خون
آن روز كه جان خود فدا مى كرديم
با«خون »به حسين «ع »اقتدا مى كرديم
چون منطق ما منطق عاشورا بود
با نفى «خود»،اثبات «خدا»مى كرديم[1]
خون،عزيزترين موجودى پيكر انسان است كه با نبود آن،جان هم نيست.با اين حساب،كسى كه حاضر باشد از«خون »خويش در راه مكتب و عدالت و حق بگذرد،آماده جانبازى است و اين همان «شهادت طلبى »است كه از الفباى «فرهنگ عاشورا»است.
هم آن كه خون مى دهد و از جان مى گذرد،عزيز است و ماندگار،هم آنكه در راه انتقام خونهاى به ناحق ريخته قيام مى كند،كارى امام زمان گونه مى كند،چرا كه آن حضرت،خونخواه كشتگان كربلاست «اين الطالب بدم المقتول بكربلا»و هم آنان كه از خون شهيدان،الهام حماسه و فداكارى مى گيرند،شاگردان لايق مكتب شهادتند.
اينكه سيد الشهدا«ع »در آغاز حركت به سوى كربلا فرمود:هر كس حاضر است خون قلب خويش را در راه ما نثار و ايثار كند،با ما همراه شود:«من كان باذلا فينا مهجته فليرحل معنا»[2] اشاره به همين فرهنگ شهادت طلبى است.قداست خون شهيد نيز از همين جاست،چرا كه او با خدا معامله مى كند و حق اوست كه با اولين قطره خونش كه بر زمين ريخته مى شود، آمرزيده شود:«اول ما يهراق من دم الشهيد يغفر له ذنبه كله الا الدين »[3] وقطره خونى كه در راه خدا ريخته شود،يا قطره اشكى از خوف خدا،محبوبترين قطره نزدخداوند است:«ما من قطرة احب الى الله عز و جل من قطرتين:قطرة دم فى سبيل الله وقطرة دمعة فى سواد الليل لا يريد بها عبد الا الله ».[4]در روايات و زيارات نيز نسبت به سيد الشهدا«ع »و ياران شهيدش تعبيراتى از اين قبيل زياد است كه:شما جانتان را،نفستان را،ارواحتان را،خونتان را، خون قلبتان را،خودتان راو...در راه خدا بذل و نثار كرديد.هر ملتى هم كه اين روح و روحيه را داشته باشد،به عزت مى رسد و آنان كه از خون دادن و جان باختن گريزانند،گرفتار ذلت مى شوند.امام خمينى(ره)مى فرمايد:«مسلم خون شهيدان انقلاب و اسلام را بيمه كرده است. خون شهيدان براى ابد درس مقاومت به جهانيان داده است و خدا مى داند كه راه و رسم شهادت كور شدنى نيست و اين ملتها و آيندگان هستند كه به راه شهيدان اقتدا خواهند نمود. »[5]
خونشان آيت سرافرازى است
رمز خود سوزى و جهان سازى است.
سنگ خونرنگ هر مزار شهيد
غزل خون نشان جانبازى است[6]
*********
خون تازه
در روايات آمده كه پس از كشته شدن امام حسين «ع »عصر عاشورا،در زمين و آسمان نشانه هاى شگفتى ديده شد كه برخى از آنها تا مدتها باقى بود.يكى از اين علايم و آثار، خون تازه(دم عبيط)بود.در نقلهايى آمده است كه پس از كشته شدن امام،در بيت المقدس، هر سنگى را كه از زمين بر مى داشتند،زير آن خون تازه بود و سه روز از آسمان خون باريد.[7] بارش خون از آسمان و رويش خون تازه از زمين و از زير سنگها،گريه آسمان و زمين در سوگ ابا عبد الله «ع »به حساب آمده است.در زمينه همين عبيط،از قول ابو سعيد نقل شده است كه: «ما رفع حجر من الدنيا الا و تحته دم عبيط و لقد مطرت السماءدما بقى اثره فى الثياب مدة حتى تقطعت ».[8] در مورد خواب ام سلمه نيز آمده است كه حضرت رسول را در خواب ديد. حضرت به او فرموده:هر گاه شيشه اى كه در نزد توست و خاك در آن است،ديدى كه خاكش به خون تازه(دم عبيط)رنگين شد،بدان كه حسين «ع »كشته شده است.[9]
