İMAM MUHAMMED BAKIR (a.s)
Muhammed b. Munkedir şöyle diyor: Ali b. Hüseyin (a.s.)'den daha üstün birini görmedim, hana bir gün onun oğlu Muhammed (a.s.)'i görüp nasihat etmek isterken o bana nasihat etti.
(Tahzib-ut Tahzib. c: 9. s: 352)
Şianın beşinci imamı "Bakır' lakabıyla meşhur olan Mu hammet b. Ali b. Hüseyri (a.s.)'dir. Doğumunun hicri 58 yılında olduğu söylenmiştir1. Yakubî o hazretten şöyle naklediyor: Ceddim Hüseyn (as) şehid edildiği zaman ben dön: yaşındaydım, o hazretin şehid edilişini ve o gün başımızdan geçenlerin tümünü hatırlıyorum5 Yakubi imamın 117 hicri yılında şehid edHdiğini söyle miştir fakat şehadet yılının 114 yılı olduğu daha çok rivayet edilmiştir3. İmam Bakır (a.s.) İbrahim b. Velid b. Abdiü Melik tarafından zehirlenerek şehid edildi ve Baki kabristanında defnedildi.
1) Keşf-ül»-ul ĞumiTM. c 2. s: 177. Tebriz basımı/Bıhar-ul Enyar. c: 46. 8:217-218.
2) Yakubi c: 2, s: 320. 3) El-Marifetu vel-Tarih (el-fesva) c. 3, s: 346/Tarihi Ebi Zaret-id Di-maşki. c: 1. s 294-295 4) el—Fusul-ul Mühimme. s: 221.
O hazretin imamet delilleri şia kitaplarında geniş ve de taylı bir şekilde ele alınmıştır5 ve genel olarak imamların ken di zamanlarının zorluklan karşısındaki şiartan olan yüzükleri nin nakşı İmam Bâkır'ın yüzüğünde (Tüm izzet Allah'ındır) cümlesinden ibaret idi6. Şiilerin beşinci imamı "Bakır" lakabıyla meşhur olmuştur. "Bakır" yaran anlamınadır. Bu terimin tavzihinde Cabir b. Yezid Cu'fi şöyle demiş: O hazret ilmi yarıp onun remz ve inceliklerini aydınlattı7. Yakubi şöyle yazıyor:
İlmi yardığından dolayı "Bakır" diye adlandırıldı8. Muhammed b. Mükerrern de "Bakır" kelimesi hakkında şöyle demiş: . Fazla ilim ve mala sahip olmaya tabakkur" derler. Mu hammet b. Ali b. Hüseyn b. Ali (a.s.) oe ilmi yarıp onun te mellerini teşhis ve ilmin dallarını temellerinden istinbat etme tarzını beyan ettiğinden dolayı ona "Bakır1 denilmiştir9. Cabir b. Abdullah Ansari İmam Bakır (a.s.)'m fazileti hakkında bir rivayet nakletmiştir ve İbn-i Şehr Asub'un yaz dığına göre bütün Medine ve Irak fakihleri bu rivayeti naklet mişler10. Cabir bu rivayette şöyle diyor: Rasulullah (s.a.a.) bana hitab ederek şöyle dedi: "Sen benden sonra bir müddet yaşıyacak ve bana çok benzeyen ve adı benim adımdan olan bir evladımı ziyaret edeceksin. Onu gördüğünde selamımı kendisine ilet ve bu si parişimi mutlaka yerine getir, müsamaha etme."
5) isbat-ul Hudat c: 5. s: 263/lsbat-ül Vasiyet, s: 142'Bihar-ul En-var. c: 46. s: 229 e sonrası/Kâfi, c. 1. s: 305/A'lam-ul Vera. s: 260/e!-Basair c. "4". Bab: 48,'el-lmamet vet-Tabsire. s: 62-63 müesseset-ul Imam-il Meh di.
6) Kafi. c: 2. s: 473/Hilyet-ul Evliya, c: 3. s: 186/Tarih-i Gürcan, s:419.
7) llel-uç Serayı. c: 1. s: 233. 8)'Yakubi. c: 2, s: 320.
9) üsan-ul Arap "Bakır" kelimesinin izahında.
10) Bihar-ul Envar. c: 46. s: 294.
Tarih-i Yakubi'de bu hadisin devamının şöyle olduğu yazılmıştır:
"Cabir yaşlanıp ölümünün yaklaştığını görünce durma dan "Ya Bakır! Ya Bakır! Nerdesin?" diyordu. Nitekim bir gün O hazreti görüp kendisini ona iletti. O hazretin el ve ayakları nı öperek "babası Rasulullah (s.a.a.)'a benzeyene babam ve anam feda olsun. Rasulullah (s.a.a.) sana selam söyledi" diyordu". Bu rivayet İmam Sadık (a.s.)'tan da nakledilmiştir ve o hazret bu rivayetteki "Bakır" kelimesinin yüce babasına mah sus olan bir fazilet olarak nitelemiştir'2. Bu rivayetin Rasulullah (s.a.a.)'tan nakledilmesi İmam Bakır (a.s.)'in bu lakapla meşhur olmasına neden oldu ve bundan sonra da o hazretin meclisi çok sayıda ehli sünnet rivayetçi ve hadisçilerinin toplantı ve yararlanma merkezi olunca bu lakap amelen kendisini gösterdi. Zeyd b. Ali Hişam'ın yanında iken, Hisam İmam Bakır (a.s.)'ı bakara kelimesiyle vasıflandırmakla o hazreti tahkir et mek isteyince Zeyd şöyle dedi: "Peygamber onu "Bâkır-ul ilim" diye adlandırdı, sen ise bakara diye mi adlandırıyorsun? O halde Rasulullah (s.a.a.) ile senin aranda mutlaka ihtilaf olmalıdır.
İMAM BAKIR (a.s.)'IN İLMÎ DERECESİ
Kuşkusuz ehl-i sünnet alimlerinin çoğunun görüşünce İmam Bakır (a.s.) kendi döneminde dünyaca meşhur olup ders meclisi bütün İslam beldelerinden gelenlerle dolup taşıyordu. Onun alim ve fakih bir şahsiyet olduğundan bizzat Ehl-i Beyt (as) ilimlerinin varisi olduğundan çoğularının imamın hu zurundan yararlanmasını, ilmî ve fıkhî sorularının
11) Yakubi. c: 2. s: 320/d-Muntahab min Zeyl-il Muzu (Taberi). s: 642.
12) el-lhtisas. t: 62.
13) Uyûn-ul Ahbar, bn-i Kutaybe. c: Z s: 212.
çözümünü istemelerini icab ediyordu. Bu arada çoğunu şiflerin teşkil et tiği Irak halkı o hazretin şahsiyetine, aşık olmuşlardı'14. Müracaat edenler imamın «mî şahsiyetine öyle bir huzu gösteriyorlardı ki Abdullah b. Ata' Mekki şöyle diyordu: "Alimleri hiç kimsenin huzurunda, Ebu Cafer (a. s,)'in hu zurunda oldukları -gibi küçük görmedim. Hakem b. Üyeyne halk arasındaki onca ilmî azametine rağmen o hazretin huzu runda ayneri öğretmeninin karşısında duran bir öğrenci gibi duruyordu."'15 . İmamın ilmî boyuttaki şöhreti ve İbn-i Anbete'nin tabi-rince "çok derin ilim ve sabıra sahip idi" birinin onu izah et mek istemesinden çok daha meşhurdur16. Bu şöhret imamın kendi döneminde İbn-i Ebil Hadid'in tabirince Hicaz fakihlerinin üstadı"17 sadece Hicaz'da değil, hatta Irak ve Horasan'da bile geniş bir çapta yayılmıştı. Öyle ki şöyle rivayet edilmiştir: "Horasan halkının onun etrafına toplanıp «mî sorularını ondan sordukarını gördüm.'17 Zahebi İmam Bakır (a.s.) hakkında şöyle yazıyor:
O. ilim ile ameli, üstünlük ile şerefi ve itimad ile metane ti bir araya toplayan ve hilafete layık olan kimselerden biri dir."19 Ebu Zühre'nin üstadı herkesin imama müracaat etmesi hakkında şöyle yazıyor:
İmam Bakır (a.s.) imamette ve halkın hidayetinde İmam Seccad (a.s.)'ın varisi idi ve bu yüzden bütün islam ülkesinin alimleri tıer taraftan ona doğru koşuyorlardı ve Medine'ye gelen herkes imamın huzuruna varıp sonsuz ilimlerinden
14) Irşad (Şeyh Mufid). s 282'Bihar-ul Envar. c: 46. s: 332/Keşf-ul Ğumme. c 2. s. 126\el-Fusul-ul Muhimme, s: 214.
15) Irşad (Şeyh Mufid). s: 280/Hilyet-ul Evliya, c. 3. s: 180/Keşf-ul Gumme. c. 2.: 117-118.
16) (ton-i, Anbete). Ümdet-ül Metalib. s: 195.
17) >'h-u Nehc-fl Belaca (İbn-i Ebil Hadid). c: 15. s: 77
18) el-Kafi (Kuleynı). c: 6. s. 266/Bihar-ul Envar. c: 46. s: 357.
19) Siyer-u Alanvin NübeJa (ZatMbi), o: 4, t: 408.- 194 -
yararlanıyordu. Yine şöyle yazıyor:
"Çoğu fıkıh ve hadis büyükleri imamın ilminden faydalan mak amacıyla onun huzuruna geliyorlardı."20 "Uyûn-ul Ahbardan da şöyle nakledilmiş:
"Fıkıh alimleri helal ve haramı ondan öğreniyorlardı."21 O da, halk arasında yüce ilmî şöhrete sahip olan babası imam Seccad (a.s.) gibi herkes tarafından kendisine ihtiram gösteriliyordu. Ehl-i Sünnetin meşhur muhaddislerinden biri olan Muhammed b. Münkedir Şiilerin beşinci imamının aza metini şöyle vasfediyor: "Ben Ali b. Hüseyn (a.s.)'in -ilim ve fazilet bakımından kendisine daha yakın olan- halifesini evlatlarının arasında görmemiştim. Nitekim bir gün onun oğlu Muhammed Bakır (a s )'tn huzuruna vardım."22 Büyük İslam alimlerinin çoğu İmam Bakır (a.s.) in ilmî makamı ve fıkhî derecesi hususunda birtakım güzel cümleler dile getirmişler ve üstad Esad Haydar bu cümleleri kendi ki tabında bir araya toplamıştır". İmamın fıkıh, âkâid ve diğer İslami ilimler hususundaki rivayetlerinin çok oluşu şia rivayetçilerinin dışında çoğu ehl-i sünnet muhaddislerinin de o hazretten hadis nakletmelerine r den oldu ve bunların en meşhurlarından biri de "Ebu Ha-nife'dir. Ebu Hanife, ehl-i sünnet yoluyla nakledilen hadislerin hemen hemen hepsini kabul etmediğini görünce ehl-i beyt yoluyla ve bizzat İmam Bakır (a.s.)'dan fazla bir miktarda hadis nakletmiştik24.
