Dar menuy 9 bashe.

Giriş

Vəhhabiliyin qısa tarixi

18-20-ci əsrlər

Vəhhabilik 18 əsrin ortalarında İslamın hənbəlilik məzhəbi daxilində yaradılmış dini cərəyandır Bu təriqənin əsası Məhəmməd ibni Əbdülvəhhab adlı ərəbistanlı bir şəxs tərəfindən qoyulduğu üçün onun atasının adı ilə vəhhabilik adlandırılmışdır 

Yaranma tarixi

Məhəmməd ibni Əbdülvəhhab tə limi təqribən 1704-cü ildə indiki Səudiyyə ərəbistanı ərazisində doğulmuşdur Onun atası Əbdülvəhhab ibni süleyman hənbəli məzhəbindən olub Zeynə şəhərinin qazisi idi. Məhəmməd ilk təhsilini öz doğma şəhərində atasından almağa başladı lakin erkən gənclik illərindən Məhəmmədin söylədiyi fkirlər onun həmşəhərlilərini narahat edirdi O ,özünə qədərki alimlərin fikirlırini qətiyyətlə rədd edərək ,bir çox milli adət -ənənələri və dini ritualları pisləyirdi Məsələn ,peyğəmbərin qəbrini ziyarət etmək, övliyaların ruhunu vasitəçi sayaraq dua etmək və s bu kimi mərasimləri tənqid atəşinə tuturdu Məhəmmədin dedikləri elə bir həddə həlib çatdı ki, islam dinin əsas normalarını və prinsiplərini pozduğuna görə atası onu lənətləyib evdən qovdu Məhəmməd ibni Əbdülvəhhab evi tərk edərək təhsil almaq bəhanəsi ilə Məkkə və Mədinə şəhərinə getdi lakin təhlükəli ideyalar yaydğı üçün alimlər tərəfindən baykot edilərək şəhərdən çıxarıldı Bunun ardınca Məhəmməd İraqın Bəsrə şəhərinə yola düşürb oradakı mədrəsəyə daxil oldu Bəsrədə İngiltərənin west- hind şirkətində ticarət agenti adı altında fəaliyyət göstərən ingilis kəşfiyyatının gizli casusu Hemferlə tanış oldu Müsəlmanlar arasında nifaq və pərakəndəliksalma vəzifəsini daşıyan Hemfer Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabın fikirlərinin göydəndüşmə olduğunu görüb, onunla sıx dostluğa və əməkdaşlığa başladı Hemferin tə siri ilə Məhəmmədin beynindəki fikirlər dahada inkişaf edərək radikal forma almağa başladı Bəsrədən qayıtmaq ərəfəsində Hemfer Məhəmmədi həvəsləndirdi ki, bacardıqca qısqa müddət ərzində öz ideyalarını sistemləşdirib tətbiq etsin Bəsrədə bir müddüət təhsil aldıqdan sonra müsəlman alimlərin haqlı narazılığı ilə üzləşmiş Məhəmməd oradan qaçıb Ərəbistana qayıtdı Atası Əbdülvəhhab və qardaşı Süleyman ona nə qədər nəsihət verdilərsə,Məhəmməd bunları qəbul etməyib öz əqidəsində qaldı Qeyd etmək yerinə düşərki,Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabın fikirlərinə qarı yazılmış ilk tənqidi kitabın (əs-savaiqul-ilahiyyə fürrəddi ələl-vəhhabiyyə)Müəllifi onun doğma qardaşı hənbəli məzhəbli görkəmli alim Şeyx Süleyman ibni Əbdülvəhhab idi

Məhəmməd ibn Əbdülvəhhabın ideyaları Inhilis casusu üçün bir növ göydən düşmə oldu

Ərəbistana qayıtdıqdan sonra Məhəmməd xeyli müddət öz doğma şəhəri Üyeynəyə gələ bilmədi Lakin tədricən tərəftarlarının sayı çoxaldıqdan sonra Məhəmməd Üyeynəyə dönüb oradaməskunlaşdı Lakin o,burada fəaliyyətsiz durmayıb öz fəaliyyətlərinin həyata keçirməyə başladı Müsəlmanlar tərəfindən ehtiram bəslənilən məzarlara qarşı xüsusi nifrəti olan Məhəmməd ibn  Əbdülvəhhab ikinci xəlifə ömərin qardaşı Zeyd ibni Xətabın qəbrini uçurtdu Bundan xəbər tutan Ərəbistan hakimi onu cəzalandırmaq istərkən, Məhəmməd qaçıb Detriyyə şəhərinə sığındı Detriyyə həzrəti Məhəmməd(s) ın dövründə peyğənbərlik iddiası etmiş yalançı Müsaylamənin vətəni idi beləliklə, təqribən 1747-ci ildən başlayaraq detriyyə şəhəri vəhhabilərin paytaxtıoldu

