HZ.FATIMA(S.A)NIN AHLAKİ ÖZELLİKLERİ
Zehra-yı Merziye (s.a) dirayet, hakikat ve marifet hususunda göklerdeki zühre yıldızı gibidir. O,kâmil insanın asıl kaynağıdır. Ve “küçücük yoksulâne evinde öyle insanlar yetiştirmiştir ki, nurları yerden göğe kadar, hatta melekler âleminden daha öte bir seviyede parlar.”[1]
Hz. Fatımatüz-Zehra (s.a)’nın fazilet ve hasletleri hususunda iki çeşit özellikle karşı karşıya kalıyoruz. Biri Allah tarafından verilen özellikler, yani insana lütfedilen özellikler ve diğeri öğrenilen, elde edilerek kazanılan özellikler. Bu yazıda ele almış olduğumuz özellik insanların öğrenerek, elde edip kazandıkları özelliklerdir.
İnsan şahsiyetinde etkili olan birçok asıl özellik vardır. “Veraset”, ve “iç ve dış etkenler” insanın şahsiyetinin şekillenmesinde rol oynayan iki etkili faktördür.
Psikologlar yukarıda zikrolunmuş iki özellikle birlikte “yaş” ve “ahlak vicdanı” hususlarına da değinmiş ve bunları insanın şahsiyetini teşkil eden etkenlerden saymıştır. “Fıtrat”, “ihtiyar ve irade sahibi olma”, “görünmeyen (gizli) faktörler” (tabi ki bunu bir genelleme içine alamayız)’de insanın şahsiyetinin oluşmasında rol oynayan etkenlerdir.
Müslüman bilim adamlarına göre, insan şahsiyetinin etkilenmesinde en önemli unsur insanın “ihtiyar sahibi” olmasıdır. ]Başka bir deyişle “seçme” özelliğine sahip olmasıdır[.
Böyle olmadığı takdirde onun şahsiyeti mecburi olarak gelişir ve bu durum onu zorunlu olarak cisim ya da hayvan sınıfına sokar. Ne bir göreve ve sorumluluğa layık olur, ne de bir ödüle veya cezaya.
Sonuç olarak veraset, ortam ve içgüdü cebirleri (zorlamaları) v.s. etkenlerin yanı sıra fiziki, biyolojik, tarihi ve psikolojik cebirler topluluğu da insan şahsiyetine şekil verir.
Ufacık bir dikkat ve teveccühle insanın şahsiyetinin değişmesinde ve şekillenmesindeki asıl faktörün “ihtiyar sahibi olma” olduğu görüşüne varırız. İşte bu “ihtiyar sahibi ve irade gücü” özgürce diğer faktörlerin yanı sıra insanın şahsiyetinin şekillenmesine ve başka bir şekilde değişmesine sebep olur.
Yegâne örnek olan Fatımatuz-Zehra (s.a)’nın, kişiliğinin gelişiminde, veraset, ortam ve içgüdüsellik gibi faktörlerin hepsi el ele vermiş ve gül bahçesinde öylesine eşsiz bir gülü vücuda getirmişlerdir.
Fatıma (s.a)’nın babası Hz. Muhammed Mustafa (s.a.a.) ilahi yaratılanların en üstünü, annesi ise zamanın en temiz ve iffetli kadınlarından olan Hüveylid kızı Hatice ve ataları yeryüzünün en salih ve temiz insanlarındandır.
Fatıma (s.a)’nın nutfesi (dölü), ebeveynlerinin kırk gün kırk gece boyunca Rableriyle halisane bir irtibat neticesinde bağlanmıştır. Öyle ki bu kırk gecelik ibadet ruhlarını inanılmaz bir doruğa yükseltmiş ve bu dölün mayası cennetin en pak, en iyi meyveleri ve gıdalarıyla yaratılmıştır.