20) el-İmam-us Sadık (Ebu Zuhre). s: 22. Dar-ul Fikr-il Arabi Beyrut
21) Hayat-ul İmarrul Bakır (a.s.). c: 1. s: 139
22) «l-lthaf (eş-Şibravi). s: 145
23) el-İmam-us Sadık (a.s.) vel-Mezahib-ul Erbeat (Esat Haydar), c: 2. s: 435-439.
24) *Tezkiret-ul Huffaz (ZMwbi), c: 1. s: 127 "Cami-u Mesani'd-il knam-ıl Azam Ebu Hanife' kitabına bakmız.
Zahebi'nin yazdığına göre Ebu Hanife'nin dışında Amr b. Dinar. A'meş. Evzai, İbn-i Cüreyh ve Kurret İbn-i Halid de o hazretten hadis nakletmişler25. Ebu İshak o hazretin huzuruna varıp onun hayret edici ve çok yüce ilmî makamını görünce onun vasfında şöyle de di: onun gibi birini asla görmedim26. Ebu Zur'at da o hazretin hakkında şöyle diyor:
Ebu Cafer (a.s.) alimlerin en büyüğüdür27.
Emir-ül Müminin (a.s.)'den sonra şia imamlarının arasın da hadislerin büyük bir kısmının senedinin İmam Bakır (a.s.) ve imam Sadık (a.s.)'la sonuçlandığı pervasızca söylenebilir. Bu iki imamın diğer imamlardan daha çok fırsat bulup Âl-i Muhammed (s.a.v.)'in ilimlerini yaymalarının nedeni o günün toplumunun özel siyasi durumu idi. Ve bunun için de şia ha dis mecmualarında ehl-i beyt hadislerinin büyük bir bölümü bu iki yüce imamdan nakledilmiştir.
'Bu nedenle tefsir, kelam, fetva, ahkam, helal ve haram hususunda o hazretten sadır olan hadisler İmam Hasan (as.) ve Hüseyn (a.s.)'in diğer evlatlarının hiçbirinden sadır olmamıştır' denilmiştir."28 Bu, onların, o günün toplumunda ve ondan sonraki dö- nemlerde fıkıh alimi ve Resulullah (s.a.a.)'ın hadislerinin ri-vayetçisi olarak büyük bir şekilde meşhur olmalarının nedenidir. Ebu Zühre, o hazrete müracaat eden ve huzurundan ilim öğrenen kimselerin arasından Süfyan Sevri, (Mekke muhaddisi) Süfyan b. Üyeyne ve Ebu Hanife'ye işaret etmiştir.
Abreş Kelbi Hişafff b. Abdül Melik'ten şöyle sordu:
Irak halkının çevrelediği ve ilmî sorularını kendisinden sordukları bu şahıs kimdir? Hişam dedi. Bu, Kûfe'nin pey-
25) Tezkiret-ül Huffaz (Zahebi). c: 1. s: 124.
26) el-lmam-us Sadık vel-mezahib-ul ErbMt (Esed Haydar) c: 2. s: 445/A'yan-uş Şia. c: 4. s: 20. ikinci bolum.
27) Menakib-u Âl-i Ebi Talib (Ibn-i *«hr A*ub). c: 3 t 27
28) Menakib-i Âl-i Ebi Talib (ibn-i Ş«hr A«ub). c. 3 t. 327/Bihar-ul Envar c: 46. s: 294.
gamberidir ve kendisinin Rasulullah (s.a.a.)'ın evladı, ilmi ya ran ve Kur'an müfessiri olduğunu söylüyor."29 Başka bir rivayette de Hişam. onu Irak ehlinin aşık ol duğu kimse diye tanıtmıştır30.
Alimlerin o hazret! bunca tazim ve methetmesine rağmen itimad edilen büyük muhaddisler Bâkır'dan hadis nakletmemişler31 denilmesi gerçekten insafsızlıktır.
Ethar imamlar hakkında bu gibi yakışmıyan görüşler izhar etmek şii olmayan muhaddislerin çoğunun dar görüşlü lüğünden kaynaklanmaktadır. Ehl-i beyte ve onların ilimlerine az da olsa dikkat eden kimse şia olmasa bile, onların gö zünde ilmî hücciyet ve liyakatini elden vermiş olur. Kendi ha dis kitaplarında İmam Bakır (a.s )'dan hadis nakleden onca eh)-i sünnet hadiscileri ve en azından İbn-i Hacr'ın "Tahzib-ut Tahzib kitabında ismini söylediği Evzai32' veya başkaları nasıl dur da İbn-i Sa'd'ın dar görüşünde kendilerinden delil geti rilmeyen kimselerden sayılırlar?
İMAMIN İSLAMİ FIRKALAR ARASINDA OLAN FIKHÎ İHTİLAFLARLA MÜCADELESİ
94-114 arası hicri yılları fıkhî mekteplerin ortaya çıkışının. Başlangıcı ve tefsir hakkında rivayet etmenin tam doruğuna vardığı dönemdir Bu dönemde ehl-i sünnet alimlerinden Züh-ri. Mekhul. Kutade, Hişam b. Ürve vb. hadis nakletmek ve fetva vermek hususunda faaliyet ediyorlardı. Zühri. ibrahim Nahai, Ebu-z Zenad ve Reca' b. Hayat gibi alimlerin tümü nün Emevi hakimiyet düzenine az-çok bağlı olmaları peygam berin gerçek sünnetini, halifelerin ve onlara bağlı olan alimle rin bile-bile tahrif etmeleri lekesinden uzaklaştıracak bir şekilde ihya etmek
29) Kafi. c: 8. s 120'Bıhar-ul Envar. c: 46. s 355.
30) Nur-ul Ebsar (Şablenci). s: 143/Siyer-u Alam-un Nubela c 4. s 405.
31) Tabakat-ul Kubra (İbn-i Sac», c 5. s: 324.
32) es-Sigat (İbn-i Habban) Muhammed b. Ali el-Bâkır (a s ) isminin altında.
zaruretini icad ediyordu. İmam Bakır (a.s.) Sa'd'ul Hayr'a bir mektup yazarak kötü alimlerden büyük bir derecede şikayet edip şöyle buyuruyor: "Allah'ın kitabının üstünü örtüp onu tahrif etmelerine rağmen işlerinden bir kazanç elde edemeyen ve hidayete kavuşamayan yahud alimlerinin ve ruhbanların benzerlerini gör tanı.'33 Bu dönemde geniş çapta nakledilen hadisleri ve o za manın muhaddisleri arasında fıkıh ilminin meşhur olmasını görmekle esasen ehl-i sünnetin fıkıh ilminin bu dönemden iti baren derlenme, tedvin edilme aşamasına girdiği söylenebilir. Kerbela vakıasından ve İbn-i Zübeyr'in yenilerek aradan çık tıktan ve saltanat Beni Ümeyye'ye münhasır olduktan sonra siyasi fikirlerin yatışması çoğu alimleri siyaset sahnesinden uzaklaştırmaya, din dersleri ve hadisle meşgul olmaya, ha disler arasında bulunan ihtilafı bir nevi çözüp halka fıkhı fetva vermeye zorladı. İlk olarak hicri 100 yılında Ömer b. Abdülaziz Ebu Bekir b Hazm e hadisleri tedvin etme emrini verdi34. Ve bunun kendisi de ehli sünnetin kültürel- araştırmaya ikinci asrın başlangıcında İmam Bakır (a.s.)'ın imamet döneminde başladığına en iyi bir delildir Bu yüzden de çeşitli sebep lerden dolayı ehli sünnet hadislerine sızmış olan saptırmalar karşısında İmam. ehl-i beytin fıkhî görüşlerini izhar etmek ve yaymakla tutumunu belirtmeliydi. O zamana kadar şia fıkhı nın görüşleri mahdut bir alanda: ezan, takiyye. ölü namazı vb. yerlerde aydınlatılmıştı ama İmam Bakır (a.s.)'ın zuhuruyla bu doğrultuda önemli bir adım atıldı ve takdire şayan bir kültürel canlanma şia arasında meydana geldi. İşte bu asır da şia kendi kültürünü -fıkıh, tefsir ve ahlak alanında- tedvin etmeye başladı. Bundan önce İslam toplumunda fıkıh ve fıkhî hadislere geniş bir çapta ve tamamen itinasızlık ediliyordu. Hükümetin
33) (Kuleyni) er-Ravze. s: 77. Islamiyy» basımı.
34) el-Musannef (Abdurrazzak). c: 9. *: 338/Sun«n-i Oarimi. c: 1. s: 126/Takyîd-ul Hm (Bağdadi), s: 105-106.
duçar olduğu siyasi didişmeler ve şiddetli bir şekilde mad diyatçı düşünce tarzı halkın dinden ve bilhassa fıkıhdan gaf let etmesine neden olmuştu. En azından yüzde sekseni pey gamberden rivayet edilen hadislere dayanan fıkhın münzevi edilmesinin asıl nedenlerinden biri, birinci ve ikinci halifelerin hadis tedvinini yasaklamalarıydı. Zahebi Ebu Bekir'den şöyle naklediyor: Rasulullah (s.a.a.)'tan bir şey nakletmeyin ve bir mesele nin hükmünü sizden soran kimselerin cevabında "Allah'ın ki tabı (Kur'an) bizim ve sizin aranızda mevcuttur, onun helalini helal ve haramını da haram bilin ve anlatın'35 Bu hususda Ömer'den de şöyle nakledilmiş:
"Rasulullah (s.a.a.)'tan hadis rivayet etmeyi azaltın ve ben de bu işte size katılacağım."36 Muaviye'nin de şöyle dediği nakledilmiştir:
'Ömer'in döneminde Rasulullah (s.a.a.)'tan rivayet edilen hadislerle yetinin, çünkü Ömer peygamberden hadis naklet mek hususunda halkı sakındırıyordu '37 İslam zaferleri, fütuhatı başlayınca halkın gaflet ve ceha leti tam doruğuna varmıştı. Hem sultanlar ve hem de halk devleti genişletmeye, savaş hususuna, malî konulara vb. ökonulara meşgul olmuşlardı ki. ilmî ve dinî eğitim faaliyeti asla göze. İbn-i Abbas Ramazan ayının sonunda fütuhatın asıl merkezlerinden biri olan Basra'da minbere çıkıp 'oruç sadakanızı ayırın" dediğinde halk bu sözün anlamını idrak edemiyorlardı. Bu nedenle İbn-i Abbas, Medine halkından is tekli olanların kalkıp oruç sadakasının ne olduğunu onlara izah etmesini istedi ve şöyle dedi: "Bunlar farz olan fitre zekatı hakkında hiç bir şey bil miyorlar38 ve daha sonra halkın din hakkındaki bilgisizliği
35) Tezkiret-ül Huffaz (Zahebi). c: 1. s: 2.
36) Tezkiret-ul Huffaz (zahebi). c. 1. s: 7.
37) Tezkıret-ul Huffaz (Zahebi). c. 1. s: 7.
