikte Fırat Nehri tarafından tekrar İmam Hüseyin’in (a.s) ordusuna saldırdı ve birkaç saat savaştılar. İmam’ın (a.s) yarenlerinin güçlü direnişiyle karşılaşınca bir müddet savaştıktan sonra tekrar geri çekilmek zorunda kaldılar. Bu saldırı sonucunda Müslim b. Avsece-i Esedi şehadet mertebesine erişti.[44] Bundan dolayı İmam’ın (a.s) ashabından ilk şehit olan kişinin Müslim b. Avsece olduğu söylenmektedir.[45]
Abdullah b. Umeyr’in Savaşı

Okçuların ok atmaları sona erince Yesar –Zeyd b. Ebih’in kölesi- ve Salim –Ubeydullah b. Ziyad’ın kölesi- öne çıkarak meydan okudular. Bureyr b. Huzeyr ve Habib b. Mezahir savaşmak için ayağa kalktılar, ama İmam Hüseyin (a.s) onlara izin vermedi. Daha sonra Abdullah b. Umeyr ayağa kalkarak izin istedi ve İmam Hüseyin (a.s) ona savaşması için izin verdi.
Şimr’in Savaşa Daha İstekli Olması

Amr b. Haccac’ın hamlesinden kısa bir süre sonra Şimr b. Zi’l Cevşen’de İbn Sa’d’ın ordusundan yanına aldığı askerlerle birlikte, İmam Hüseyin’in (a.s) ordusunun sol cenahına saldırdı, ancak o da İmam’ın (a.s) ashabının şiddetli direnişiyle karşılaştı.[46]

Kufe ordusu komutanları arasında Şimr b. Zi’l Cevşen gibi savaşa iştiyaklı olan çok az kişi bulunmaktaydı, hatta Şimr, İmam’ın huzurunda kadınları katletme ve çadırları ateşe verme azminden vazgeçmedi.[47]
Dört Bir Taraftan Saldırı
Aşura Vakıası

Aşuru günü öğle vaktinden önce düşman ordusu İmam Hüseyin’in (a.s) ordusuna karşı kapsamlı bir saldırı başlatarak, her taraftan İmam (a.s) ve yarenlerine hamle etti. Kufe ordusunun bu hamleleri karşısında İmam’ın yarenleri çok şiddetli bir şekilde çarpıştılar. Bu saldırılarda İmam’ın (a.s) ordusunun süvari askerlerinin sayısının az olmasına rağmen (otuz iki kişi) öyle cesurca savaştılar ki sayıca kat kat fazla olan Kufe ordusunu aciz bırakarak, Kufe ordusu süvarilerinin komutanı Azere b. Kays’ı, Ömer b. Sa’d’dan yardım istemeye mecbur ettiler.[48]

Ömer b. Sa’d Husayn b. Temim’i yanına çağırarak onu zırhlı süvariler ve beş yüz okçu ile birlikte Azere b. Kays’ın yanına gönderdi ve onlar İmam’ın (a.s) ordusuna yaklaşınca İmam’ın (a.s) ashabını ok yağmuruna tutmaya başladılar. [49]

İmam Hüseyin’in (a.s) yarenleri üçerli ve dörderli gruplar halinde çadırların arasına dağılarak çadırları korumaya başladılar ve düşman ordusundan her kim çadırlara saldırmaya veya yağmalamaya kalkışırsa onu kılıç darbeleriyle veya okla öldürüyorlardı. Ömer b. Sa’d’ın ordusu İmam’ın (a.s) ve yarenlerinin işini bitirmede başarısız olması, İbn Sa’d’ın çadırları tahrip etme emri vermesine neden oldu ve bunun üzerine Kufe ordusu her yönden çadırlara saldırmaya başladı. Düşman ordusundan yapılan saldırılardan birinde Şimr b. Zi’l Cevşen yanındakilerde birlikte çadırların arkasından İmam’ın (a.s) çadırlarına ulaştı. Ancak Züheyr b. Kayn İmam’ın (a.s) yarenlerinden on kişiyle beraber onlara saldırarak onları çadırlardan uzaklaştırdılar.[50]

Savaş gün ortasına kadar devam etti.[51] ve bu zaman zarfında İmam Hüseyin’in (a.s) birçok yareni şehit oldu. Bu birbiri ardınca yapılan saldıralar sonucunda Müslim b. Avsece’nin yanı sıra İmam’ın (a.s) ordusunun sol kanadının komutanı Abdullah b. Umeyr-i Kelbi de Hani b. Tesbit-i Hazremi ve Bukeyr b. Hayy-ı Temimi’nin eliyle şehit edildi.[52] Amr b. Halid-i Seydavi, Cabir b. Haris-i Selmani, Amr b. Halid’in kölesi Amr, Mucemmi b. Abdullah Aizi ve oğlu Aiz b. Mucemmi de düşman ordusuyla girilen muharebede şehit oldular.[53] İmam’ın (a.s), bazı tarihçilere göre sayıları elliye ulaşan diğer yarenlerinden bir kısmı da bu saldırılar sonucunda şehit oldular.[54]
Aşura Günü Öğle Vakti Hadiseleri