Zira Fatıma (s.a) “Havra-ul İnsiye” yani, insan şeklinde bir huri olarak adlandırılıyor ve Peygamber-i Hatem de Cennetin kokusunu daima O’nun varlığında arıyordu.[2]
Fatıma (s.a) sımsıcak, sevgi dolu, mutlu, pak, bir aile ortamında eğitilmiş ve annesinin vefatından sonrada yaratılmış en iyi eğitmenlerin kanatları altında terbiye edilmiştir.
Fatıma (s.a.)’nın şahsiyeti dönemin ilgi odağında olan babasının yanında sağlamlaşmıştır. Aynı şekilde O ömrünün yarısını Peygamberin etekleri altında büyüyüp eğitim alan eşinin yanında geçirmiştir.
Şimdi Hz. Fatıma (s.a)’nın şahsiyetinde etkili olan unsurlar bu zatın örnek olmasında herhangi bir sorun yaratır mı sorusu sorulduğunda, ya da başka bir deyişle kendisine özgü şart ve özelliklerle mahsus yaratılmış o hanımı (ki o özellikler ve şartlardan hiçbiri bizim ihtiyarımıza sunulmamıştır, sunulmaz da) nasıl örnek almalıyız?
Cevap olarak şöyle dememiz gerekmektedir: İnsanın şahsiyetinin oluşmasında en etkili ve en önemli etkenlerin yani “ihtiyar sahibi olma ve iradenin” göz ardı edilmesi, masumların cebren güzel ahlak ve pak fıtrata sahip olma özelliğini zihinlere yerleştirir.
Bununla birlikte şahsiyetin oluşumunda şart olan veraset ve ortam gibi diğer koşullar ve eş seçiminde dikkatli davranmak, daha cenin oluşmadan önce döllenme zamanında ebeveynin arınmış ve pak ruh üzere olması,
sonrasında da münasip gıdalarla beslenilmesinin önemi, özellikle hamilelik ve emzirme dönemlerinde helal gıdalarla beslenme en iyi örneğe yaklaşmamıza yardımcı olur.
Hiç şüphesiz Fatıma (s.a)’nın şahsiyeti ortam ve veraset v.s özelliklerinden etkilenerek gelişmiştir. Ama bu etkili olan özelliklerin sınırlarına dikkat etmeli,
bunun beraberinde de şahsiyetin şekillenmesinde asıl rolü oynayan ihtiyar sahibi olma ve irade faktörlerinden gaflette olmamalıyız. İslam Peygamberinin kızının gelişim ve eğitimi, vahiy evinde Peygamberin denetimi altında olmuştur.
Peygamber tüm bu özellik ve eğitim şekillerine vakıf olduğundandır ki tamamını en layık ve en iyi şekilde yerine getirmiştir. Ve Peygamberin Fatıma’ya çocukluğundan itibaren beslediği ilgi,
Fatıma’nın ruhani ve Kur’an ahlakı eğitimi O’nun en iyi insani hasletleri kazanması içindir. Diğer taraftan Fatıma Zehra küçük yaşta olmasına rağmen yüksek derecelerde tezkiye, edep ve nefisle cihat yapmış
ve sonuç olarak Onun bu özel şahsiyeti bir grup müslümanın değil belki dünya müslüman kadınlığının örneği olarak apayrı bir konum şeklinde yerini almıştır. Çok kısa ömrüne rağmen bizlere derin ve yüksek dereceli marifetini geride bırakmıştır.
Bu makaledeki hedef Peygamberin Fatıma’ya karşı terbiye amaçlı iki temel unsuru davranışlarında esas almış olması ve bu emir doğrultusunda fazilet, şahsi ve manevi özelliklerin O değerli kadın tarafından koyduğu etkilere değinilmesidir. Bu doğrultu da daha çok muteber kitaplarda yer almış sünni ve şia rivayetlerini ele alacağız.
1-) Terbiye usullerinde ilk etapta eğitmenin sürekli olarak eğitime ihtiyacı olduğunun gerekliliğine teveccüh edilmesidir. Eğitime ihtiyacı olmadığını düşünen kimse, eğitmen olamaz.