38) el-ahkam fi UsûMI Ahkam (ibo-i Hazm). c: 2. s: 131.
Benî Ümeyye döneminde daha da arttı. Dr. Ali Hasan bu hususda şöyle yazıyor:
"Dini öğretilere önem verilmediği Benî Ümeyye döne minde, halkın fıkıh ve dini konular hakkında bilgisi yok ki ve ondan bir şey anlamıyorlardı. Sadece bu gibi konuları an layanlar Medine halkı idi."39 . Başka kaynaklarda da hicri birinci yüzyılın ikinci yarısın da halkın, nasıl namaz kılacağı ve hacc farizesini yerine geti receği hususunda bile bilgisi olmadığı yazılmıştır40.. Enes b. Malik kendi dönemini göz önünde bulundurup şöyle diyordu:
'Rasulullah (s.â.a.)'ın zamanında olan şeyler şimdi göze çarpmıyor. "Ya namaz?" dediler. "Namaz hakkında bile yap madığınız tahrifler mi kaldı?" dedi."41 Bunların tümü fıkhın halk arasında unutulduğunu göste riyor imam Bakır (a.s.) ve İmam Sadık (a.s.)'ın fıkha ehem miyet vermelerinin en önemli delillerinden biri de halk arasın da fıkhı diriltmek ve fıkhı tedvin ederken kesinlikle yapılacak olan tahrifi önlemek idi. İmam Bakır (a.s.) Ehl-i Beyt (as) mektebinin temsilcisi ve şia mektebi açısından fıkıh ve tefsire çeki düzen veren ilk şah siyetlerden biri idi. Bu mektep açısından ancak ve ancak Ra sulullah (s.a.a.)'ın ilim kapısı olan ehl-i beyt yoluyla asil islami ilimler elde edilebilir. İşte bu yüzden İmam Salemet İbn-i Küheyl ve Hakem b. Üyeyne'ye şöyle buyuruyordu: "İster dünyanın doğusuna gidin, ister batısına. Bizim il mimizden başka doğru bir ilim bulamazsınız."42 Yine buyuruyordu:
39) Nazret-ul Ammet fi Tarih-il Fıkh-il Islami s: 110
40) Kesf-ul Kına fi Huccıyet-il tema . s: 56
41) Zuha-l İslam, c: t. s: 386. Buharı ve Tırmizıden natden/Camı-u Beyan-il Hm. c: 2. s: 244/Oirasat-un ve Buhûs-un fıt-Tarih-i vel-lslam. c: 1. s. 56-57
42) Keşşi s: 209-210/el-Kafi. c 1. s: 399/Basair-ud Derecat (Saffar). s: 9.
"Hasan Basri ister güneye, ister kuzeye, nereye giderse gitsin ant olsun Allah'a burdan başka bir yerde ilim bulun maz."43 Ayrıca yine şöyle buyuruyordu:
"Halk istediği yere gitsin, and olsun Allah'a ilim meselesi burdan -kendi evine işaret ederek- başka bir yerde düzel mez."44 Bu yüzden imam bu mektebin temsilcisi olarak tartıştığı zaman ehl-i beytin fıkhî görüşlerini yaymaya ve aynı zaman da ehli sünnetin inhiraf hususlarını belirleyerek halka göster meye çalışıyordu. İmam kendi zamanının en büyük alimleri nin gözünde bile doğru ile yanlışı tamamen birbirinden ayırteden bir ölçüt olarak tanınıyordu. Bundan dolayı da çoğu zaman kendi inançlarını o hazretin huzurunda sunup doğru ve yanlışlıklarına vakıf oluyorlardı Ebu Zühre Ebu Ha-nife ile imam arasında olan münazara toplantılarından birini naklettikten sonra şöyle yazıyor: 'Bu haberden İmam Bakır (a.s.)'ın imameti, alimler için aydınlanır. Onlar o hazretin huzuruna varıp inanç ve görüşle rini sunuyor ve o hazret de onları eleştiriyordu. Adeta o haz ret kendi eli altında olanlara hüküm süren ve onları hidayet caddesine ulaştıran bir reis idi. O asrın alimleri de onun em rine uyup itaat ediyorlardı.45 Bir defa Abdullah b Muammer (Ümeyr) el-LeysUmam Bakır (a.s)'in huzuruna gelip sordu: Mut'anın helal olduğuna dair fetva vermiş olduğunuz yaygındır; acaba doğru mudur? İmam şöyle buyurdu: 'Allah onu kendi kitabında helal kılmış ve peygamberin sünnetinde yer almış ve ashabı da onunla amel etmişlerdir.
Abdullah "fakat Ömer onu yasaklamıştır' dedi. İmam şöyle cevap verdi:
43) Kati. c: ı s: 5i/Vesail-uş Şia. c: 18. s: 42.
44) Kafi. c: 1. s: 399/Basaır-ud Derecat (Saffar). s 12
45) el-lmam-us Sadık (a.s.)(Ebu zuhre) s 24
"Sen kendi dostunun fetvasına uy ve ben de Rasulullah (s.a.a.)'ın hükmüne."46 Gördüğümüz gibi imam kitap ve sünnet gereğince istidlal ediyor ve onlardan başkasına itinat ve .istidlal eden kimselere karşt koyuyordu. Aşağıdaki rivayet. İmamın bu tutumunu göstermektedir: Mahhul b. İbrahim Kays b. Rabi'den şöyle rivayet ediyor: Ebu İshak'tan ayakkabı üzerinden mesh etmek hak kında sorunca şöyle cevap verdi: .Halkın ayakkabı üzerinden meshettiklerini görüyordum ama bir gün Haşimoğullarından olan Muhammed b. Ali b. Hüseyn (a.s.)'i görüp ondan ayak kabı üzerinden meshetmek hakkında sordum. Şöyle buyurdu:
"Emir-ul Müminin Ali (a.s.) ayakkabı üzerinden meshet-mez ve (şöyle buyururdu) Allah'ın kitabı da onu caiz görme-miştir."47
Daha sonra Ebu İshak sözlerine şöyle devam ediyor: İmam beni nehyettikten itibaren artık ayakkabı üzerinden meshetmedim. Kayş b. Rabi ben de bu meseleyi Ebu İs hak tan duyduğum andan itibaren artık ayakkabı üzerinden meshetmedim diyor.
İmamın kitab ve sünnet doğrultusunda istidlal etmesinin metaneti sadece Ebu İshak'ı değil. Kays b. Rabi'i de onun sözüne boyun eğmeğe mecbur etti. Başka bir yerde de Ömer'in azad ettiği kölesi Nafi bir hükme istidlal etmek amacıyla bir hadisi tahrif edip yanlış bir şekilde naklettiğinde imam tahrifi aşikar edip hadisi olduğu gi bi doğru bir şekilde rivayet etti48'.
46) Keşf-ul Gumme. c. 2. s: 362/Bihar-ul Envar. c 46. s 356/Bakı-nız: el-Mizan, c: 3. s: 389. 47) (Eset Haydar) el-lmam-us Sadık (as.) vel-Muzahıb-ul Erbea. c 2. s 452. . 4fl| Deaim-ul islam, c 2. s: 260'Mustedrek-ûl Vesail. c: 15. s: 285-286-300.
İmam Bakır (as.)'ın ashaptan da Ebu HanHe'nin fıkhî konular hakkındaki yersiz istidlalları karşısında dikilip fıkhî açıdan onu mahkum ediyorlardı'. İmam Bakır (a.s.) kıyas eden kimselerin istidlallarını şid detle reddediyordu50 ve o hazretten sonra da oğlu İmam Sa dık (a.s.) ciddi bir şekilde onlarla muhalefet etti. İmam (a.s.) saptırılan diğer islami fırkalar karşısında da sert bir tutum alıyor ve bu tavırıyla muhtelif konularda ehlibeytin sahih itika dı sınırını diğer fırkalarda ayırmaya, belirlemeye çalışıyordu. İmamın "Mürcie" fırkası karşısındaki tutumu çok sert ve has sas idi. Mürcie fırkası "İman sadece içsel, batını bir inanç olup bizim iyi ve kötü işlerimiz onu hiç değiştirmiyor ve böy lece toplumdaki salih amelin, iyi işin değerini kendi kendine ortadan kaldırıyorlardı. İmam başka bir yerde bu fırkaya işaret ederek şöyle buyurdu: Allah im! Mürcie'yi kendi rahmetinden uzak tut çünkü onlar hem dünyada hem de ahirette bizim düşmanlarımız dır.'51 İmam. kendi zamanında bile meşhur olan Hariciler karşısında da mevzi alıyordu. Onlar imamın görüşünce bilgi siz abid. kendilerini mukaddes gösteren ve inançlarında ise mutaassıp ve dar görüşlü bir topluluk idiler. Onların hakkında imam şöyle buyuruyordu:
"Hariciler bilgisizliklerinden dolayı meydanı kendilerine daralttılar: din ise onların tuttukları yordamdan daha geniş, daha uygundur."57
YAHUDİ DÜŞÜNCE VE İNANÇLARIYLA MÜCADELE
O günler, İslam toplumuna girip onun kültüründe derin bir etki bırakan yahudiler de tehlikeli gruplardan birini oluştu-
49) Desım-ul İslam c: 1. s: 95/Müstedrek-ul Vesâit, c: 15. s: 286-287.
50) el-Mecalis (Şeyh Müfid). s: 39 Necef basımı/Vesail-us Şia. c. 18.s 39
51) (Kuleyni) Kafi c: 8. s: 276/Bihar-ul Envar. a 46. s 291
52) Tahzib (Tûsi). c 1.1 241/Men La Yahzuruh-ul Fakiri c: 1. s: 83
ruyordu. Bir grubu zahirde müslüman olup diğer bir grubu da henüz kendi dininde kalan ve İslam toplumuna dağılan yahu-di alimleri saf ve sade kimselerin ilmî mercii olmuşlardı. On ların İslam kültürü üzerinde bıraktıktan etki israihyat adındaki uydurma hadisler şeklinde ortaya çıktı. Bu hadislerin büyük bir bölümü tefsir ve geçmiş peygamberlerin yaşam durumları hakkında uydurulmuştu. Bu hadisleri kendi teliflerinde zikre den İslam alimlerinden bici de muşhur müfessir Taberi'dir. Taberi. Kur'an tefsiri hakkındaki çoğu hadisleri bu yoldan etmiştir Yahudilerin -İslam toplumu içerisinde, özellikle de ilmî toplantılarda- fıkhı ve kelamı konular hakkındaki ilmi çalışma ları da endişelendirici bir tesir bırakmıştı. Bu, tarihte öyle apaçık bir mevzudur ki en az bir tereddüt ve şüphe bile onda yoktur53
Yahudiler ve onların islam kültürüne aşıladıkları kötü zih niyet ile mübareze etme, imamların çalışma programının bü yük bir bölümünü kendine ihtisas etmişti Hain yahudilerin ilahi peygamberler hakkında uydurdukları gerçek dışı hadis leri ve de ilahi peygamberlerin melekuti çehrelerinin lekelen mesine neden olan bir takım sözler imamlar tarafından tekzib edilmiş ve bu tekzib imamların tutumlarında açıkça görü lüyor Şimdi bu uydurma hadislerden ikisine örnek olarak değiniyoruz.