Aşura gününün güneşi öğle vaktine geldiğinde, Ebu Semame Amr b. Abdullah Saidi öğle namazının vaktini İmam’a (a.s) hatırlattı. İmam Hüseyin (a.s) başını kaldırarak gökyüzüne baktılar ve ona dua ederek şöyle buyurdular: “Bize namazı hatırlattın; Allah seni zikir ehli olan namaz kılanlardan kılsın. Evet, şimdi öğle namazının ilk vaktidir. Düşmandan namaz kılmamız için savaşı durdurmalarını isteyin.”[55] O anda İbn Sa’d’ın ordusundan Husayn b. Temim adlı bir kişi onun (Hüseyin (a.s)) namazı kabul olmayacaktır diye bağırdı. Bunu duyan Habib b. Mezahir-i Esedi sinirlenerek ona cevaben şöyle dedi: “Ey Numeyr! Ey cahil Resulullah’ın evlatlarının namazlarının kabul olmayıp da senin gibi merkebin namazının mı kabul olacağını sanıyorsun?!” Hasin, akrabaları ve etrafındakiler Habib’e saldırarak onunla savaşmaya başladılar. [56] ve sonunda Budeyl b. Sureym ve Husayn b. Numeyr-i Temimi Habib b. Mezahiri şehit ettiler.[57]

Aşura Günü Öğle Namazı

Aşura günü öğle namazı vakti gelince İmam (a.s) ve yarenleri, öğle namazını eda etmek için hazırlandılar. İmam (a.s) Zuheyr b. Kayn ve Said b. Abdullah-i Hanefi’ye düşmanın muhtemel saldırıları karşısında namaz kılanları korumak amacıyla, İmam (a.s) ve yarenlerinin önünde durmalarını emretti. Namazın başlamasıyla [58] İbn Sa’d’ın ordusu İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerini oklarla hedef almaya başladılar, ama Zuheyr ve Abdullah kendilerini düşmanın saldırılarına karşı siper ederek, düşman ordusu tarafından atılan okların imam (a.s) ve yarenlerine isabet etmesini engelliyorlardı.[59]

Namazın bitmesinden sonra Said b. Abdullah aldığı ağır yaraların ardından şehit oldu.[60] Öğle namazından sonra, Zuheyr b. Kayn, Bureyr b. Huzeyr-i Hamdani, Nafi’ b. Hilal-i Cemeli, Abis b. Ebi Şebibi Şakiri, Hanzala b. Sa’d-ı Şebami ve ... birbiri ardınca meydana çıkarak şehadet mertebesine ulaştılar.[61]
Aşura Gününün İkindi Vakti
İmam Hüseyin’in (a.s) Akrabalarının Şehadeti

İmam’ın (a.s) sahabelerinin şehit olmasının ardından, imamın Ehlibeyti savaş için hazırlandılar. Haşimoğullarından savaş için ilk izin isteyen ve şehit olan Ali Ekber b. Hüseyin (a.s) idi. İmam (a.s) ona izin verdi.[62]

Ali Ekber, İmam’dan (a.s) izin aldıktan sonra savaş meydanına gitti ve İmam Hüseyin (a.s) onun hakkında yaptığı duada onun her yönüyle Peygamber’e benzediğini dile getirdi. [63]

Ali Ekber’in şehadetinden sonra İmam Hüseyin’in (a.s) diğer kardeşleri Abbas b. Ali’den (a.s) önce şehit oldular.[64] Artık Beni Haşim hanedanın fertleri; Akil b. Ebi Talib’in çocukları, Abdullah b. Müslim b. Akil ve Cafer b. Ebi Talib’in evlatları; Adiy b. Abdullah b. Cafer-i Tayyar ve İmam Hasan’ın (a.s) evlatları; Kasım b. Hasan ve İmam Hüseyin’in (a.s) kardeşleri; Ebu’l Fazl (a.s), Ebubekr, Abdullah ve Cafer ve … birbiri ardınca meydana giderek şehit oldular.[65]

İmam Hüseyin’in (a.s) ordugâhının muhasara altında bulunmasından dolayı su getirme vazifesinin kendisine verildiği Ebu’l-Fazlı’l-Abbas –ordunun sancaktarı ve çadırların koruyucusu- su getirmek için gittiği Fırat kıyısında, İbn Sa’d’ın, İmam’ın ordusunun suya ulaşmasını engellemek için koyduğu bekçilerle girdiği savaş sonucunda şehit düştü.[66] İmam’ın (a.s) yarenlerinden en son şehidin Suveyd b. Amr b. Hes’emi olduğu rivayet edilmektedir.[67]