Çocuklarımızın eğitiminde etkili olabilmemiz için devamlı olarak kendi gelişimimizi düşünmeli ve bu yola baş koymalıyız. Eğitmede ve değişimde hayatımızın gidişatına yön vermez isek, eğitilenin üzerinde etkimiz olmayacağı gibi hatta onu kaybedebiliriz.
Değerli İslam Peygamberi tüm ahlaki değerlere, dini ve insani kemalata ve olgunluğa sahipti ve Fatıma (s.a) en yüksek ameli orneklerden faydalanarak kemal derecesi basamaklarını hızla kat etmiştir. Her ne kadar Resulu Ekremin tüm hayatı dinin ahkâm ve emirlerinin icrası anlamında olsa da bunu iki örnek altına zikretmekle yetiniyoruz.
1) Hz. Abdullah bin Muhammed kendi zamanının ibadet edenlerindendi. Tarihte bu büyük insanın abidliği hakkında birçok anlatı vardır. Gece yarısı kalkıp sabaha kadar ibadetle meşgul olurdu.
Allah korkusundan gözyaşı dökerdi. O hazret Hz. Fatıma için ibadette fiili örnekti. Rivayetlerde Peygamberin kızının mihrapta ibadet etmekten ayaklarının şiştiği[3] yer almaktadır.
2) Özveri, fedakarlık ve infak hususunda Peygamber öyle bir yere ulaşmıştı ki kendi elbiselerini dilenciye vermişti. Ve bu davranış Hz. Fatıma için fiili bir örnekti.
Öyle ki küçük yaşta olmasına rağmen düğün gecesi gelinliğini bir fakire hediye etti.[4] Nitekim Fatıma da kendi çocuklarının eğitiminde bu yolu izledi. Acaba tarihin hangi sayfasında insanlara karşı bu tarz iyilikte bulunma ve onlara acıma metoduyla karşılaştınız?
İmam Hasan Mücteba buyuruyor: Bir gece annemi mihrapta namaza durmuşken gördüm ve sabaha kadar rükû ile secde halindeydi. Teker teker tüm komşu, Müslüman kadın ve erkekler için dua ediyor,
isimlerini zikrediyordu. Onlar için Allah’tan hayır ve iyilik isteyip sorunlarının giderilmesi için talepte bulunuyordu. Ama kendisi için hiçbirşey istemedi. Annemden sordum: Anneciğim niçin başkalarına dua ettiğin gibi kendin için dua etmiyorsun? “Yavrum önce komşu sonra ev” buyurdu.[5]
Cafer-i Tayyar’ın hanımı Esma naklediyor;
Fatıma Zehra ömrünün son anlarında ilk önce gusletti, elbiselerini değiştirdi ve Allah’la razu niyaza koyuldu. Biraz ilerlediğimde gördüm ki Fatıma kıbleye karşı oturmuş ellerini semaya doğru kaldırarak şöyle dua ediyordu;
Yaratıcı olan Allah’ım seçtiğin Peygamberlerinin yüzü suyu hürmetine; benim yokluğumda Hasan ve Hüseyin’in ağlamalarını, şialarımın (yandaşlarımın) günahkâr olanlarına ve onların çocuklarına ilaç eyle (derman kıl)…[6]
Acaba bu tür eğitim mi daha etkilidir yoksa sadece dilde olan eğitim mi? Ve Fatıma’nın evlatlarının da bu konuda herkesi solladıklarını görüyoruz.
2-) Çocuklarla ilgili eğitimde diğer bir husus da onlara karşı muhabbet, arkadaşlık ve şefkattir. Sevgi bizim sürekli ihtiyaçlarımızdandır. Bütün insanların yaşamak için kendilerine ait olan ve kendilerini ait hissettikleri yere ve mekâna ihtiyaçları vardır.