1. İki kişi Hz. Davud (a.s.)'un yanında bir davayı dile getirip bu davada hakemlik etmesini ondan istiyorlar. "Sâd sûresinin 23 ve 24. ayetleri bu hadiseye değinmekteler. Hz. Davud (a.s.)'uri yanında konu edilen dava şundan ibarettir O iki kişiden birinin 99 koyunu var idi, diğerinin ise bir koyu nu. Bir koyunu olan şahıs, diğerinden, 99 koyunu olduğu halde onun bir koyununa da sahip olmak istediğine dair şikayet ediyor. Davud (a.s.) da diğerinin sözlerini dinlemeden şöyle hükmediyor:
53) Buhûs-un mae Ahl-is sünnet-i ves-Salefıye (es-Seyyd Ruhani), s:50/51
"Senin koyununu istemek ve onu kendi koyunlanna kat makla sana zulüm etmiştir..."
Yahudiler bu hususda bir hadis uydurarak müslümanlar arasında yaydılar Hadis şöyledir: Bu öykü Davud (a.s.)'un Evriya'nın karısıyla evlenmesine ima etmektedir. Bu uydurma hadislere göre Hz. Davud bir güvercinin ardısıra Evriya'nın evine bakan dama çıkarak onun karısını görüp aşık oluyor ve kendi hedefine varmak için Evriya'yı savaşın ön safında yerleştiriyor, o da öldürülüyor. Davud ise onun karısıyla evle niyor. Allah da bu ayetlerde bu konuya sembolik bir şekilde işaret ediyor.
Bu gibi gerçek dışı hadislerin Hz. Davud'un şahsiyetini, Allah'ın göndermiş olduğu elçilerden biri olarak ne derecede ve Hangi yönlerden lekeleyebileceği malumdur. İslamın ilk yüz yılında "Ka'b-ul Ahbar" ve 'Abdullah b. Selam" gibi şahıs lar tarafından yayıımış olan bu gibi hadislere karşı İmam Ali b. Ebi Talib (a.s.) tavır alıp şöyle buyurdu:
Davud'un Evriya'nın karısıyla evlenmiş olduğuna inanan bir kimse benim yanıma getirilirse ona iki had (ceza) uygularım. Birini nübüvvete hakaret ettiğinden dolayı ve diğerini de İslam için."54
İmam Rıza (a.s.) bu gibi israiliyat hadislerini mahkum etmiştir55.
2. Gerek zahiren Müslüman olan ve gerekse kendi di ninde, baki kalıp İslam toplumunda yaşıyan yahudiler- yahu dilerin kıblesi olan - Beyt-ül Mukaddes'in Kabe'den üstün ol duğunu müslümanlara kabul ettirmeye çalışıyor ve bu husus da bir takım hadisler uydurup geniş çapta müslümanların arasında yayıyorlardı. Onlardan birini Zürare şöyle naklediyor: İmam Bakır (a s.)'in huzurunda oturmuştum ve imam da Ka be'ye taraf oturmuş olduğu bir halde "Allah'ın evine bakmak ibadettir buyurdu. Tam bu sırada Büceyle kabilesinden olan Âsim b. Ömer imamın huzuruna gelip şöyle dedi: Ka'b-ul Ah bar şöyle diyor:
54) Mecme ul-Beyan (Tabersi). c: 8. »: 472.
55) Tefsir h Safi. c: 4. s: 295-296.
"Kabe, her seher vakti Beyt-ül Mukaddes'e secde ediyor."
İmam buyurdu: Ka'b-ul Ahbar'ın sözü hakkında gö rüşün nedir? Âsim b. Ömer "Ka'b-ın sözü doğrudur" dedi. İmam Bakır (a.s.) buyurdu:
"Sen de Ka'b-ul Ahbar da yalan söylüyorsunuz." Daha sonra öfkelenerek şöyle dedi:
"Allah yeryüzünde Kabe'den üstün bir yer yaratmamıştır."56
Sonraları diğer şia imamları da (Kendinizi yahudilere benzetmeyin)57 gibi tabirler kullanarak müslümanlarla yahudiler arasında çıkan ve gitgide asil ve gani İslam kültürünü in hirafa sürükleyen bu istenilmeyen kültürel bağlantıyı kesmeye çalışıyorlardı. Bu. diğer islamî fırkaların hadisçilerinin safça bu hadislere meylederek onları kitaplarının muhtelif bablarında nakletmiş ve kendi kültürlerini onlara bulaştırmış oldukları bir durumda gerçekleşiyordu. Ama ehl-i beyte adım uyduranlar, onlardan ilham alarak bu gibi inhirafı ve avam beğenir düşün celer karşısında uyanık olup onun zararından mahfuz kaldılar.
İMAM BAKIR (a.s.)'IN KÜLTÜREL MİRASI
Şianıh fıkhî ve tefsiri kaynaklarını gözden geçirmekle şia-nın fıkhî, ahlakî ve tefsiri rivayetlerinden büyük bir bölümünün İmam Bakır (a.s.)'dan nakledilmiş olduğu kolaylıkla anlaşıla bilir. İmam Bakır (a.s.)'dan rivayet edilen fıkhî meseleleri açıklamak. Kur'an ayetlerini ve onların şa'nı nüzulünü (iniş nedenini) izah etmek hususundaki pek çok hadisler "Vesail-uş şia'da" ve Allame Bahrani'nin yazmış olduğu "el-Bürhan" ve Muhakkik Feyz Kaşani'nin yazdığı "Safi" gibi tefsir kitapla rında toplanmıştır.
56) Kafi (Kütoyni) c: 4. s: 239/Bihar-ol Envar. c: 46, s: 354
57) Vesail-uş Şia. c. 3, s: 571.
Bunlara ilaveten Emir-ul Müminin (a.s.) ve Srffin savaşı hakkında fazla bir miktarda tarihî hadisler de İmam Bakır (a.s.)'dan nakledilmiştir58. Aynı seki ahlakî konular hususun da pek ihtivalı ve inci gibi cümleler de o hazretten nakledil miştir. Bu cümleler kısa olmalarına rağmen son derece güzel ve imamın masumluk ruhundan ve batını kemallarından kay naklanmıştır. Ebu Zühre bu hususda şöyle yazıyor:
"O hazret. Kur'an müfessiri ve İslam fıkhını açıklayan bi riydi. Emirlerin ve nehylerin felsefesini idrak ediyor ve onun nihai hedefini anlıyordu."59
Ve imamın düşünceleri ve ahlakî-ictimaî sözleri hususun da da şöyle yazıyor:
"İmam nefsani kemallere sahip olduğundan, kalbinin ay dınlığından ve anlayış gücünden dolayı Allah onun dilinden çok ilginç ve anlamlı cümleler anlattı. Bireysel ve toplumsal ahlakla ilgili o hazretten öyle sözler rivayet edilmiş ki, eğer onlar tanzim edilir, düzenlenirse ahlak hususunda değerli ve çok yönlü bir metod meydana gelir."
"İmamın ahlaki-ilmî derslerinin bir örneği onun mu kaddes görünmekle muhalefet etmesidir. İmam amelen, bü tün dünya nimetlerini terketmenin İslamî takva ve zühd ol duğunu sanan kimselerin görüşüne karşı çıkıyordu. Hakem b. Üyeyne şöyle diyor:
"Bir gün Ebu Cafer (a.s.)'in huzuruna varıp kendisini süslenmiş bir evde gördüm. Renkli bir gömlek giymiş ve onun üzerine de rengârenk bir melefe çekmişler ve melefe-nin rengi omuzlarına çıkmıştı. Evi ve onun süsleniş tarzını seyrettiğim sırada o hazret bana hitaben şöyle buyurdu: "Bu ev hakkında ne düşünüyorsun?" Ben de siz bu durumda ol duğunuza göre ne diyebilirim ki? Ama bizim aramızda bu işi gençler yapar" dedim. İmam "Ey Hakem! Allah'ın halk için izin verdiği süsleri ve helal nzıklannı kim haram etmiştir; bu
58) Bakınız: Şeftı-u ftehc-ul Balağa (İbn-i Ebil HadM). c: 2. s: 212-213-229-234-286. c: 3. s: 324. c: 4. s: 106-108-109-110. c: 6. s: 13/Taberi. c: 3. s: 37. c: 5. s: 176-197. izıuddin Batımı.
59) tl-imam-us Sadık (a.s.) (Ebu Zulw«). t. 24.
gördüklerin Allah'ın halk için helal kıldığı şeylerdendir ve bu gördüğün oda da yeni evlendiğim karımın odasıdır. benim odamı kendin de tanıyorsun" buyurdu."60
Bazıları daha iyi,yaşamanın faaliyet nişanesi olan geçin mek için telaş etmenin doğru olmadığını sanıyorlardı. İmam Bakır (a.s.)'in dönemindeki Kur'an hafızlarından biri olan Mu hammet b. Münkedir o hazreti methederek şöyle diyor:
Ona nasihat etmek istiyordum ama o bana nasihat etti. Bunun nasıl olduğunu sordular. Dedi: Bir gün Medine'den dışarı çıktığımda Muhammed b. Ali b. Hüseyn (a.s)'i, şişman olmasına rağmen iki siyah köleyle birlikte çölde çalıştığını gö rünce kendi kendime şöyle dedim:
Subhanellah! Kureyş kabilesinden yaşlı biri bu saatte, böyle bir durumda dünya uğrunda nasıl çalışabilir? Ona nasi hat etmeliyim diyerekten yanına gidip şöyle dedim:
Allah korusun seni; olduğun bu durumda ecelin gelecek olursa ne yapacağını hiç düşündün mü? "Olduğum bu du rumda ecelim gelirse Allah'a itaat ettiğim halde dünyadan göçmüş olurum. Çünkü ben, çalışmakla kendimi ye ailemi sana ve halka muhtaç olmaktan koruyorum. Allah'a isyan et tiğim bir halde ecelimin gelmesinden korkarım" buyurdu 'Ey Rasulullah (s.a.a.)'ın evladı doğru buyurdun, ben sana nasi hat etmek istiyordum ama sen bana nasihat ettin" dedim61 İmam Bakır, (a.s.) bilhassa tefsir hususunda çok meşhurdur. Ehl-i sünnet arasında da o hazretten tefsir hak kında pek çok hadisler rivayet etmişler. Bu nedenle onun ilmî şahsiyeti hakkında şöyle demişler:
İmam Hasan ve Hüseyin (a:s.)'in evlatlarından hiç biri onun kadar tefsir, kelam, fetva, ahkam, helal ve haram husu sunda hadis buyurmamıştır.
60) Kafi. c: 6. s: 446/Bihar-ul Envar. c: 46. s: 292.