İmam Seccad’ın (a.s) Düşmanla Savaşmak İstemesi

Bütün ashap, Ensar ve Beni Haşim’in şehit olmasından sonra Eba Abdillah (a.s) savaş meydanına gitti. Ehlibeyt’in (a.s) sabırsızlığını ve kaygılandığını görmek, İmam Hüseyin’i (a.s) çok üzüyordu. İmam (a.s) etrafına baktı; ama kendisi için bir yar ve yardımcı göremedi. İmam Hüseyin (a.s) nereye yönelse bir başka acıyla karşılaşıyordu; bir yanda bedenleri pare pare edilmiş ve kanlara boyanmış dostları, bir yanda kadınların ve çocukların feryat ve figanlarını görüyordu. Bu esnada İmam Kufe ordusuna şöyle seslendi: “Ey kavim, sizin aranızda Resulullah’ın Ehlibeyt’ini savunacak birisi yok mu? Sizin aranızda bizim hakkımızda Allah’tan korkan kimse yok mu? Acaba aranızda feryadımıza yetişip bize yardımda bulunacak bir kimse yok mudur?”[68] Ancak Kufe ordusundan bir cevap duyulmadı.

İmam Hüseyin (a.s) şehit düşen yarenlerinin pak bedenlerine bakarak şöyle buyurdular: “Ey Habib b. Mezahir, Ey Zuheyr b. Kayn ve Ey Müslin b. Avsece. Ey zamanın yiğit ve cengâverleri! Size seslendiğim halde, neden sesimi duymuyorsunuz? Sizi çağırıyorum, neden davetime icabet etmiyorsunuz? Sizler uykuda ve ben sizlerin tatlı uykudan uyanmanızı ümit ediyorum; zira bunlar sizden başka yardımcıları olmayan Allah resulünün (s.a.a) Ehlibeyt’inin kadınlarıdır. Uykudan uyanın ey Aziz ve Kerimler ve bu zalimlerin tuğyan ve isyanlarına karşı Allah Resulünün (s.a.a) Ehlibeytini savunun.”

İmam’ın (a.s) sözlerini işiten kadınların nale ve figanları yükselmeye başladı. Bu esnada babasının sesini duyan İmam Seccad (a.s) asasına yaslanarak çadırdan dışarı çıktı; ama kılıcı taşıyacak mecali yoktu. İmam Hüseyin’in (a.s) İmam Seccad’ın (a.s) bu durumunu görünce Ümm-ü Kulsüm’e hitaben şöyle dedi: “Onun önünü alın ki yeryüzü Resulullah’ın (s.a.a) evlatlarından boş kalmasın”[69]
İmam Hüseyin’in (a.s) Savaş İçin Hazırlanması

İmam Hüseyin (a.s) çadırlara geldi ve Ehlibeyt’ine sabırlı ve sessiz olmaları tavsiyesinde bulunduktan sonra kendi kızları, bacıları, çocukları ve kadınları ile vedalaştı. Düşman askerlerinin yağmalamamaları için giyeceği gömleğin bazı yerlerini yırttıktan sonra elbiselerinin altına giydiler. Gerçi Kufe ordusu askerleri bu elbiseyi de yağmaladı.[70]

İmam Hüseyin (a.s) süt içen yavrucağının susuzluktan ağladığını görünce onu kucağına alıp, savaş meydanının yakınlarına götürdü ve “Ey cemaat! Eğer bizlere acımıyorsanız bari bu süt emen çocuğa acıyın” dedi, ama Kufe ordusu bu çocuğa bile acımadı ve İbn Sa’d’ın ordusundan Hermele b. Kahil-i Esedi çocuğun boğazını okla hedef alarak çocuğu babasının kucağında şehit etti. [71]

İmam Hüseyin’in (a.s) Aşura Günü İkindi Vakti Yaptığı Savaşları

Yarenlerinin ve yakınlarının şehit olmasından sonra İmam’ın (a.s) yalnız kalmasına rağmen, bir müddet Kufe ordusundan hiç kimse İmam’la (a.s) yüz yüze savaşmak için öne çıkmadı. İmam Hüseyin (a.s) suya ulaşmak için atını Fırat’a doğru sürdü, ama yolunu kestiler.[72] İmamın yalnız kalması, başından ve bedeninin bir çok yerinden derin ve ağır yaralar almasına rağmen, korkusuzca ve cesurca kılıç sallamaya ve direnmeye devam ediyordu.[73]

Humeyd b. Müslim’den şöyle nakledilmektedir: “Bugüne kadar, vücudunun çeşitli yerlerinden yaralandığı, çocuğu, ailesi ve arkadaşları gözünün önünde öldürüldüğü hâlde, onun gibi cesaretini kaybetmeyen, en ufak bir korku belirtisi göstermeyen birini daha görmedim. Piyade birlikleri toplu olarak ona saldırdıkları zaman, o da kılıcıyla onlara hamle ediyor, keçi sürüsünün saldıran kurdun karşısında ikiye yarılması gibi, sağından solundan onları ikiye yarıyordu.”[74]