Yaşam için onun ihtiyaç yerini teşkil eden, kendilerini sakin ve rahat hissettikleri eve… İnsan mekânsız başıboş ve avare bir şekilde hayatın lezzetine varamaz. Her birey için bir yere ait olma zaruri olup, bu ihtiyaç görmemezlikten gelinemez.
Ev her ne kadar bedenin dinlendirildiği bir mekân olsa da, yer açısından bizlerin tüm ihtiyaçlarını karşılıyor manasına gelmez. Belki de biz insanlar kendi ferdi
yaşantımızda diğer bir mekâna daha ihtiyaç duyabiliriz ki bu insani ve manevi hayatımızda maddi mekândan daha önemlidir. Bir insanın yaşayacak yere ihtiyaç duymasından çok kalplerde taht kurmaya ihtiyacı vardır.
O insanlar tarafından sevilmeye, onların zihinlerinde ve kalplerinde yer almaya muhtaçtır. Eğer birisi başka birinin kalbinde yeri olduğunu hissederse kolay kolay o kişiyle gönül bağlarını koparamaz. İnsanları birbirine yaklaştıran bağ bahsetmiş olduğumuz mekândan ibarettir.
Bu bağlamda eğitmen ve eğitilen arasında böyle bir ilişkinin olması lazım gelir. İlk etapta eğitilenin eğitmenin kalbinde yeri olduğunu hissetmesi ve bu doğrultuda eğitmene ilgi duyması gerekir.
Başka bir deyişle eğiticinin eğitime tabi tuttuğu kişiyi derinden sevmesi ve eğitilenin de eğiticiye karşı aynı hissi duyması. Çocukları ve gençlik çağındakileri sevgiden mahrum ederek cezalandırmamak gerekir.
Eğitilenin eğitmen tarafından sevildiğini hissetmesi şarttır. Bu sevgi olayı kesildiği an eğitim ve terbiye etme de kesilmiş demektir.
İslam’ın mükerrem nebisinin değerli kızlarıyla ilişkileri muhabbet ve sevgi doludur. Tüm tarihçiler ve hadisçiler Peygamberin, kızı Fatıma (s.a)’ ya karşı ilginç bir ilgi beslediğini yazmışlardır
Elbette bu duygu hem baba- çocuk arasındaki ilişkinin iki büyük insan arasında dalgalar misali coşmasından kaynaklanmıştır hem de Fatımanın İlahi kriterlere sahip olmasından ileri gelmiştir.
Bu muhabbet sevgilerden apayrıdır Allah’ın sevgilisini sevmek, Allah’ı sevmektir
Bu konu üzerine var olan Ehli Sünnet ve Şia kaynaklarında yer almış birçok rivayetin arasından bir kaçına değinelim:
1-) Hiçbir kadın Peygamberin yanında Fatımadan daha mahbup(sevgili) değildi[7]
Kavram olarak buna benzer onlarca hadis efendimizin hanımı Ayşe ve diğer Ehli Sünnet ravileri tarafından nakledilmiştir.
2-) Başka bir hadiste: Peygamber Fatıma (s.a)’yı görmek için o kadar can atıyordu ki her sefere çıktığında vedalaştığı son kişi Zehra (s.a) idi, yolculuktan döndüğünde de görmeye gittiği ilk şahıs yine Fatıma (s.a.) idi.[8]
3-) Değerli İslam Peygamberi defalarca kızına şöyle buyurmuşlardır: “Canım sana feda olsun” “Fatıma canımın bir parçasıdır” “Sinemde yeri olan canım gibidir”
4-) Ayşe’nin nakletmiş olduğu bir hadiste: Ben Fatıma’dan başka hiç kimseyi konuşmada babasına benzediğini görmedim. Babasının yanına geldiğinde O’na hoş geldin diyor, ayağa kalkıyor, elinden tutup öpüyor ve O’nu kendi yerine oturtuyordu.[9]
5-) İmam Sâdık hazrlerinden nakl edili ki : Peygamber Fatıma’yı fazlaca öpüyordu.[10] Ve başka bir hadiste de şöyle gelmiştir… Peygamber Fatıma’nın saçlarını çok öperdi.[11]
6-) Peygamber kızı Fatımaya karşı çok saygı gösteriyordu. Peygamberin kızına karşı olan saygısı halkın tasavvur ettiğinin çok çok üstündeydi; babaların kızlarına normal saygısından bile fazlaydı.