61) Kafi. C: 5. s: 73. C: 6. s: 446/Tahzib. C: 6. s: 325/el-Fusûl-ul Mu-himme. s 213/Bihar-ul Envar. c: 46. s: 292/Tahzib-ut Tahzib. c: 9. s: 352.
62) İbn-i Şehr Aşûb. c: 3. s: 327/Bıhar-ul «ovar. c: 46. s: 294.
Malik b. A'yan Cahani bir şiirinde İmam Bâkır'ı şöyle metheylemiştir:
"Eğer halk Kur'an Kimlerini öğrenmeyi istiyorlarsa Kureyş’in buna sahip olduklarını bilmelidirler. Eğer Rasulullah (s.a.a)'ın kızının oğlu (İmam Bakır (a.s.) Kur'an ilimleri hakkında konuşmaya baslarsa bir çok ilim dallarını ortaya çıkarır.63 İmam Bakır (a.s.) "Kelam" ilmi konuları hakkında da Emir-ül Müminin (a.s.)'in Tevhit ve -Allah'ın sıfatlanyla64 ilgili hutbelerini rivayet etmiştir. Aynı şekilde şia ile Ehl-i beyt arasındaki ihtilaflı olan bir çok zarif "kelam" ilmi konu-açıklamıştır. Bu rivayetlerin büyük bir bölümü "Usul-u fi"de görülmektedir.
İbn-ün Nadim "el-Fihrist" kitabında bir tefsir kitabını îm Bakır (a.s.)'a isnat etmiş ve onu Eb-ul Çarûd Ziyad b. Münzir’in, imamdan naklettiğini söylemiştir65.
İmam Bakır (a.s.)'ın yılmak bilmeyen fâaliyetleri ve on an sonra da İmam Sadık (a.s.)'ın telaşları, şia fıkhınırr Ra-sululullah (s.a.a.)'ın hadislerine. Ethar imamtarın kalplerine olan gaybî ilham ve yardımlara dayanarak ehl-i sünnetten ve.. daha çabuk tedvin devresine girmesine neden oldu. Öyle ki mustafa Abdur Razzak bu hususda şöyle yazıyor:
"Şia fıkhının diğer islami fırkalardan daha çabuk tedvin Uyunduğunu kabul etmek akla daha uygundur. Çünkü onların, darının masum olmalarına veya masumluğa benzer bir anaya inanmaları, onların hüküm ve fetvalarının izleyicileri 'tarafından tedvin edilmesini gerektiriyor."66
63) el-İthaf bi-Hubb-il Eşraf, s: 144/Keşf-ul Gumme. c: 2. s: 123/Undet-ul Metalib (ibn-i Anbet), s195: el-Fuzûlül Muhimme. s: 210-211/Siyer-ul, Nubela. c: 4, s: 404/Nut-ul absar (Şablenci). s: 143
64) el-imam-ul Bakır (el-kuraşi), c: 1. s: 190.
65) Bakınız: Ta'sis-uş şia li-ulum-il İslam s327/eb-il carüd’un Kumminin tefsirinde yazılı olan tefsiri Ancak Eb-il Carud’in tefsir yöntemi araştırmacılar tarafından eleştirilmiştir. Ez-Zariet Eb-il Carüd’un tefsiri isminin altında.
66) Tamhid-un li-Tarih- il Fıkh-il İslamı s. 203.
Peygamberin fıkhî mirası masum ehl-i beyt yoluyla doğ rudan doğruya bize ulaşmıştır. Ehl-i sünnet, genelde imam Bakır (a. s.)'dan naklettiği hadislerin senedini babasından, o da babasından diyerek Rasulullah (s.a.a)'le sonuçlandırıyor lar ama şia, o hazretin ve diğer imamların imamet ve isme tine inandığından dolayı, hadisin senedini zikretmeye gerek görmüyor. İmam Bakır (a.s.)'m kendisinden, senet zikretmeden peygamberden naklettiği hadisler hakkında sorulunca söyle buyurdu: "Naklettiğim ama senedini söylemediğim hadislerin sene di babam Zeyn-ül Abidin (a.s.)'den o da babası Şehid Hü-seyn (a.s.)'den p da babası Ali b; Ebi Talib (a.s.)'ten o da Rasulullah (s.a.a.)'tan. o da Cebrail'den ve o da Allah'tandır."67
İmam Bakır da (a.s.) diğer şia imamları gibi dini açıdan, ehl-i beytin durumunun önemini açıklamak için tebliği girişim lerde bulunuyordu. Bu hususda o hazretten şöyle bir hadis nakledilmiş.
'Rasulullah (s.a.a.)'ın evlatları, ilahî ilimlerin kapıları, Al lah'ın rızasına kavuşmanın yolu, cennete davet eden ve halkı ona yönelten kimselerdirler. 68 Yine o hazretten şöyle nakledilmiştir:
Bu evden kaynaklanmayan bir şey iyi bir son bulmaz."69 Makhul70 gibi kimseler, Emir-ül Müminin (a.s.)'den bir hadis rivayet ettiklerinde korkularından o hazreti Ebu Zeyneb lakabıyla söyledikleri bir durumda, o imam peygamberin ilim lerini, Ali (a.s.)'yi,senet göstererek halka aktarıyorlardı. Buna göre Rasulullah (s.a.a.)'ın hadislerinin tek varisinin şia ol duğunu görüyoruz. Bunun nedeni de bu mirasın her birinin
67) el-Emali (Şeyh Müfid), s: 42/A'lam-ul Vera (Tabersi), s: 264.
68) Tefsir-i Ayyaşı, c: 1. s: 86/Vesail-u» Şia. c: 18. t: 9.
69) İhtisas, s: 31.
70) İbn-i Ebil Hadid onun Emir-ül Müminin (a.s.) e buğzedenlerden olduğunu söylemiştir. "el-İhtisas"ın dipnotu, s: 128.
nin Kur'ana dayanmasıdır, fiyle ki İmam Bakır (a.s.) bu hu susda şöyle buyurdu:
"Size bir hadis naklettiğimde onun Allah'ın kitabıyla nasıl bağdaştığını benden sorun."71
İmam Bakır (a.s.)'ın bu mirası, hadisi yazmamaktan veya diğer nedenlerden dolayı din imha edilmek ve saptırıl mak istenirken şianın Kur'an hakkında tahrifata duçar olma masına neden oldu. İmam Bakır (a.s.), çeşitli yollarla Rasu lullah (s.a.a.)'ın kendisinden nakledilen "aranızda en iyi ve en doğru hükmeden Ali'dir" hadisine istinat ederek ehl-i sünnet alimlerinden birine Ali (a.s.)'nin adlî hükümlerini kabul ettir meye ve onun, başkalarının adlî hükümlerine amel etmenin caiz olduğuna dair olan inancını iptal etmeye çalışıyordu72. Aynı şekil de o hazret bazı yerlerde sahabe yoluyla nakledi len ilimlerin batıl olduğunu açıkça duyuruyordu. Hatta bir de fa ahkamı, islamî ve cahili diye ikiye böldükten sonra şöyle buyurdu:
"Zeyd b. Sabit'in miras hisseleri hakkında cahiliyet ahka mına uygun olarak hükmettiğine sizi şahit tutuyorum.'"73
İMAM AÇISINDAN ŞİANIN DURUMU
İmam Bakır (a.s.)'ın imamet dönemi. Beni Ümeyye hâ life ve valilerinin Irak şiaları üzerindeki baskılarını sürdürdük leri bir zamana rastlamıştı. Irak, şianın asıl merkeziydi ve bu yüzden de İmam Bakır (a.s.)'a söyle deniyordu: Iraklıların aşık oldukları kimse74. Iraklıların imamı75.
Iraklıların, etrafına çember kurup soru sordukları bu şahıs kimdir78?
71) el-Mizan. c: 3. s: 176 "Kafi'den naklen.
72) Tahzib (Tûsi). c: 6. s: 220-221/Furû'-u Kafi (Küleyni) c: 7. 408/Vesail-uş-Şia. c: 18, s: 8-9.
73) Furfi'-u Kafi (Kuleyni) c: 7.«: 407/Tahzib. c: 6. s: 217.
74) İrsad, s: 282.
75) Ayan-üs Şia. c: 4. Bölüm: Z k 43.
76) Kafi. c: 8, s: 120.
Şialar, her yıl hacc mevsiminde imam ile temas kuruyor lardı ve bu temaslar genelde ya Mekke'de veya Beyt-üllah-il Haram'ın ziyaretçilerinin dönüp Medine'den geçtiklerinde gerçekleşiyordu, imam Rıza (a.s.) bu hususda şöyle buyuruyor:
"Halk hacc farizesini yerine getirmenin yanısıra fıkhî ko nular hakkında düşünüyor ve Ehl-i beytin hadisleri nakledi liyordu."77 İmam ve şiaları bu dönemde, gün geçtikçe sayılan ar tan gulat (aşın gidenler) sorunuyla karşılaşmışlardı, onlar İmamın hadislerini kötüye kullanmak ve uydurma hadisleri o hazrete isnat etmekle, şia haysiyetinden yararlanmak ve şiayı kendi peşlerine çekip hedeflerini gerçekleştirmek istiyorlardı. Özellikle de, İmam Medine'de iken bu girişimlerde bulunuyorlardı. Bu fırsat gütmeler şiddetlenince İmam ondan ken dinden uzaklaştırdı, o hazretin ashabı da onları kendi arala rından çıkardılar. İmamın ashabı, "gulaf'ın önderlerinden ve en meşhurlarından olan Muğayret ibni Saîd ve Beyan b. Se-m'an-ı tekfir ettiler. Ebu Hurayre İçli bununla ilgili bir şiirinde şöyle, diyor:
"Ya Ebu Cafer! Sen, bizim sevdiğimiz bir imamsın: senin razı olduğun her şeye biz de razı oluyor ve ona uyuyoruz. Bazıları bizim yanımıza gelip bir takım hadisleri size isnat ediyorlar ve bu da bizi rahatsız ediyor. Bu hadisler Muğayre'nin sizden rivayet ettiği hadislerdir. En kötü şey de yalan ve uydurma hadislerdir."78
Bu beyitler "gulafın Irak şiflerini kendilerine çekmek için nasıl çalıştıklarını ve ehl-i beyt adına uydurma hadisleri yaydıklarını göstermektedir. Onlar İmama itaat etmeğe sarı larak kendilerini İslamî vazifelere amel etmekten muaf gö rüyor ve saadete ve yüce İslamî hedeflere ermek için sırf imamı tanımanın yeterli olduğuna inanıyorlardı, imam Bakır
77) Vmaü-uş Şia. c: 8. s: 8.