*********
خون گريستن
به جاى اشك،خون گريستن،تعبيرى است كه در«زيارت ناحيه مقدسه »از زبان حضرت حجت «ع »نقل شده كه مى فرمايد:اگر روزگار مرا به تاخير انداخت و نتوانستم ياريت كنم،صبح و شب بر تو خون مى گريم و مى نالم و به جاى اشك،خون مى گريم:
«...لابكين عليك بدل الدموع دما».[10] از نشانه هاى غير طبيعى و خارق العاده اى كه پس ازشهادت امام حسين «ع »در كائنات ديده شد،غير از سرخى شفق و وجود خون تازه زيرسنگها در منطقه شام و فلسطين و...يكى هم بارش خون از آسمان بود.سرخى آسمان راهنگام طلوع و غروب نيز از آن نشانه ها دانسته اند.روايت امام صادق «ع »چنين است:
«بكت السماء على الحسين اربعين يوما بالدم ».از ام سليم نيز نقل شده است:«لما قتل الحسين «ع »مطرت السماء مطرا كالدم،احمرت منه البيوت و الحيطان ».[11]
*********
خيزران
چوب و تركه اى كه يزيد،با آن بر سر بريده امام حسين «ع »اشاره مى كرد و بر لب ودندان مى زد.ابو برزه اعتراض كرد كه:اى فاسق!چوبت را از لبهاى حسين «ع »بردار،به خدا من لبهاى پيامبر را ديدم كه جاى اين چوب را مى بوسيد.[12] در زيارتنامه آن حضرت نيز آمده است: «السلام على الثغر المقروع بالقضيب ».
*********
خيمه گاه
محلى كه امام حسين «ع »پس از رسيدن به سرزمين كربلا در آن سرزمين فرود آمد وخيمه زد. منطقه از آب فاصله داشت و با يك سلسله تپه ها كه از شمال شرقى تا جنوب وغرب كشيده مى شد محاصره شده بود.مجموعه اين منطقه،يك نيم دايره تشكيل مى داد واهل بيت در همين محل استقرار يافته بودند.از ميدان درگيرى و نيروهاى دشمن فاصله داشت.در جايى بود كه تيرهاى اردوى دشمن به آنجا نرسد.ولى سپاه انبوه كوفه،محل رامحاصره كردند.[13] خيمه حضرت زينب را پشت خيمه امام حسين نصب كردند و خيام جوانان بنى هاشم اطراف خيام زنان و اطفال بود.[14]خيمه هاى افراشته،برخى محل اسكان نفرات بود و برخى خيمه آب و آذوقه وامكانات.خيمه هاى اصحاب،جدا از خيمه اهل بيت و بنى هاشم بود.آرايش خيمه هاحالت نعل اسبى داشت،بگونه اى كه جمع و جور بود،نه متشتت و پراكنده،تا قابل حفاظت بيشترى باشد.در پشت اين خيمه ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، موردتهاجم قرار نگيرند.برخى از خيمه ها هم مخصوص سلاح يا نظافت بود.صبح عاشوراياران امام به خيمه نظافت مى رفتند و خود را تميز مى كردند.در مقابل همين خيمه بود كه برير بن خضير با عبد الرحمن بن عبد ربه از خوشحالى و شوق شهادت شوخى مى كردند.[15] بقيه خيمه هاى حسينى در روز عاشورا از اين قرار بوده است:
1-خيمه فرماندهى
2-خيمه امدادگران(اورژانس)
3-خيمه سقاخانه و آبرسانى
4-خيمه شهدا
5-خيمه انبار
6-خيمه نظافت و پاكيزگى
7-خيمه سنگرى(فقط بعنوان سنگر استفاده مى شده است)
8-خيمه حضرت سجاد«ع »
9-خيمه هاى ياران
10-خيمه هاى بنى هاشم
11-خيمه هاى خانوادگى(زنها،بچه ها)
12-خيمه حضرت زينب «ع ».[16]
پس از شهادت امام حسين «ع »دشمن به خيام حمله آورد و آنها را غارت كردو به آتش كشيد.پيكر شهداى عاشورا، از ميدان رزم به مقابل خيمه گاه آورده مى شد.