Seyyid b. Tavus da şöyle nakletmektedir: “İmam Hüseyin’in (a.s) düşman ordusu saflarına saldırmasıyla birlikte otuz bin kişilik düşman ordusu geri çekilip çekirge sürüsü gibi dağılıyorlardı.”[75]

Bir müddet düşmanla savaştıktan sonra çadırlara dönen İmam Hüseyin (a.s) ailesine sabırlı olmaya davet etti.[76] Kadınlarla teker teker vedalaşan İmam (a.s)[77] daha sonra İmam Seccad’ın (a.s) yanına vardılar.[78]

İmam Hüseyin (a.s) Ehlibeytiyle vedalaşma ile meşgulken, Kufe ordusu İbn Sa’d’ın emriyle İmam’ın (a.s) çadırlarına saldırmaya ve oklarla İmam’ı hedef almaya başladılar. Öyle ki bazı oklar çadırların arasından geçerek İmam Hüseyin’in (a.s) ailesinin vahşetine ve paniklemesine neden oldu.[79]
İmam Hüseyin’in (a.s) Şehadeti
İmam Hüseyin'in (a.s) Şehadeti

Aşura günü kendisi için bir konum belirleyen İmam Hüseyin (a.s) düşmana oradan saldırıyor ve saldırıdan sonra tekrar aynı yere dönüyordu ve (çadırlardaki Ehlibeytinin duyabilmesi için) yüksek sesle “La havle ve la Kuvvete illa billah” diyordu.[80] İmam Hüseyin’in (a.s) birkaç defa saldırıp geri yerine dönmesinden sonra, Şimr b. Zi’l Cevşen Kufe ordusundan birkaç kişiyle İmam’ın (a.s) çadırlarına saldırarak İmam Hüseyin (a.s) ve çadırların arasını açtı. Bu durumu gören İmam Hüseyin (a.s) şöyle feryat etti: “Yazıklar olsun size! Eğer dininiz yoksa ve kıyamet gününden korkmuyorsanız, hiç olmazsa dünyanızda hür ve özgür kişiler olun.”[81]Şimr’in komutasında olan piyade birlikleri İmam Hüseyin’in (a.s) etrafını sarmalarına rağmen öne çıkamıyorlardı ve bundan dolayı Şimr çaresizce onları teşvik ediyordu.[82] Daha sonra Şimr b. Zi’l Cevşen okçulara İmam’ı (a.s) ok yağmuruna tutmalarını istedi. Dört bir taraftan gelen okların çokluğuyla İmam’ın (a.s) bedeni oklarla dolmuştu.[83] Bunun üzerine İmam (a.s) geri çekildi ve düşman ordusu da karşısında saf tuttu.[84]

Rivayet edildiği üzere İmam Hüseyin’e (a.s) ilk darbeyi, Kinde kabilesinden biri İmam’ın kafasına indirdi.[85] Bazı kaynaklara göre ise, ağır yaralar alan ve savaşmaktan dolayı bedeni zayıf düşen İmam (a.s) dinlenmek için bir süre savaşı bıraktığında alnına bir taş değdi ve yüzü kana bulandı. İmam gömleğinin bir köşesini kaldırarak yüzünün kanını silmek istediğinde ise üç başlı ve zehirli bir ok İmam’ın kalbine isabet etti.[86]

Bazı diğer kaynakların naklettiğine göre; Malik b. Nuseyr adında bir şahıs İmam’ın başına öyle bir darbe indirdi ki İmam’ın miğferinin bağı kırıldı;[87] Zerea b. Şerik-i Temimi de İmam’ın sol omuzuna ağır bir darbe vurdu, Sinan b. Enes’de İmam’ın boğazını okla hedef aldı ve daha sonra Salih b. Veheb Cu’fi’de (Sinan b. Enes’in naklettiğine göre) öne çıkarak mızrakla İmam’ın yan tarafından öyle bir darbe indirdi ki, İmam Hüseyin (a.s) sağ yanı üstüne attan aşağı düştü.[88]

Kufe ordusu İmam’ı muhasara altına aldıklarında ve İmam Hüseyin (a.s) izzetli hayatının son anlarını yaşarken, İmam’ın çadırlarından bu durumu (düşmanın İmam’ı aralarına aldıklarını) gören Abdullah b. Hasan adında küçük yaşta bir çocuk Zeynep’in (s.a) bütün çabalarına rağmen İmam Hüseyin’e (a.s) doğru koştu. Bahr (Ebcer) b. Ka’b (başka bir nakle göre Hermele b. Kahili Esedi) kılıcıyla İmam Hüseyin’e (a.s) saldırdı, ama Abdullah elini kılıca karşı siper edince kılıç darbesi Abdullah’ı elini kesti.[89]