78) Ensab-ul Eyaf. c. 2. s: 77
(a.s) ise buna karşılık daima şalin amele dayanmanın gerekli olduğuna durmadan tekid ediyor, vurguluyordu. İmam Bakır (a.s):
"Bizim şialarımız Allah'a itaat edenlerdir."78 gibi hadisler buyurarak "gulaf'ın tutumlarını ve yanlış düşüncelerini redde diyordu. İmam bu gibi hadisleri buyurmakla belki de onların düşüncelerinin şia arasında bıraktığı etkiyi imha etmek istiyordu, örneğin şu hadis:
"Bizim şialarımız takvalı, çalışkan, ahde ve emanete vefa eden, zühd ve ibadet eden kimselerdir. Her gece ve gündüz elli bir rek'at namaz kılan kimselerdir. Geceler ibadet eder gündüzler de oruç tutarlar. Mallarının zekatını verir ve hacca giderler, bütün haramlardan da sakınırlar."80
Bu hususdaki başka bir rivayet de bazı "gulaf'ın desiseleri karşısında İmam Bâkır'ın (a.s.) şiddetle dikildiğini göster mektedir. Ali b. Muhammed N uf al i şöyle diyor: "Muğayret ibn-i Saîd İmam Bakır (a.s.)'ın yanına gelip şöyle dedi: Benim gayb ümi bildiğimi halka söyle, ben de hal kın bunu kabul etmesi için onları hazırlarım. Ebu Cafer (a.s.) sert bir şekilde onu yanından kovdu. Muğayret daha sonra bunu Ebu Haşim b. Muhammet b. Hanefiye ye anlattı o da Muğayret İbn-i Saîd'i iyice patakladı, neredeyse onu öldüre cekti."81 Irak ehlinin duçar olduğu başka bir sorun da imamın on ların itikat ve sağlamlıklarına fazla itimat etmemesiydi Onlar ehl-i beyti çok sevdiklerini izhar ediyor ve olanca hırslarıyla ehl-i beytin hadislerini yayıyorlardı ama -onlardan bazıları Küfe ve Irak halkının sabıkalarını taşıdıklarından dolayı- bu-vefadarlığın kesin olduğu telakki edilemezdi.
Bürayd İçli İmâm Bakır (a.s.)'a şöyle dedi:
"Bizim ashabımız Küfe'de çoğunluğu oluşturmaktadır, eğer onlara emrederseniz size itaat edecek ve emirlerinize uyacaklarını, söylüyorlar."
79) Fusûl-ul Mühimm», «: 213.
80) Srfat-u» Şia. s: 163.
81) İbn-i Ebü HadM. c: a r 121.
İmam Bakır (a.s.) şöyle buyurdu: Mümin kardeşinizin cebinden ihtiyacınız kadarını alabiliyor musunuz? "Hayır" de dim. İmam cevap verdi:
Onlar kanlarını vermek hususunda daha da cimridirler."82 Başka bir taraftan da imam bir takım maslahatlardan do- layı takiyye etmeğe mecbur idi ve Irak şialarından çoğu da onlara yüklenen ezici baskı tesirinde imamın Irak'a gelip kılı ca el atmasını bekliyorlardı. İmamın bu işe teşebbüs etme mesinden dolayı da onun imametinde tereddüt ediyorlardı. İşte bu yüzden ve İmam Bakır (a.s.)'ın imameti hakkında yeterli bilgiler kendilerine ulaştırılmamasından dolayı o hazret ile kardeşi Zeyd arasında tereddüt ediyorlardı ve bu da şia arasında bir takım, fırkaların meydana çıkmasına neden oluyordu, İmam. kardeşi Zeyd'in Kûfe'deki kıyamından yedi yıl önce vefat etti ama bu zaman kesiminde ve ondan sonra bir grup şialar arasında Zeyd'e eğilim kökleri kuvvetlendi. Bü tün bu zorluklara rağmen şialar Benî Umeyye'nin çıkarlarıyla muhalif olduklarından iç ihtilafla daha az tehdit ediliyorlardı. Ama onların üzerinde uygulanan siyasi baskının yatışmasıyla hemen "gulat" meselesi tedricen daha da genişliyor, yayı lıyordu. Öyle ki İmam Sadık (a.s.)'ın zamanında şianın asıl sorunu bundan ibaret idi. Emevilerin şia üzerinde uyguladık ları baskı Ömer b. abdül Aziz'in iki yıl hükümet süresi hariç onların hükümetleri boyunca şiddetle sürdürülüyordu.
"Şiaiarımızdan bir belaya duçar olup sabır ve tahammül eden herkese Allah bin şehidin sevabını verecek' gibi cümle ler, şiaların mübtela oldukları baskı ve zorluklan anlatmakta dır. İmam bu gibi cümleleri söylemekle onları daha çok da yanıklılığa ve kendilerine sahip olmaya sevkediyordu. Şianın siyasi durumunun ve halifelerin başlangıçtan o hazretin za manına kadar yaptıktan baskıların yorumu hakkında o hazret ten mufassal, ayrıntılı bir hadis nakledilmiştir, imamın bu hu sustaki görüşlerinin aydınlanması için o hadisi burada naklediyoruz:
82) Vesail-uş Şia. c: 3. s: 425
"Biz ehl-i beyt, Kureyş'in zulmünden ve karşımızda saf bağlanmalarından neler çekmedik, şialarımızın ve bizi sevenlerin halkın elinden çekmediği ne kaldı? Rasulullah (s.a.a.) dünyadan göçtüğünde, bizim, halktan kendilerine daha evla olduğumuzu duyurdu, ama Kureyş sırt sırta verip onu kendi mihverinden çıkardılar. Onlar, hükümeti ele geçirmek için hü kümetin bizim hakkımız olduğuna istidlal ettiler, ancak hakkımızı gasbettiler ve daha sonra da hükümet elden ele dolaştı ve yeniden biz Ehl-i beyte döndürüldü ama halk bize ettiği biatini ayak altına alıp bize karşı savaşmaya hazırlandılar öyle ki, Emir-ül Müminin (a.s.) yüce şehadet derecesine erinceye kadar (olayların) iniş-çıkışına duçar olmuştu. Daha son ra oğlu İmam Hasan (a.s.)'a biat edip vefadar kalacaklarına 'dair söz verdiler, ama ona da hiyanet ettiler... Ondan sonra da Irak halkından yirmi bin kişi İmam Hüseyn'e (a.s.) biat ,edip ona da hiyanet ettiler... Ve bundan sonra da daima bize ihanet edildi, zulme uğradık, şehrimizden ve evimizden Sürüldük, haklarımızdan mahrum edildik, öldürüldük ve tehdit edildik öyle ki, kendimizin ve şialarımızın can güvencesi tamamen bizlerden alındı. Yalancılar ve hakkı inkâr edenler yalanlarından ve inkârlarından dolayı ortam yaratarak islam ülkesinin her noktasında yalanları ve inkârları vasıtasıyla za tim sultanlara, onların kadılarına ve mümessillerine yaklaştı ve uydurma hadisler nakletmeye ve onları yaymaya başladılar. Bizim dilimizden öyle hadisler naklettiler ki, ne biz onları söylemiştik, ne de onların içeriğine amel etmiştik.
Onlar bunu yapmakla bizi halka kötü tanıtmak, bize düşmanlık ve kin besleme tohumunu onların kalplerine ekmek istiyorlardı.
Bu siyaset, İmam Hasan (a.s.)'ın vefatından sonra Muaviye'-nin zamanında daha da şiddetle takip ediliyordu. Bu zehir leyici tebliğlerin sayesinde her yerde şiaları öldürmeye ve en az bir şüphe etmekle onların et ve ayaklarını kesmeye başlıyorlardı. Bizi sevmek ve bize uymakla tanınan kimseler zindanlara gönderilerek mallan yağma edildi ve evleri de yıkıl dıBu tutum Haccac b. Yusuf Kûfe'de işbaşına gelinceye ka dar ÜbeyduUah b. Ziyad'm döneminde gün geçtikçe daha da şiddetleniyordu. Haccac da çeşitli işkencelerle şiaları öldürüyor. şüphelendiği ve herhangi bir şeyle suçlanan her şianın yakalanmasını emrediyordu. Şialanmız dize gelmiş ve iş bir yere varmıştı ki, onun yanında, birinin zındık veya kafir diye vasfedilmesi onun için Emir-ül Müminin (a.s.)'in şiası diye vazedilmesinden daha iyiydi. Durum öyle olmuştu ki, iyilikle tanınan kimseler hakikatte takvalı ve doğru kimseler olmuş olsaydılar bile, önceki halifelerin üstünlüğü ve fazileti hakkın da öyle hayret edici hadisler naklediyorlardı ki, ne Allah o üs tünlüklerden birini onlarda yaratmıştı ve ne de böyle bir şey gerçekleşmişti. Bu hadisleri rivayet eden kimseler de bunun hak olduğuna inanıyorlardı çünkü bu hadisleri yalancılık ve takvasızlıkla meşhur olmayan kimseler naklediyorlardı."83
Bu rivayet -şia imamlarının o dönemin siyasi durumu hakkındaki yorum ve tahlil tarzını ve Emevi halifelerinin ge nelde Irak'ta yaşayan şialar üzerindeki baskılarını göstermek tedir. Tabii ki Medine ve Mekke'de de şia var idi, ama onların sayısı Irak şialarına oranla çok az idi. Bu şialardan biri de İbn-i Meymun idi. Bir gün İmam "Mekke'de kaç kişisiniz?" diye ona sordu. "Dört kişiyiz dedi. "İmam" Siz yeryüzünün karanlıklarındaki nurlarsınız"84 buyurdu. (Bunların imamın ger çek ve ihlaslı şiaları olduktan muhtemeldir).
Şiaların çoğu şialığın yüce derecelerine varmamışlardı ve onların bir grubu ehl-i sünnet hadislerinden yararlanmanın yanısıra ehl-i beytin ilimlerinden de faydalanmak istiyorlardı ve bu yüzden de onlar "Rical' kitaplarında imamın ashabın dan sayılmışlardır. İmam Bakır (a.s.)'in "Rical-ı Tûsi'de sayı lan 467 ashabının imam ile güçlü bir bağlantıları var idi. Aksi halde ehl-i sünnet kitaplarında İmam Bakır (a.s.)'dan hadis nakleden ve aynı zamanda o hazretin ashabından sayıl mayan pek çok kimseler mevcuttur. Irak'ta -şia imamlarının imametine inandıktan için değil ehl-i beytin insanî ve siyasî şahsiyetlerinin üstünlüklerinden dolayı onların hakimiyetini savunan-siyasî şialar pek fazla idiler ama kimse yüzde en Az bir zafer ihtimalini nazara alarak siyasî bir kıyam gerçekleştirmek için onlara güvenmiyordu, önceki sayfalarda yazmış olduğumuz Burayd İdi'nin İmam Bakır (a.s.) ile ko ması bu hakikati göstermektedir.
İmamın ashabından bir kaç kişi diğerlerinden daha meşhur olup İmam Bakır (a.s.)'ın şia hadis kitaplarındaki ha llerinin yarısından çoğu onlar vasıtasıyla nakledilmiştir. Harrabuz diye tanınan Züraret İbni A'yan, Burayd b. ıviye el-İcli, Ebu Basir Esedi, Füzeyi b. Yesar ve Muham-bı b. Müslim İmam Bakır (a.s.) ve İmam Sadık (a.s.)'ın zaman-ında olup. onlarla birlikte, olan ve şia alimleri tarafından imamen teykj edilen kimselerdendirler85.
