Bismillahirrahmanirrahim
Bugün, üniversiteler de dahil dünyanın çeşitli bilim merkezlerininde öncelikli gündemi oluşturan konulardan biri “ahlak ve din ilişkisi”dir. En az iki asırdan beridir bu hususta araştırmalar yapılmış ve bu güne değin onlarca kitap yazılmıştır. Bu münasebetle, zamanın el verdiği ve gerektiği ölçüde bu konuyu ele alıp değerlendireceğiz.
Her hangi bir konu hakkında konuşmak istediğimiz zaman, öncelikle o konu başlığı altında kullanılan kilit kelimelere de dikkat etmeliyiz. “Ahlak ve din arasında ne tür bir ilişki vardır?” sorusu ilk bakışta basitmiş gibi görünse de, dikkat edildiğinde, öyle olmadığı hemen anlaşılacaktır. Bu sorunun içinde yatan başka sorular da vardır: Ahlak nedir? Din nedir? Din ve ahlak ile kastedilen şey hangi din ve ahlaktır? Hangi ahlakî görüş ve hangi ahlakî ekol?
Dinî Ahlak
Gördüğünüz gibi konu çok geniş bir yelpazeye yayılmış olduğundan dolayı birkaç oturumda ele alınması gerekir. Burada, ayrıntılardan uzak kalmakla bahsi edilen konuların ana eksen ve hatlarını aydınlatabileceğiz ancak. Öncelikle dini, İslam dinine uyarlanacak şekilde yorumlamalı ve bu dinin inanç, ahlak, fıkıh ve amelî buyruklar (yasalar) gibi üç alanı olduğunu hatırlatmalıyız. Bu anlamıyla din, iyi ve kötü sıfatlar veya daha geniş bir çerçevede, iyi ve kötü davranışlar anlamı taşıyan ahlakı da kapsamına alacak, böylece din ve ahlak arasındaki ilişki tümel ile tikel ilişkisi nevinden olacaktır. Yani merhum Müderris’in, “Bizim siyasetimiz din inancımızın özüdür.” buyurduğu gibi, biz de bu bağlamda, “Bizim ahlakımız din inancımızın özüdür.” diyebileceğiz. Çünkü ahlak dinin bir bölümüdür. “Ben, ancak ahlak değerlerini tamamına vardırmak için seçildim.”1 hadisi uyarınca, ahlakın fevkalade öneme sahip olduğu da söylenebilir.
Kısacası, konuya buradan yaklaşıldığında ahlak dinin bir parçası ve bir bölümüdür. Ancak dikkat edilmesi gereken konu şudur: Ahlak ve din ilişkisini sorgulayanlar, ahlakı da dini de bizim yorumladığımız biçimde tanımlamamışlardır. Biz dinin bir alanının ahlak olduğunu söyledik, ama onu analiz ettiğimizde, onun gerçekte dinî ahlak olduğunu ve dinî ahlakın da din tümelinin tikeli ve parçası olduğunu göreceğiz. Din ve ahlak arasındaki ilişkiyi sorgulayanlar ise, ahlakı dinî ahlak şeklinde değil, inanmak veya inanmamaktan sarf-ı nazar ederek, aklî bilimlerde geçtiği şekliyle ele almışlardır.
Ahlak iki anlamıyla dinî olabilir:
-Din ile Kitap ve sünnetin, yani “Allah’ın indirdiklerinin” kastedilmesi durumunda, “Allah’ın indirdikleri” arasında inançların, tevhidin, nübüvvetin, imametin yer aldığı gibi ahlak da yer alacaktır. Başka bir tabirle şöyle de denebilir: Kitap ve sünnette hem iyi ve kötü işler tanıtılmış ve hem de fıkhın amelî buyrukları yer almıştır. Bu tanım uyarınca, ahlakı dinî olmakla nitelediğimizde, ahlakın da “Allah’ın indirdikleri” arasında yer aldığını belirtmiş oluruz.