Şimr b. Zi’l Cevşen, aralarında Ebu’l Cunub Abdurrahman b. Ziyad, Kaş’em b. Amr b. Yezid-i Herduvanı Cu’fi, Salih b. Veheb Yezeni, Sinan b. Enes-i Nehai ve Havli b. Yezid Esbehi’nin bulunduğu Kufe ordusundan bir grupla İmam Hüseyin’e (a.s) doğru yaklaştılar. Şimr onları İmam’a saldırarak işini bitirmeleri için teşvik ediyordu[90], ancak kimse bu işe yanaşmıyordu. Daha sonra Şimr, Huli b. Yezid’e İmam’ın (a.s) başını mübarek bedeninden ayırmasını emretti. Huli b. Yezit İmam’ın mübarek başını kesmek için katligaha varınca eli ve bedenini titreme sardı ve hedefine ulaşamadan geri döndü. Bunun üzerine Şimr[91] ve başka bir nakle göre Sinan b. Enes[92] atından aşağı indi ve İmam’ın mübarek başını bedeninden ayırarak Huli’nin eline verdi.[93] İmam (a.s) şehit olurken bedeninde 33 kılıç darbesi ve 34 mızrak yarası vardı.[94] Düşman ordusu İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden sonra elbise ve eşyalarını yağmalayarak imamın bedenini üryan bıraktılar.
İmam (a.s) ve Diğer Şehitlerin Cansız Bedenleri Üstünde At Koşturmaları

İbn Ziyad’ın emrini yerine getirmek için aralarında İshak b. Huye ve Ehnes b. Mursed gibi kişilerin bulunduğu Kufe ordusundan on gönüllü asker Ömer b. Sa’d’ın emriyle İmam Hüseyin’in (a.s) pak bedeni üzerinde at koşturdular.[95]
İmam (a.s) ve Diğer Şehitlerin Başlarını Bedenlerinden Ayırmaları

Ömer b. Sa’d o gün İmam’ın (a.s) mübarek başını Huli b. Yezid-i Esbehi ve Humeyd b. Müslim-i Ezdi ile birlikte Ubeydullah b. Ziyad’a gönderdi. İbn Sa’d aynı şekilde Beni Haşim gençleri ve İmam Hüseyin’in (a.s) yarenlerinin başlarını da mübarek bedenlerinden (yetmiş iki baş) ayırmalarını emretti ve onları da Şimr b. Zi’l Cevşen, Kays b. Eş’as ve Amr b. Haccac ile birlikte Kufe’ye gönderdi.[96]
Savaştan Sonra Vuku Bulan Olaylar
Çadırların Yağmalanması

İmam Hüseyin’in (a.s) şehit olmasından sonra düşman ordusu; at, deve, elbise ve hatta kadınların süs eşyalarını yağmalamak için çadırlara saldırdılar. Onlar İmam Hüseyin’in (a.s) çadırlarını yağmalamada birbiriyle yarışıyorlardı.

Şimr b. Zi’l Cevşen Kufe ordusundan bir grupla çadırlara girdiler. Şimr, İmam Seccad’ı (a.s) şehit etmeyi düşünüyordu, ancak Hz. Zeynep(s.a) ona engel oldu ve başka bir nakle göre ise Ömer b. Sa’d’ın askerleri Şimr’in bu işi yapmasına itiraz ettiler. Ömer b. Sa’d’ın emriyle kadınları bir çadırda topladılar ve başlarını da onları korumak için birkaç asker diktiler.
İmam Hüseyin’in (a.s) Yarenlerinden Geride Kalanlar

Dahhak b. Abdullah-i Meşriki ve Abdurrahman b. Abdurrabbe-i Ensari muhasara ve olay yerinden kaçtılar; Merga’a b. Temimi-yi Esedi Ubeydullah b. Ziyad tarafından sürgün edildi ve İmam Hüseyin’in (a.s) eşi Rubab’ın kölesi olan Ukbe b. Sema’n ise köle olması nedeniyle İbn Sa’d tarafından azat edildi.
İmam’ın (a.s) Ehlibeytinin Esareti

Aşura vakıasında ağır hasta olan Ali b. Hüseyin (a.s), Hz. Zeynep (s.a) ve geride kalan diğerleri ile birlikte esir alındılar. Ömer b. Sa’d ve ordusu esirleri Kufe’ye emevi hakimi İbn Ziyad’ın yanına götürdüler ve oradan da Şam’a Yezit’in sarayına gönderildiler.
Aşura Vakıası Şehitlerinin Toprağa Verilmesi

Kerbela şehitlerinin mübarek ve pak bedenlerinin toprağa verildiği gün hakkında tarihçiler arasında görüş ayrılıkları bulunmaktadır; bazıları Muharrem’in on birinci günü -yani Ömer b. Sa’d’ın Kerbela’dan çıktığı gün-[97] ve bazıları ise Muharrem ayının on üçüncü[98]gününü Kerbela şehitlerinin bedenlerinin toprağa verildiği gün olarak açıklamışlardır. Ehlisünnet alim ve tarihçileri ise İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin, hicretin 61. Yılı Muharrem ayının on birinci günü toprağa verildiği noktasında ittifak etmişlerdir.[99]