Özellikle de Zürare teyid edilmiş ve İmam Sadık (a.s.) 1'onUn hakkında şöyle buyurmuştur:
"Zürare'ye Allah rahmet etsin eğer Zürare olmasaydı nü büvvetin eserleri ve babamın hadisleri yok olup giderdi."86 Muhabbet b. Müslim gibi kimseler imamı gerçekten tanıyor ve kendi ilmini sadece İmam Bakır (a.s.) ve ondan sonra da İmam Sadık (a.s.) vasıtasıyla elde ediyorlardı onun; kendisi bu hususda şöyle diyordu:
Tereddüt ettiğim her şey hususunda Ebu Cafer'den r (a.s.) sordum. O hazretten otuz bin hadis ve Ebu Abdullah (a s.)'dan da on altı bin hadis sordum."87 Bazı şialar onun (Muhammet b. Müslim'i) şianın en fakih şahsı olduğuna inanmışlar."88
Meşhur şiilerden başka biri olan Cabir b. Yezid Cu'fi İmam Bakır (a.s.)'dan hadis naklettiğinde şöyle diyordu: "Vasiylerin vasiyyi ve peygamberlerin ilminin varisi Mu-hammed b. Ali b. Hüseyri (a.s.) bana şöyle hadis buyurdu 89
84) Rical-. Keşşi s: 246
83) Ş«rtı-u Nehc'ül Belağa (İbn-i Ebil Hadid), c: 11, s: 44/et-İmam-us Sadık (Ebu Zühre) s: 111 -112.
85) Rical-ı Ke$şi. s: 238.
86) Rical-ı K»«i- * 90/«Mhtisas (Müfid). s. 66.
87) «l-İhtisa». t. 201/Ricaln KeMi. t: 109.
88) el-ihtisas t: 203.
89) «l-İrşad, r. 28/Hilyet-ül Evliya, c. 3, s: 183.
Bu söz. Malik Ester Nahai'nin Emir-ül Müminin'e işaret eniğinde halka hitap edip söylediği sözlerin kendisidir.
"Ey insanlar, vasiylerin vasiyyi ve peygamberlerin »min varisidir bu."90 Ebu Hanife onun eşsiz biri olduğuna inanıp söyle diyordu:
"Bence, Kûfe'de kendi dalında ondan daha büyük biri yoktur.'9' Hamrân b. A'yan ve abdullâh b. Şerik de imamın ashabı arasında çok az rastlanan şahsiyetlerdendiler92.
İmam Sadık (a.s.) aziz babasının hadislerini taşıyan kimselerin hakkında şöyle buyuruyor:
"Sadece Zürare,' Ebu Basîr Muradi, Muhammet b. Müs lim ve Burayd b. Muaviye babamın habislerini yok olmak teh likesinden korudu. Eğer bunlar olmasaydı kimse hidayete ka vuşamazdı. Bunlar dini koruyanlar ve Allahın helal ve haramı hakkında babamın güvendiği kimselerdir. Dünya ve ahirette bize doğru koşan kimseler, bunlardan ibarettir."93
İMAM VE SİYASİ KONULAR
Zeydi şialar kendi mezheplerinin, imamet hakkındaki ilkelerinden birinin imamın silahlı kıyam etmesi olduğunu kabul ettiler. Zeydiye açısından şialardan ancak silahlı kıyama kalkışan biri irnam olarak tanınırdı, aksi halde onu imam olarak tanımazlardı. Zeydiye arasındaki bu inancın neticesine dikkat edersek onun, Nefs-i Zekiye, onun kardeşi İbrahim, "fahh" şehidi, diye tanınan Hüseyn b. Ali ve diğer bazılarının kosko ca İslam ülkesinin köşe ve bucağında başlattıkları bir kaç ye nilgiyle sonuçlanan ve dağınık kıyamdan başka bir şeyin ol madığını göreceğiz. Önderlerinin Zeydi mi yoksa oniki imama
90) Tarih-i Ya kubi. c: 2. s: 179. Dar-u Sâdır basımı.
91) el-Menakib («l-Mekki) c: 2. s: 18. rt-İmam Ebu-Hanift (Ebu Zühre). s: 72 den naklen.
92) Bihar-ul Envar. c: 46. a: 343-344.
93) et-İhtisas (Müfid). s: 66.
inanan şia mı olduğunda tereddüt edilen (ancak büyük bir ih timale göre Zeydi idiler) Taberistan kıyamı hariç, bu silahlı kıyamların hiçbiri gözalıcı bir başarıya ulaşamadı. Bu kıyamların neticesi şunlardan ibaret oldu:
1- Onlar Allah'ın seçtiği imamlar yani Ethar imamların ardısıra değil de eline kılıç alan her şianın ardısıra hareket ettiler.
2- Kültürel açıdan da tefsir, fıkıh ve kelam konulan hak kında şia gibi düzenli ve birbirine bağlı bir kültüre sahip ola-. madılar. Tefsir ve fıkıh sahasında takriben Ebu Hanife'nin fık hına, kelamda ise tamamen Mütezile'ye uydular. Zeydilere genel bir açıdan bakılırsa takriben onlar ehl-i sünnetin fırkala rından biri sayılmalıdır.
Şia imamlarının özellikle de İmam Bakır (a.s.) ve İmam Sadık (a.s.)'ın faaliyetleri, kendine özgü zengin bir kültüre sa hip bir mektebin oluşmasına neden oldu ve bu mektep sonraları Caferi mektebi diye meşhur oldu. Gerçi Bakır? mektebi diye yayılsa. meşhur olsaydı yine yerinde olurdu. Bütün alan larda Ehl-i beytin ilimlerini düzenli bir şekilde ileri süren bu fi kirsel mektep bu iki şia imamının elli beş yıla yakın (48-94 Hi cri Kameri) sürekli çalışmalarının faaliyetlerinin ürünüdür.
Emeviler ve sonraları da Abbasiler kendi hükümetlerini korumak için her muhalefeti şiddetle bastırdıkları o günün siyasi toplumunda böyle bir metod, haliyle mühim siyasi faa liyetlerle birlikte yürütülemezdi Her zaman ve her yerde ne pahasına olursa olsun hatta hak öğretileri açıklamayı elden çıkarmak pahasına olsa bile bir siyasi harekete katılıp sonsu za dek bütün kapılan bir ümmetin yüzüne kapatmak değer değildir. Şia imamları bu zaman diliminde kendi asıl metodla-rını, İslamın gerçek öğretilerini izah etmek temeline oturttular ve bugün neticesini tamamen gördüğümüz asri faaliyet ve ça-lısmalan, mezhebi kültürü tedvin etmek idi.
Bu, şia imamlarının zalim sultanlara karşı asla cephe al madıktan anlamına gelmez, çünkü şia imamlarının hilafet id diası ettiklerini hemen hemen bütün şialar ve hatta emeviler iyice biyorlardı Bu hakikat İmam Bakır (a.s.)'dan nakledilen sözlerde de beyan edilmiştir. Ehl-İ beyt, hilafetin kendilerine ve babalarına mahsus olduğunu ama Kureyş'in zorla bu hak kı kendilerinden aldığını söylüyorlardı ve bu yüzden de bir ta kım maslahatlardan dolayı istisna olarak müsaade edilen ba zı yerler hariç, kendi şialarının bu zalim sultanlara yardım et melerini yasaklıyorlardı. Ama bu mevzu resmen sürekli ve si lahlı bir mücadele şeklinde ve inkilabî kıyamlara katılmakla gerçekleştirilmedi. Buna göre imamın muhalefeti, onlarla yardımlaşmamaya davet etmesi ve menfi mücadelesi imamın belirli ve apaçık tutumlarından sayılmaktaydı.
Şialardan biri olan Akabet İbn-i Beşir Esedi İmam Bakır (a.s.)'in yanına gelip kendi kabilesi arasındaki makamına değinerek şöyle dedi: Kabile reisimiz öldü diye kabile halkı beni onun yerine seçmek istiyorlar94, buna siz ne diyorsunuz?
İmam buyurdu:
"Kendi soy ve sopunla bize minnet mi bırakıyorsun? oy sa ki halk. müminleri küçümserken Allah kendilerini, imanla rından dolayı yüce bir makama ulaştırdı: kafirleri ise halk bü yük görürken, tazim ederken Allah onları zelil eni. Kabilenizin büyüğünün öldüğü ve onun yerine seni seçmek istedikleri hu susuna gelince, eğer cennetten hoşlanmıyor ve onu sev miyorsan kabile reisliğini kabul et. Bu surette eğer hakim, bir müslümanın kanını dökerse sen de onun kanında ortak ola caksın ve bunun karşılığında ise dünyadan bir şey kazana mazsın beki de."
İmamın kendi şialarını devletteki her makama hatta pek de yetkisi olmayan kabile reisliğine atanmaktan nasıl menet-tiği bu hadisten anlaşılmaktadır. Bunun nedeninin de hakim lerin halka zulüm edişi olduğunu ve şiaların onlara yardım et mesinin bu günaha ortak olmaları anlamına geldiğini belir tiyor.
94) Rical-i Keşşi. s: 204
İmam Bakır (as.) çeşitli yollarla halkı hakimlere karsı iti raz etmeğe ve onlara nasihat etmeğe teşvik ediyordu. O haz ret, kendinden nakledilen bir hadisde söyle buyurmuş:
"Zalim bir sultanın yanma gelip onu Allah'tan sakınmaya davet eden, nasihat eden ve kıyametle uyaran, ikaz eden biri bütün cin ve insanların sevabı miktarınca mükâfatlandırıla-caktı. 95 Takiyye şianının, Emevi ve Abbasüerin siyah istibdadi döneminde kendilerini korumak için yararlandıkları en önemli siperlerinden biridir. İmam Bakır (a.s.) bu hususda babasın dan şöyle naklediyordu:
"Takiyye. benim ve babalarımın dinindendir, takiyye et meyen birinin dini yoktur."96
Ehl-i beytin imamet iddiası ettiklerine dair bir çok tarihî delil ve şahitler mevcut olup bu iddiaya açıkça delalet ediyor. Halkın çoğu bu meseleden haberdar olup şia imamla rının imameti kendilerine mahsus bir hak olduğunu biliyorlar dı. İmam Bakır (a.s.) ve diğer imamlar, teorik açıdan kendi zamanlarının hakim düzenlerinin uyguladıkları metod ve programların batıl olduğunu tekid edip. İslam toplumunda gerçek imametin uygulanma zaruretini gündeme getiriyordu:
"İşte böyledir ey Muhammet (b. Müslim}! Bu ümmetten hazır, ada ve Allah tarafından tayin edilen bir imama iktida et meyen herkes sapmış olur ve eğer bu halde Ölürse küfür ve nifak hâlinde ölmüş olur.
