فراز 13 از دعای 45 ( دادن وام نیکو به خداوند )

و نيز فرموده‌اى: «داستان كسانى كه اموالشان در راه خدا انفاق مى‌كنند مانند دانه‌اى است كه هفت خوشه به بار آورد كه هر كدام داراى صد دانه باشد. خداوند به هر كه بخواهد پاداش دو چندان مى‌دهد» و هم چنين فرموده‌اى: «كيست كه به خداوند وام نيكويى دهد تا خداوند آن را به چندين برابر به او بازگرداند». و مانند اين آيات كه در قرآن درباره دو چندانى پاداش نيكوكاران نازل كرده‌اى.

پاداش انفاق و قرض‌

انفاق كردن و قرض دادن به افراد محتاج از سفارش‌هاى بسيار مهم و مورد تأكيد دين اسلام است و وام دادن به افراد محتاج از آثار سخاوت مى‌باشد.

از آن جايى كه مردم محروم مشكلات متعدّدى دارند، گاهى به اندك چيزى گرفتاريشان آسان مى‌شود، رعايت و توجّه به آنان لازم است.

قرض دادن در اسلام از صدقه دادن بالاتر است و بنابراين اهميّت آن بدان جهت است كه جامعه دچار ربا و سود و ديگر معاملات ربوى نشود.

پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله) مى‌فرمايد:

مَنْ ايْقَنَ بِالْخَلْفِ سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَةِ.

كسى كه يقين به عوض و جانشين داشته باشد، در انفاق كردن سخاوتمند خواهد بود.

و به خاطر همين اعتقاد و ارزش انفاق است كه خداوند در قرآن كريم مى‌فرمايد:

﴿إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ﴾«1»

اگر به خدا وام نيكو دهيد، آن را براى شما دو چندان مى‌كند و شما را مى‌آمرزد و خدا عطا كننده پاداش فراوان در برابر عملِ اندك و بردبار است.

قرض در اصل به معنى قطع كردن و بريدن است و چون با واژه حسن همراه شود اشاره به جدا كردن مال از خويشتن و دادن در راه خير است.

امام صادق (عليه السلام) در تفسير آيه شريفه:

﴿لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ﴾«2»

در بسيارى از رازگويى‌هاى آنان خيرى نيست، جز كسى كه [از اين طريق‌] به صدقه، يا كار نيك، يا اصلاح در ميان مردم فرمان دهد.

مى‌فرمايد:

منظور از معروف در آيه شريفه قرض دادن است.«3»

آرى، خداوند روزى قرض دهنده را زياد و بر مكارم اخلاق او مى‌افزايد واگر شخص متمكّن و ثروتمند در قرض دادن كوتاهى و تقصير كند، به فقر مبتلا مى‌شود.

كلامى از فخررازى در انفاق‌

فخر رازى در سوره سبأ آيه 39 مى‌گويد:

«عجب اين است كه تاجر، هنگامى كه بداند يكى از اموالش در معرض تلف مى‌باشد، حاضر است آن را به صورت نسيه بفروشد، هر چند فقير باشد، مى‌گويد:اين بهتر از اين است كه بگذارم و نابود شود.

و اگر تاجرى در چنين شرايطى اقدام به فروش اموالش نكند تا نابود شود، او را خطاكار مى‌شمرند. و اگر در چنين شرايطى خريدار سرمايه دارى پيدا شود و به او نفروشد، او را بى عقل معرفى مى‌كنند و اگر علاوه بر همه اينها خريدار با داشتن تمكّن مالى همه گونه وثيقه بسپارد و سند قابل اطمينانى نيز بنويسد در عين حال به او نفروشد، ديوانه‌اش خوانند.

ولى تعجب در اين است كه همه ما اين كارها را انجام مى‌دهيم و هيچ كس آن را جنون نمى‌شمرد؛ زيرا تمام اموال ما به يقين در معرض زوال است و خواه ناخواه از دست ما بيرون خواهد رفت، و انفاق كردن در راه خدا يك نوع وام دادن به اوست، و ضامنى معتبر يعنى خداوند بزرگ فرموده:

﴿وَ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ﴾«4»

و هرچه را انفاق مى‌كنيد [چه كم و چه زياد] خدا عوضى را جايگزين آن مى‌كند.