Ömer b. Sa’d, İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin şehit olmasından sonra, kendi gurubundaki 88 askerin cesedini defnetmelerini emretti, ancak İmam (a.s) ve vefalı yarenlerinin mübarek ve pak bedenlerini öylece toprağın üzerinde bıraktı.[100]

Bazı rivayetlere göre, İbn Sa’d ve ordusu gittikten sonra, evleri Kerbela’ya yakın olan Beni Esed kabilesi Kerbela hadisesinin yaşandığı yere geldiler ve yerde sadece İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin cansız bedenlerini görünce düşman tehlikesinin olmadığı gecenin bir vaktinde İmam Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin namazlarını kıldıktan sonra toprağa verdiler. [101]

İmam Hüseyin’i (a.s) şu anki bulunduğu yere ve Ali Asgar’ı ise İmam’ın ayak tarafının aşağısına defnettiler. İmam’ın (a.s) Ehlibeyti için kabirler kazdılar ve yarenleri için de İmam’ın ayak tarafının aşağısında kabir kazdılar ve onları orada toprağa verdiler; gerçi hepsinin toprağa verilmesinde bir şüphe yoktur, ancak onların kabirlerinin yerini dakik olarak bilmiyoruz.[102] Hz. Abbas’ın (a.s) mübarek bedeni de şehit olduğu yerde toprağa verdiler. [103]

Aynı şekilde Kerbela şehitlerinin toprağa verilme anında Hür’ün akraba ve kabilesi ve bir başka rivayete göre annesi gelerek, Hür’ün bedenini şu anda Hür b. Yezid-i Riyahi’nin türbesi olarak bilinen yere götürüp toprağa verdiği rivayet edilmiştir.[104]

Beni Esed kabilesi amcaoğullarının –Habib b. Mezahir- İmam Hüseyin’in diğer yarenleri ile birlikte defnedilmesine razı olmadılar ve bundan dolayı diğerlerinden ayrı İmam Hüseyin’in (a.s) başının üst tarafında, bugün Habib b. Mezahir’in kabri olarak bilinen yerde toprağa verdiler.[105]
İmam Hüseyin’in (a.s) Başının Defnedilmesi

Ubeydullah b. Ziyad, İmam Hüseyin’in (a.s) mübarek başını bir ağacın başına asarak şehirde gezdirdi ve bir müddet sonra İmamın başını diğer şehitlerin başıyla birlikte Zehr b. Kayy-ı Cu’fi ile Şam’a (Demeşk) Yezid’e yolladı.[106] Atike (Yezid’in kızı ve Abdulmelik b. Mervan’ın eşi) saygıyla İmam’ın (a.s) başını yıkadı ve koku sürdü ve daha sonra Demeşk bağlarından (sarayın bağı veya başka bir bahçede) birinde toprağa verdi. Bir başka rivayete göre ise, İmam’ın mübarek başını Kufe, Şam, Askalan ve Mısır’a[107] götürdükten sonra kefenleyerek Hz. Fatıma’nın (s.a) kabrinin yanına; Baki mezarlığında toprağa verdiler.[108] Elemu’l Huda’ya[109] göre, İmam’ın (a.s) başını Şam’dan Kerbela’ya geri döndürdüler ve bedeninin yanına defnettiler.
Aşura’nın Habercisi

İmam Hüseyin’in (a.s) şehadetinden sonra esirler kervanında bulunan Hz. Zeynep (s.a), Kufe’de Ubeydullah b. Ziyad’ın ve Demeşk’de Yezit’in sarayında, İmam Hüseyin’in (a.s) kıyamının mahiyeti, Yezid’in fasit hükümeti ve Kufelilerin hilelerini anlatan beliğ hutbeler okudu.[110]
Dış Bağlantılar

    Ehlibeyt Dostlarına Muharrem Ayı Düsturları

Ayrıca Bakınız

    Kerbela
    İmam Hüseyin
    İmam Seccad
    Hz. Zeyneb
    Hz. Abbas
    Hz. Ali Ekber
    Hz. Ali Asker
    Kerbela Şehitleri
    Aşura Takvimi
    Medine’den Kerbela’ya
    Aşura Ziyareti