Ey Muhammet! Zalim sultanlar ve onların izleyicileri Al lah'ın dininden ayrılıp saptılar ve başkalarını da saptırıyorlar, yaptıktan isler de fırtınalı bir günde rüzgârın savurduğu küle benzer, yaptıkları işlerden bir şey ellerinde kalmaz: bu da haktan uzaklaştıran sapıklıktan başka bir şey değil."97
Bu sözler haliyle halifenin valilerinin halka yaptığı zulüm hakkında halkı aydınlatmak için, ortan Ehli beyte doğru yön-
95) «Mtrtisa» (Mufid), t: 261.
96) Dtaim-ul İslam, e: t. » 95.
97) Kafi. c 1. s: 183-184.
lendiriliyordu. İmam daima istemın beş temel hükmü olan velayet, namaz, oruç. hac ve zekatın beraber olması gerektiğini tekid ediyordu. Ve bu yüzden de velayet hususuna değinmek amacıyla, hadisin devamında şöyle buyuruyor:
"Allah, halkı velayet kadar önemli olan bir şeye davet et tiği halde onlar, dört hükme (namaz, oruç, hac ve zekaz) amel ettiler ama velayeti terk ettiler."98
Bir gün İmam Bakır (a.s.) Hişam b. Abdül Melik'in yanına gider ama ona halife ve emir-ül müminin diye selam et mez. Hişam bunu görünce öfkelenip etrafındaki halkın imamı kınamalarını ister ve daha sonra da imama şöyle der:
"Her zaman siz Ehli beytten biri müslümanların asasını kırarak halkı kendi imametine davet etmiştir."
Ondan sonra da imamı yererek halkın da onu kınaması nı ister. İmam bu sırada halka dönerek şöyle buyurur:
"Ey millet! Nereye gidiyorsunuz, nereye sürükleniyorsu nuz? Evveliniz biz Ehl-i beyt vasıtasıyla hidayete erdi ve so nunuz da yine bizim vasıtamızla son buldu. Eğer bizden er ken hilafeti ele geçirdiniz ise İslam ümmetinin idaresi ve ve layeti nitekim bize dönüp gelecek. Çünkü biz akibeti olan bir soyuz. Allah da buyuruyor ki. "Akıbet takvalarladır' Hişam. imamın tutuklanmasını emretti. İmam tutuklanıp zindana gönderildiğinde, zindandakileri etkileyince Hişam. İmamın Medine'ye döndürülmesin! istedi".
İmam Bakır (a.s.)'ın döneminde, Beni Ümeyye sultanları. Ehli-i beyt'in özgürlüklerini daha da kısıtlıyorlardı. Bu baskı nın nedeni de, Eh-i beyt'in imamet ve dinî-siyasî önderliğinin kendi haklan olduğunu ama Beni Ümeyye'nin onu gasbettiği-ni iddia etmeleriydi.
Doğru olup olmadığı pek de belli olmayan- tarihî senet lere göre Beni Ümeyye halifelerinden sadece Ömer b. Abdül
98)Kafi. c. 1. s: 183.
99)Eimmetuna. c: 2. s: 358-59. Kafi. C. t. s: 478 den naken/el-menakib c: 2. s: 280.
Aziz Ehl-i beyte karşı biraz da olsa yumuşak davranmıştır. Buna göre ehl-i sünnet onun hakkında İmam Bakır (a.s.)'dan şöyle nakletmiştir:
"Beni Ümeyye'nin en necip halifesi Ömer b. Abdül Aziz'dir."'100 Aynı şekilde şia kaynaklannda Ömer b. Abdül Aziz'in, Ehl-i beytin beyt-ül maldan olan hakkını onlara verdiği101' ve de "Fedek"i Beni Haşim'e geri verdiği nakledilmiştir102.
Beni Ümeyye döneminde Ehl-i beyt üzerinde en çok baskı yaratan Hişam b. Abdül Melik idi. Onun kötü ve acı sözleri Zeyd b. Ali'yi (131 hicri kameri yılında) Kûfe'de ona karşı kıyam etmeye zorladı. Hişam ile Zeyd arasında olan bir görüşmede Hişam; hatta Ebu Cafer Muhammed b. Ali (a.s.)'ye ihanet ederek emevilere özgü alay ve eziyet etmek le, imamın lakabı "Bakır olduğu halde ona "Bakara" dedi. Onun edep dışı "Rasulullah (s.a.a.) ona 'Bakır" lakabını verdiği halde sen ona "Bakara" diyorsun, o halde senin Rasulullah (s.a.a.) ile derin bir ihtilafın var. Onunla dünyada muhalefet ettiğin gibi ahirette de muhalefet edeceksin, o cennete gidecek, sen de cehenneme."'103
Hıristiyan biri şia kaynaklarında nakledildiği gibi İmam Bakır (a.s.). oğlu İmam Sadık (a.s.) ile birlikte Emeviler tara fından tahkir edilmek ve neticede hükümet ve Emevilere mu halefet düşüncelerinden men edilmek amacıyla Şam'a çağrıl dılar Hişam'ın karşısında yüce islam peygamberine ihanet ve küfretti, o da hiç bir tepki göstermedi. Zeyd daha sonraları bu mesele hususunda acayip bir duyarlılık, hassasiyet gös terdi ve söylendiği üzere Zeyd'in emevi hükümetine karşı kıyam etmeye zorlayan asıl ve önemli etkenlerden biri de bu gibi tavırlar idi.
Bu kıyam, daha sonraları koskoca İslam top-
100) Tezkiret-ul Hüffaz (Zahabı). c: l. s: 119
102) Hisal. c: l. •: 51/Emali-yi Tu». *: 80/Tarih-ul Hütefa (Suyuti). s:232.
103) bn-u Ebil HadkJ. c: 7, s: 132/ÜmdttnJl Metalib (İbn-i Anbet).t: 194.
raklarında bilhassa doğu ve İran kesimlerinde peşpeşe Emevilere karşı kıyamların başlatılmasına neden oldu.
Şia kaynaklarında söylendiği gibi İmam Bakır (a.s.) oğlu İmam Sadık (a.s.) ile birlikte tahkir edilmek ve neticede hükümet ve emevilerle muhalefet etmek düşüncesini başlarından çıkarmaları için Şam'a çağırıldılar.
İmam Sadık (a.s.) bu olayı uzun bir rivayette nakledilmiştir. Bu hadisin bazı bölümlerini ravinin dilinden naklediyo ruz.
Bir yıl Hişam hac farizesini yerine getirmek için Mekke'ye gelmişti, o yıl İmam Bakır (a.s.) ve İmam Sadık (a s.) da Mekke'de idiler. İmam Sadık (a.s.) -Beni Haşim'in Emevilerden üstün olduğunu hikayet eden cümleler diyerek şöyle buyurdu:
Hamd. Muhammed (s.a.a.)'i peygamberliğe seçip onun vasıtasıyla bizi ihtiram sahibi kılan Allah'a mahsustur. Biz. Al lah'ın, mahlukatı arasından seçtiği ve onun tarafından tayin edilen halifeleriz. Bize uyan. itaat eden kimseler saadete erenlerdir: bizimle düşmanlık ve muhalefet eden kimselerse bedbahtlardır."
Bu haber Hişam'ın kulağına gidip çattı ama Şama kadar bu hususda bir şey söylemedi. Şam'a girince Medine valisine bir elçi göndererek ondan İmam Bakır (a.s.) ile İmam Sadık (a.s.)'ı Şam'a göndermesini istedi. Bu iki İmam Şam'a doğru yola koyuldular. Hişam onları tahkir etmek amacıyla üç gün bekletip dördüncü gün onları kabul etti. Kureyş'in ve diğer kabilelerin büyük şahsiyetlerinin katıldıkları toplantıda -artık yaşlanmış olan- İmam Bakır (a.s.)'dan onunla atma yansına katılmasını istedi. İlkönce imam yaşlılığı bahane ederek bu isteği kabul etmekten çekindi. Ama Hişam israr edince imam mecburen kemanı eline alıp ilk oku hedefe isabet ettirdi ve sonraki dokuz oku da diğer okların arka kısmına isabet ettir di. Derin bir hayrete düsen Hişam şöyle dedi:
Yeryüzünde bunun gibi ok atan birinin mevcut olduğunu sanmıyorum."
Daha sonra Beni Haşim le Beni Ümeyye arasında olan akrabalık konusunu Heri sürerek bu iki kabileyi haysiyet yö nünden eşit göstermek istedi. Fakat İmam Bakır (a.s.) Ehl-i beytte mevcut olan manevi kemâlların ve faziletlerin başka kabilelerde olmadığını vurguladı.
Hişam sözlerinin devamında Şiilerin Emir-ül Müminin (a.s.) hakkındaki inanç ve düşünceleri ile alay ederek şöyle dedi: Ali "gayb dan haberdar olduğunu söylüyordu, oysa ki Allah onu kimseye öğretmemişti. İmam bunun cevabında Kur'an öğretilerini ve peygamberin ilimlerini Ali (a.s.) nin yay dığına işaret etti. Nitekim Hişam onların serbest bırakılmasına ve Medine'ye döndürülmesine dair emir verdi. Bu arada Me dine'de oturan hıristiyan rahip ve keşişler ile İmam Bakır (a.s.) arasında karşılıklı bir konuşma, sohbet oldu. Hadis kaynakları bu olayı ayrıntılı olarak nakletmişler. Bu olaydan sonra Şam halkının İmam Bakır (a.s.) m ilmiyle etkilenmeme si için imamın hemen Şam'ı terk etmesini istedi ve Medine va lisine bir mektup göndererek İmam Bakır ve İmam Sadık (a.s.) hakkında şöyle yazdı:
"Şam'dan Medine ye doğru yola düşen Ebu Turab'ın104 bu iki oğlu büyücüdürler ve yalan yere muslüman olduklarını söylüyorlar.
Çünkü bunlar hıristiyan rahiplerin tesirinde kalıp mesihiyete eğilmiş, meyletmişler. Ben bunlarla akraba ol duğumdan dolayı kendilerine eziyet etmekten çekindim. Bun lar Medine'ye geldiklerinde benden taraf halka de ki: Bunlarla muamele eden. bunlara el veren ve selam eden kimseler İslamdan saptıklarından dolayı onların hakkında ben sorumlu değilim."
Halk bu emirle etkilenip o hazrete oto» ihanetlerde bulundular fakat imam onlara nasihat edip Allah’ın azabıyla uyardı ve nitekim onlar da ihanet etmeği terk ettiler105. Bu rivayet Hişam'm, Ehl-i beytin çehresini lekelemek amacıyla yaptığı hileyi ve şia imamlarının da kendi makamlarının diğer lerinden daha üstün olduğuna ısrar etmelerini göstermek tedir.
104) Hz. Ali (a.s) ‘nin lakaplarındandır.
105)Delal-ul İmamet (taberi) s104/ Eman-ul Ahtar(Seyyid b. Tavuz) s.52 Necef Baskısı/ Biharul Envar c46 s.306/ Tefsir-i Ali b. İbrahim kummi s88/ Menakub-u Al-i Ebu Talib (ibn-i Şehr Aşub c63 s. 334-348