و در عين حال املاك خود را نزد ما گروگان گذاشته، چرا كه هر چه در دست انسان است عاريتى از ناحيه اوست و محكم‌ترين مسندها را از كتب آسمانى در اين زمينه در اختيار ماه نهاده، اما با همه اين‌ها بسيارى از ما، اموال خود را انفاق نمى‌كنيم و مى‌گذاريم از دستمان برود، نه اجرى داريم و نه شكرى«5»

شرايط انفاق و قرض‌

البته بايد توجّه داشت قرض الحسنه‌اى ارزشمند و نيكو خواهد بود و خداوند ثوابش را چند برابر كرده تا جايى كه مى‌فرمايد: ثوابش را به جز من احدى نمى‌داند كه داراى شرايط خاصّ انفاق و قرض باشد.

شرايط انفاق و قرض‌

مرحوم شيخ طبرسى رحمة ا ... عليه در تفسير شريف مجمع البيان شرايط انفاق و قرض را چنين بيان كرده‌اند:

«1- اين كه از مال حلال باشد. زيرا كه پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود:

إِنَّ اللَّهَ طَيِّبُ وَ لايَقْبَلُ إِلَّا الطَيِّبَ.«6»

به راستى كه خداوند پاك و منزه است و نمى‌پذيرد مگر پاك را.

2- اين كه از بهترين چيزى باشد كه مالك آن است، نه اين كه چيز پستى را انفاق كند.

3- اين كه تصدّق كند در حالى كه او آن را دوست دارد و اميدوار به زندگى است.

پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله) در اين باره فرمود:

برترين صدقه آن است كه آن را بدهى در حالى كه تو تندرست و سالم هستى و اميد به زندگى و ترس از فقر دارى.«7»

4- اين كه آن را واپس نگذارى تا وقتى كه جان به گلويت برسد و بگويى براى فلانى چقدر و براى فلانى چقدر.

5- اين كه آن را براى دوست‌ترين افراد و نيازمندترين و شايسته‌ترين آن‌ها قرار دهى كه آن را بگيرند.

6- اين كه تا مى‌تواند و امكان دارد آن را پنهان و مخفى بدارد.

7- اين كه در پى و تعقيب آن منّت نگذارده و آزار نكند.

8- اين كه فقط قصد كند به اين كار وجه الله و رضاى خدا را و ريا نكند براى آن كه ريا و خود نمايى مذموم و ناپسند است.

9- اين كه آن چه داده به نظرش كوچك و كم آيد، هر چند كه زياد باشد، براى آن كه متاع دنيا قليل و اندك است.

10- اين كه از محبوب‌ترين مال او باشد و از بهترين مالى باشد كه خود او آن را دوست دارد«8»

پس اگر اين ده صفت در صدقه و قرض الحسنه جمع شود مصداق آيه شريفه:

﴿وَ لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ﴾«9»

و او را پاداشى نيكو و باارزش باشد.

خواهد بود. يعنى خالصى كه مشوب و آلوده به صفت نقص نمى‌شود، و از شأن خداوند كريم است كه خير فراوان عطا كند و چون اين نفع و سود و بزرگى به انسان مى‌دهد، خداوند در آيه شريفه توصيف به كريم نمود، و اجر كريم همان بهشت برين است.

______________________________

(1)- تغابن (64): 17.

(2)- نساء (4): 114.

(3)- بحار الأنوار: 100/ 140، باب 1، حديث 12؛ الكافى: 4/ 34، حديث 3.

(4)- سبأ (34): 39.

(5)- التفسير الكبير، فخر رازى: 25/ 263، ذيل آيه 39 سوره سبأ.

(6)- عوالى اللآلى: 2/ 70، حديث 181؛ إرشاد القلوب، ديلمى: 1/ 69.

(7)- بحار الأنوار: 75/ 266، باب 23؛ تحف العقول: 380.

(8)- مجمع البيان فى تفسير القرآن: 9/ 390، ذيل آيه 11 سوره حديد.

(9)- حديد (57): 11.