O Hazret defalarca arkadaşlarına, akrabalarına ve tüm halka karşı buyurdular ki: Fatıma Dünya kadınlarının efendisidir. Fatıma İmran kızı Meryem gibidir.[12]
İşte bu, değerli İslam peygamberinin kıymetli kızını terbiye etme tarzıydı. Söylediğimiz gibi bu muhabbet ve şefkat hem çocuk- baba ilişkisinde hem de Fatıma (s.a)’nın yüksek şahsiyetinde parlak bir geleceğe, iman, irfan ve ibadet makamına ulaşmasında köklü bir konuma sahipti. Tüm bunlar sevgi ve saygıyı beraberinde getiriyordu.
Elbette Peygamberin bu fiiliyatından başka bir derste alınabilir. Öyle ki fikri ve kültürel bir inkılâp hakikatini ortaya koymuştur. Peygamber fiili bir şekilde kız çocuğunun mezara canlı olarak gömülen bir varlık olmadığına işaret etmiş;
“bakınız ben kızımın elini öpüyor, onu kendi yerime oturtuyor ve O’na oldukça saygı duyup, büyük görüyorum” buyurmuştur. Kız çocuğunun diğer insanlar gibi bir insan, yaratıcının nimetlerinden bir nimet ve ilahi bir ita olduğunu vurgulamıştır.
İslam Peygamberinin, kadının şahsiyeti ve kız çocuğunun vasıfları hususunda buyurduğu mana yüklü kelimelere aşağıdaki konularda değineceğiz.
Resulullah şöyle buyurdu: Allah her kime bir kız çocuğu bağışlarda o kız çocuğuna eziyet etmez ve hiçbir zaman erkek çocuğunu kız çocuğuna tercih etmez ise Allah onu cennetine sokar.[13]
Resulü Ekrem buyurdu: Sizin evlatlarınızın en iyisi kız çocuklarınızdır.[14]
Yine Rasulullah buyurdu: hediye vermede ve bağışlamada çocuklarınız arasında eşit davranınız Çaresiz kalır birini bir diğerine tercih etmek zorunda kalır iseniz kız çocuklarınızı erkek çocuklarınıza tercih ediniz.[15]
Rasulullah buyurdu: Her kim kız çocuğu sahibi olur, ona edep öğretir ve kız çocuğunu güzelleştirirse, bunların beraberinde ona ilim öğreterek onu güzelleştirirse, sahip olduğu ilahi nimetleri kız çocuğuna da sunarsa, o kız çocuğu onun için ilahi ateşe ve azaba uğramasına mâni olur.[16]
İslam peygamberi o kadar çok kızların değer, yetenek ve kabiliyetlerini herkese söylüyordu ki İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: Peygamber bütün kızların babasıydı.[17]
Genel olarak İslam Peygamberi özenle kadınlara ihsanda ve iyilikte bulunulmasını vurgulamış, halisane ibadetinizde uç noktayı yakalarsanız ve eğer hanımlarınıza zulmetmişseniz istiğfar ediniz tavsiyesinde bulunmuş sonrasında da kadına iyilikte bulunanın kıyamet gününde sevindirici - hayırlı bir ödülle ödüllendirileceğini hatırlatmıştır.
Ve Hz. Fatıma(s.a)’nın şahsiyetini överek ve onun faziletlerinden bahsedip hasletlerini dile getirerek O’na sevgi besleyerek, kadını tüm dünyada ve her zaman için Arabistan’ın karanlık muhitinden aydınlığa çıkardı.