Kaynakça

    Yukarı git↑ Dehkhuda, Ali Ekber, Lügatname-i Dehkhuda, c. 10, s. 15663.
    Yukarı git↑ Dairetu’l Mearif, Teşeyyü, c. 11, s. 15.
    Yukarı git↑ Dehhuda, Ali Ekber, Lügatname-i Dehkhuda, c. 10, s. 15663.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 463 ve Ali b. Ebi’l-Kiram İbn Kesir, el-Kamil fi’t-Tarih, c. 4, s. 84.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l-Eşraf, c. 3, s. 391 - 392; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 416 – 418; Ahmed Deyneveri, el-Ahbaru’t-Tival, s. 256; İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 97 - 98; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 90; El-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l-Hüseyin (a.s), c. 1, s. 249 – 250 ve Ebu Ali, Meskuviyye, Tecaribu’l-Umem, c. 2, s. 73 – 74.
    Yukarı git↑ Ahmed Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l-Eşraf, c. 3, s. 186; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l-Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 421; İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 99; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 1, s. 251 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 59.
    Yukarı git↑ İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 97 – 99; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 1, s. 251; Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 94; İbn Nema Hilli, Mesiru’l Ehzan, s. 52; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 421 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 95.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 378 – 379 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l-Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 369.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 419 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 91.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 185; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 419 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 92.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 419 ve Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 92.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 419 – 420; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 393 ve Ali Ebu’l Ferec İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 117.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 420; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 91; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 1, s. 250 – 251 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 57 – 58.
    Yukarı git↑ Kutbu’d-Din Ravendi, el-Haraic ve’l Ceraih, c. 2, s. 848 ve Abdullah el-Bahrani, el-Avalimu’l İmamu’l Hüseyin (a.s), s. 350.
    Yukarı git↑ İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 96 ve el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l-Hüseyin (a.s), c. 1, s. 248.
    Yukarı git↑ Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l-Hüseyin (a.s), s. 219.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l-Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 422; Ahmed Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395; Ahmed Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l-Hüseyin (a.s), c. 1, s. 248 ve Abdullah el-Bahrani, el-Avalimu’l-İmamu’l-Hüseyin (a.s), s. 165.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l-Umem ve’l-Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 421; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 94; Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 59 ve Tabersi, E’lamu’l-Vera bi E’lamu’l-Huda, c. 1, s. 457.
    Yukarı git↑ Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 219.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 420 – 421; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 393; Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t-Talibin, s. 112- 113; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 93 - 94; Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, c. 4, s. 58 – 59 ve İbn Şehri Aşub, Menakibu A’li Ebu Talib, c. 4, s. 99.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 423.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 422; Ahmed Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256; İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 101 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 59.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395; Ahmed b. Davud ed-Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 422; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 95 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 59.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395 - 396; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 423 – 426 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395 – 396 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 422 – 426.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 423; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 60.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 423; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 60 - 61.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 438 ve Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 394.
    Yukarı git↑ el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 1, s. 252 ve Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 396 – 398.
    Yukarı git↑ İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 100; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 1, s. 252 ve Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 232 – 233.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 424 – 426; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 395 – 396 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96 – 98.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 424 – 427.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 426 – 425 ve Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 397.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 423 – 426; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 393 - 396; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 96 ve Tabersi, İ’lamu’l Vera bi İ’lamu’l Huda, c. 1, s. 458.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 427; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 99 ve el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 9.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 104.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 398; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 429 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 101.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 398; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 429 - 430 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 101.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 429 – 430.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 430 – 436.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 430 – 437.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 435 – 436 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 103 – 104.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 436 – 438.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 438 – 439.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 436 – 437 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 104.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 436 – 437.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 400; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 437 – 439 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 105.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 437 – 438.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir-i Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarih-i Taberi), c. 5, s. 437 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 68.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446.
    Yukarı git↑ İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 101.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 438 – 439 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 70.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 439.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 439 – 440.
    Yukarı git↑ el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 17 ve Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 110 – 111.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 441 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 105.
