فراز 28 از دعای 48 ( درخواست نیکی و خوبی در آنچه که برای ما مقرّر شده )

مراتب اهل توحيد

«معرفت، شناخت باشد و اين‌جا مراد از معرفت، مرتبه بلندترين از مراتب خداشناسى است، چه خداشناسى را مراتب بسيار است.

و مثل مراتب معرفت چنان است كه آتش را بعضى چنان شناسند كه شنيده باشند كه موجودى هست كه هر چه به او رسد ناچيز شود و اثر او در آنچه محاذى او باشد ظاهر گردد، و چنانچه از او بردارند هيچ نقصان در و نيايد، و هر چه از او جدا شود بر ضد طبع او باشد و آن موجود را آتش خوانند. و در معرفت بارى تعالى كسانى كه به اين مثابت باشند مقلّدان خوانند، مانند كسانى كه سخن بزرگان تصديق كرده باشند در اين باب بى وقوف بر حجّتى.

و بعضى كه به مرتبه بالاى اين جماعت باشند، كسانى باشند كه از آتش دود به ايشان رسد و دانند كه اين دود از چيزى مى‌آيد، پس حكم كنند به موجودى كه دود اثر اوست. و در معرفت كسانى كه به اين مثابت باشند، اهل نظر باشند كه به برهان قاطع دانند كه صانعى هست چه از آثار قدرت او بر وجود او دليل سازند.

و بالاى اين مرتبه كسانى باشند كه از حرارت آتش به حكم مجاورت، اثرى احساس كنند و به آن منتفع شوند. و در معرفت كسانى كه به اين مرتبه باشند مؤمنان به غيب باشند و صانع را شناسند من وراء حجاب.

و بالاى اين مرتبه كسانى باشند كه از آتش منافع يابند، مانند: خَبْزْ و انضاج و طبخ و غير آن. و اين جماعت به مثابت كسانى باشند كه در معرفت، لذّت معرفت دريافته باشند و به آن مبتهج شده، و تا اين‌جا مراتب اهل دانش باشد.

و بالاى اين مرتبه كسانى باشند كه آتش مشاهده كنند و به توسط نور آتش، چشم‌هاى ايشان مشاهده موجودات كنند. و اين جماعت در معرفت به مثابت اهل بينش باشند و ايشان را عارف خوانند و معرفت حقيقى ايشان را باشد.

و كسانى را كه در مراتب ديگر باشند بالاى اين مرتبه، هم از حساب عارفان‌ باشند و ايشان را اهل يقين خوانند. و از ايشان جماعتى باشند كه معرفت ايشان از باب معارفت باشد و ايشان را اهل حضور خوانند، و انس و انبساط خاص با ايشان باشد. و نهايت معرفت آن‌جا باشد كه عارف منتفى شود، مانند كسى كه به آتش سوخته و ناچيز شود.

بدان كه معرفت آن است كه در خود ذرّه‌اى خصومت نيابى، و سزاست كسى را كه خداى تعالى به معرفت خودش عزيز گردانيده است كه هرگز از مشاهده او به غير باز ننگرد و هيچ كس را بر او اختيار نكند كه ثمره معرفت روى به خدا آوردن است.

و عارف آن است كه دلى مى‌خواهد از حق، چون دل دهدش در حال به خداى باز دهد تا در قبضه او محفوظ بود و در ستر او از خلق محجوب بود و علامت عارف آن بود كه بيشتر خاطر او در تفكّر بود و در عبرت، و بيشتر سخن او ثنا بود و مدحت حق، و بيشتر عمل او طاعت بود«1»