Peygamberin kendi kızını eğitmede değinilecek bir diğer eğtim yöntemi de terbiyenin kâmil din ilişkisini sağlama, başka bir deyişle ilahi takva ve Allah için sevmek ve
Allah için buğz etmekle … ve akıla ve düşünceye dayalı olan bu eğitime örnek olarak, sahabelerin dini zeminlerdeki sorularının gündeme alınmasını değerli kızına bırakmasıdır.
Bu yani eğitilenin zihninin uyandırılması için gerekli şartları ortaya koymak ve başarıyla karşı karşıya gelen (kalan) fikirleri harekete geçirmek demektir. Bir diğer eğitim usulü ise keramet
ve ruhi hissi oluşturmaya değinmek, bunun doğrultusunda da kerameti temin edip, ruhi selameti korumak, toplumsal ve ahlaki yönden insanı tahrik edip, şahsa mesuliyet hissi kazandırmaktır.
Hazreti Fatıma Allah Resulünün evinde büyüdü, ve kendi çabasıyla âlemin yegâne makamının manevi ellerinde eğitilerek en yüksek manevi üstünlük ve insani fazilete ulaştı.
Böylece onu övenbir kaç Kur’an ayeti nazil oldu ve Peygamber (s.a.a) onun hakkında şöyle buyurdu: Kim kızım Fatımayı severse beni sevmiştir, kim onu sevindirirse beni sevindirmiştir ve kim onu gazaplandırırsa beni gazaplandırmıştır.[18]
[1] Sahife-i Nur,(Nur Sayfası) İmam Humeyni, c.14, s.125
[2] Zekhair-ul Ugba, s.44 - Tefsirid-deral Menşur İsra Suresi ayet 17
[3] Menagib-i Al-i Ebi Talip c.3, s.341
[4] Rivayetlerde şöyle yer almaktadır; Fatıma (s.a)’nın bu fiili eylemi hakkında sorduklarında, Fatıma (s.a): Babacığım! Dilenci sizin yanınıza geldiği zaman size ait elbisenizi ona verip kendinizi hasır ile örttünüz.
Bende size benzemeye çalıştım, diye arz etti. Ve sözlerine Ahzab Suresinin 122. ayetini okuyarak devam etti.
[5] Bihar-ul Envar, c.43, s.81 – Keşf-il Ğamme, c.2, s.94 - Mustedrik-ul Vesail, c.5, s.244
[6] Zekhair-ul Ugba, s.53
[7] Ahgag-ul Hag, c.10, s.167
[8] Sahih-i Ebi Davud, s.26 - Müsned Ahmet bin Hanbel, c.6, s.282 - Fezailul Hamse (Beş Fazilet) c.3, s.123
[9] Musdekrik-ul Sahihin, c.3, s.154
[10] Biharul Envar, c.18, s.364 - Tefsir-i Ayaşi, c.2, s.212 - Menagib-i Al-i Ebi Talip, c.3, s.334 - E’lam-ul Vera, s.150
[11] Kenz-ul Emal, c.8, s.111
[12] Şerh-i Nehcül Belağa İbn-i Ebil Hadid, c.9, s.193 - Biharul Envar, c.22, s.236
[13] Kenz-ul Emal, h.45400
[14] Biharul Envar, c.104, s.91 - Mekarim-ul Ahlak, s.219 - Mustedrek, c.15, s.116
[15] Kenz-ul Emal, h.45346 - Nehcül Fesahe, h.1728
[16] Kenz-ul Emal, h.45391
[17] Biharul Envar, c.104, s.90 - Vesayil, c.21, s.367 - Men La Yehzerel Fakih, c.3, s.481
[18] Sahih Buhari, Fazlil Babıl Hams (Fazilet Beşinci Bab) - Essevaigul Mehrageh, s.9