    Yukarı git↑ Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 111.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 441 ve el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 20.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 361 - 362; Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 80; Ebu Hanife Ahmed b. Davud ed-Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446; İbn Nema Hilli, Mesiru’l Ehzan, s. 68 ve Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 49.
    Yukarı git↑ Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t-Talibin, s. 115 – 116.
    Yukarı git↑ Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 80 – 86 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446 – 449.
    Yukarı git↑ Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 89 – 95; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446 - 449 ve Ebu Hanife Ahmed b. Davud ed-Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 256 – 267.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446 – 449 ve İbni Şehraşub, Menakibu A’li Ebu Talib, c. 4, s. 108.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 446 – 453.
    Yukarı git↑ el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 32; Seyyid b. Tavus, el-Melhuf ale Katli’t Tufuf, s. 116 ve İbn Nema Hilli, Mesiru’l Ehzan, s. 70.
    Yukarı git↑ el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 32.
    Yukarı git↑ Seyyid b. Tavus, el-Melhuf ale Katli’t Tufuf, s. 123; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 409; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 451 – 453 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 111.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 448; Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 95 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 108.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 407; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 449 – 450; İbn Sa’d, et-Tabakatu’l Kubra, c. 6, s. 440 ve Ahmed Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 258.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 452; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 111; Ebu Ali, Meskuviyye, Tecaribu’l Umem, c. 2, s. 80 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 77.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 452; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 111; Ebu Ali, Meskuviyye, Tecaribu’l Umem, c. 2, s. 80 ve Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 77.
    Yukarı git↑ Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 119 ve Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 276.
    Yukarı git↑ Muhammed Bakır Meclisi, Cilau’l Uyun, s. 408; Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 276 - 278.
    Yukarı git↑ İbn Şehri Aşub, Menakibu A’li Ebu Talib, c. 4, s. 109 ve Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 277.
    Yukarı git↑ Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, İsbatu’l Vasiyye li’l İmam Ali b. Ebi Talib (a.s), s. 177 - 178.
    Yukarı git↑ Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 277 - 278.
    Yukarı git↑ Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 119.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 407; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 450; Muhammed İbn Sa’d, Kitabu et-Tabakatu’l Kubra, c. 6, s. 440; ve Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 118.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 407 – 408.
    Yukarı git↑ İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 118; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 111 - 112; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 35 ve İbn Şehri Aşub, Menakibu A’li Ebu Talib, c. 4, s. 111.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 111 – 112.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 408 ve Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 448.
    Yukarı git↑ el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 34 ve Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 120.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 203; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 448; Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 75 ve Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 110.
    Yukarı git↑ Ebu Hanife Ahmed b. Davud ed-Deyneveri, el-Ahbaru’t Tival, s. 258; Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 407 - 409; İbn E’sem Kufi, el-Futuh, c. 5, s. 118; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 453; Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 112; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 35.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 110; Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 122 – 123 ve Tabersi, E’lamu’l Vera bi E’lamu’l Huda, c. 1, s. 467 – 468.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 407 - 409; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 450; Ali b. Ebi’l Kiram İbn Esir, el-Kamil fi’t Tarih, c. 4, s. 77 ve Ebu’l Fida İsmail b. Amr ibn Kesir, el-Bidaye ve’n Nihaye, c. 8, s. 187.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 112; el-Muvaffak b. Ahmed el-Harezmî, Mektelu’l Hüseyin (a.s), c. 2, s. 36 ve Tabersi, E’lamu’l Vera bi E’lamu’l Huda, c. 1, s. 469.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 450 - 453; İbn Sa’d, et-Tabakatu’l Kubra, c. 6, s. 441; Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 118; el-Mes’udi, Murucu’z Zeheb ve Meadinu’l Cuher, c. 3, s. 258 ve Seyyid b. Tavus, el-Luhuf, s. 126.
    Yukarı git↑ Muhammed İbn Sa’d, et-Tabakatu’l Kubra, c. 6, s. 441 ve c. 3, s. 409; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 453; Ali Ebu’l Ferec el-İsfahani, Mekatilu’t Talibin, s. 118 ve Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, Murucu’z Zeheb ve Meadinu’l Cevher, c. 3, s. 258.
    Yukarı git↑ Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, Murucu’z Zeheb ve Meadinu’l Cuher, c. 3, s. 258 - 259.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 411; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 455 ve Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, Murucu’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevher, c. 3, s. 259.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 411; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 455 ve Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, Murucu’z Zeheb ve Meadinu’l Cuher, c. 3, s. 259.
    Yukarı git↑ Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 455 ve Ali b. el-Hüseyin el-Mes’udi, Murucu’z Zeheb ve Meadinu’l Cuher, c. 3, s. 63.
    Yukarı git↑ Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 319.
    Yukarı git↑ Seyyid b. Tavus, el-Melhuf ale Katli’t Tufuf, s. 107.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 411; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 455 ve Mes’udi, Murucu’z Zeheb, c. 3, s. 259.
    Yukarı git↑ Ahmed b. Yahya el-Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 3, s. 411; Muhammed b. Cerir Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 455 ve Mes’udi, Murucu’z Zeheb, c. 3, s. 259.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad fi Marifeti Hucecullahi ale’l İbad, c. 2, s. 125 – 126.
    Yukarı git↑ Şeyh Müfid, el-İrşad, c. 2, s. 114 ve Tabersi, İ’lamu’l Vera bi İ’lamu’l Huda, c. 1, s. 417.
    Yukarı git↑ Muhsinu’l Emin, A’yanu’ş Şia, tahkik: Hasan el-Emin, s. 613.
    Yukarı git↑ Abdurrezzak el-Musevi el-Mukarrim, Mektelu’l Hüseyin (a.s), s. 319.
    Yukarı git↑ Belazuri, Ensabu’l Eşraf, c. 2, s. 507 – 508 ve Taberi, Tarihu’l Umem ve’l Muluk (Tarihi Taberi), c. 5, s. 459 – 460.
    Yukarı git↑ İbn Şeddad, el-İ’lagu’l Hatiyre fi Zakiri Umerau’ş Şam ve’l Cezire, s. 91 ve Kazvini, s. 222.
    Yukarı git↑ İbn Sa’d, et-Tabakatu’l Kubra, c. 6, s. 450.
    Yukarı git↑ Seyyid Murtaza, Resailu’ş Şerif el-Murtaza, c. 3, s. 130.
    Yukarı git↑ Hz. Zeynep’in (s.a) Kufe ve Şam’da yaptığı hutbelerin metni için şu adreslere müracaat ediniz: İbni Tayfur, Belağatu’n Nisa, s. 20 – 25. Hz. Zeynep’in (s.a) İbni Ziyad’ın sarayında yaptığı konuşma: İbn E’sem, el-Futuh, c. 5, s. 121 – 122; Kufe’de yaptığı konuşmalarının tercümesi ve hutbelerin tahlili için: Hz. Fatıma Zehra (s.a), s. 249 – 260.