«...آنچه اكنون در كربلا،در جنوب غربى حرم حسينى به نام خيمه گاه(مخيم)موجوداست و زائران آنجا را زيارت كرده و به آن تبرك مى جويند،در زمانهاى قديم نبوده است وبعدها در محل خيمه گاه امام حسين «ع »بنايى ساخته شد تا نشانى از آن مكان باشد.بناى فعلى ساختمان و قبه خيمه گاه،ساخته «مدحت پاشا»براى پذيرايى ناصر الدين شاه ودرباريان او بوده و به قولى هم «عبد المؤمن دده »آن را ساخته است.»[17]
*********
ذاكر
ياد آورنده،كسى كه از مصايب اهل بيت مى گويد و مردم را مى گرياند،چه مداح باشد وچه واعظ و منبرى.«ذاكر اهل بيت »،عنوانى افتخارآميز است براى آنانكه با مداحى و مرثيه خوانى، نام و ياد و فضايل و مظلوميتهاى خاندان پيامبر را زنده نگه مى دارند و نقشه دشمنان را در به فراموشى سپردن ظلمهاى خود به دودمان رسالت،خنثى مى سازند.
ذكر و ياد ائمه و شهداى كربلا،مورد تشويق امامان بود و خودشان همواره از ذاكران واحياگران حادثه كربلا و مظلوميت اهل بيت بودند و بر آن مى گريستند.امام صادق «ع »
فرمود:«من ذكرنا عنده ففاضت عيناه حرم الله وجهه على النار».[18] هر كس كه نزد او يادشويم و چشمانش اشك آلود شود،خداوند چهره اش را بر آتش حرام مى كند.
*********
ذكر مصيبت
سنتى در جهت احياى ياد و نام ائمه و مطرح نگه داشتن حادثه عاشورا.در اين برنامه،چه بصورت مقطع پايانى سخنرانى و موعظه و چه بصورت مستقل،حوادث كربلا وكيفيت شهادت امام حسين «ع »و ياران او و نيز امامان ديگر بصورتى سوزناك نقل مى شودكه سبب تحريك عواطف و گريستن بر سيد الشهدا مى گردد.نقل حوادث بر اساس مقتلهاانجام مى گيرد و شايسته است كه از منابع معتبر و شعرهاى خوب استفاده مى شود تاموجب وهن به مقام معصومين و خاندان عصمت نگردد.
امام سجاد«ع »كه بيست سال به ياد عاشورا مى گريست،مى فرمود ياد شهادت فرزندان فاطمه چشمانم را پر اشك مى كند:«انى لم اذكر مصرع بنى فاطمة الا خنقتنى لذلك عبرة »[19] با اين حساب،ياد حادثه و يادآورى آن مظلوميتها خودش كافى است تا مستمعان را بگرياند و نيازى به آميختن دروغ يا نقل حرفهاى بى اساس در ذكر مصيبت و مرثيه خوانى نيست.
ذكر مصيبت،سبب تعميق نهضت حسينى و پيوند عاطفى و قلبى شيعه باسيد الشهداست و نقشه دشمنان اهل بيت را كه كوشش در محو جنايات خويش داشتند،نقش بر آب مى كند و جامعه را هوادار اهل بيت و خصم ظالمان مى پرورد.[20]البته بايد ذاكران و مرثيه خوانان،هم شايستگى اين منصب حساس را داشته باشند وهم در محتواى مرثيه خوانى خود دقت داشته باشند و نصايح بزرگان را در آداب آن به كاربندند.
نويسنده:حجت الاسلام جواد محدثی
پی نوشتها:
1- نير تبريزى.
2- از مؤلف.
3- مقتل الحسين،مقرم،ص 194.
4- ميزان الحكمه،ج 5،ص 192(از پيامبر خدا).
5- همان،ص 187(از امام زين العابدين).
6- صحيفه نور،ج 20،ص 239.
7- از مؤلف.
8- بحار الانوار،ج 45،ص 204،اثبات الهداة،حر عاملى،ج 5،ص 180،امالى صدوق،ص 142.
9- احقاق الحق،ج 11،ص 462 و 482.
10- بحار الانوار،ج 45،ص 231.
11- سوگنامه آل محمد،ص 154.
12- مناقب،ابن شهر آشوب،ج 4،ص 54.
13- همان،ص 114.
14- حياة الامام الحسين،ج 3،ص 93.
15- زندگانى سيد الشهدا،عماد زاده،ص 329.
16- عوالم(امام حسين)،ص 245.
17- جزوه «تشكيلات توحيدى عاشورا»،فاطمى پناه،ص 28.
18- مقتل الحسين،مقرم،ص 204.
19- الحسين فى طريقه الى الشهادة،ص 31.
20- بحار الانوار،ج 44،ص 285.
منبع : فرهنگ عاشورا