Vəhabilərin cinayətləri

Həmin dövrdə Detriyyə şəhərində Üzeynə adlı kiçik qəbilənin şeyxi Məhəmməd ibniSəud hakimiyyət sürürdü Onun başçılıq etdiyi quldur dəstəsi səhrada yaşayan kömöksiz və tənha ailələrə,habelə kiçik şəhərlərə və kəndlərə hücum edərək var-dövlətini paylayərdı Məhəmməd ibni Səudə bu işdə ingilis kəşfiyyatı da kömək edir,onu silahla təchiz edirdi əsas məqsəd-İngiltərənin strateji düşməni olan osmanlı imperiyasının tərkib hissəsi sayılan Ərəbistanda vəxiyyəti gərginləşdirmək və ərəb torpağlarının osmanlı nəzarətindən çıxmasına nail olmaq idi beləki,İngiltərənin ərəb torpaqları üçün müstəmkəçilik planları vardı Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabın ideyaları da İngilis kəşfiyyatı üçün bir nüv göydən düşmə idi Üzeynə qəbiləsinin quldur fəaliyyətinə ideoloji don geyindirmək üçün məhz Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabın ideyalarından istifadə olunurdu İngiltərə kəşfiyyat orqanlarının süəyi nəticəsində Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabla Məhəmməd ibni Səudun görüşü baş tutdu və onlar müqavilə bağladılar Müqaviləyə görə bu iki şəxs bütün qüvvələrini sərf edərək ərəbləri özlərinə tabe etməli və geclü dövlət qurmalı idilər Əldə edilmişrazılığa əsasən qurulacaq dövlətin rəsmi hakimiyyəti Məhəmməd ibni Səud və onun nəslinin əlində,ideoloji sahədəki rəhbərlik isə Məhəmməd ibni Əbdülvəhhab və onun xəlifəsində olmalı idi Məhəmməd ibni Səud(o,Səudiyyə Ərəbistanı krallarının əcdadıdır)qısa müddət ərzində ətraf məntəqələrə yürüşlər təşkil edərək camaatı özünə tabe etməyə müvəffəü oldu Vəhhabilərin silahlı dəstələri müsəlmanları silah gücünə məcbur edirdiki, Vəhhabi əqidəsini qəbul etsinlər Kim bu təklifləri qəbul edirlərsə sağ qalır qəbul etmirdisə öldürülürdü köməksiz insanları tabe etmək üçün hər cür çirkin vasitədən istifadə olunurdu Məsələn vəhhabilər Taif şəhərinin əhalisinə hücum edərək,onların bütün əmlakını əllərindən almış,hətta əyinlərindəki paltarları da qarət edərək ac susuz və çılpaq insanları səhraya qovmuşdurlar Sonra Vəhhabilər həmin adamlara elan etmişdirlər ki,əgər sağ qalmaq istəyirlərsə,mütləq yeni məzhəbə keçməlidirlər Aclıqdqn üzülmüş adamların bir hissəsi bu təklifi qəbul edərək,bir ovuc buğda müqabilində vəhhabilərin cərgəsinə qoşuldu,qalanları isə aclıqdan və vəhhabi qılıncının zərbəsindən həlak oldular x1x əsrin ilk illərindən başlayaraq xeyli qüvvətlənmiş vəhhabilər öz hərbi fəaliyyət dairələrini genişləndirdilər Onlar 180-ci ildə müsəlmanların müqəddəs şəhəri kərbəlaya hücum etdilər həmin gün qədirxum bayramı olduğundan kərbəla əhalisinin əksəriyyəti qonşu Nəcəf şəhərinə-İmam Əlinin (ə)qəbrini ziyarət etməyə getmişdi, şəhərdə qadınlar və uşaqlar,köməksiz qocalar qalmışdı vəhhabilər kafirləri öldürün ,Allaha şərik qoşanları qətl edin ,şüarı ilə qəfildən şəhərə daxil olub,müsəlmanları qılıncdan keçirməyə başladılar Onlar evlərində gizlənmiş adamları öldürür,əmlaklarını qarət edirdilər Əlacsız qalan kərbəlalılar İmam Hüseynin (ə)məqbərəsinə pənah gətirib məscidə girdilər Lakin vəhhabilər yenə onlara aman verməyib məscidin içindəcə qətlü- qarəti davam etdirdilər Vəhhabilər imam Hüseynin (ə)məzarı üzərindəki taxta sənduqəni söküb yandırdılar Məsciddəki bahalı xalçaları,çıl-çıraqları,zinət əşyalarını daşıyıb apardılar Bu hadisə zamanı kərbılanın beş min nəfərdən artıq sakini şəhid edildi Həmin il vəhhabilər Nəcəf şəhərinədə həmlə etdilər Lakin Nəcəf dini elmlər mərkəzinin müəllimləri tələbələri silahlandıraraq şəhərin müdafiəsini təşkil etdilər (onlara mərhum Ayətullahul-üzma şeyx Cəfər kaşiful-qita rəhbərlik edirdi)Nəcəfi ala bilməyən vəhhabilər geri çəkilməyə məcbur oldular Sonraki illər ərzində vəhhabilər Nəcəf və Kərbəla şəhərlərinə hücum etsələrdə,müvəffəüiyyət qazana bilmədilər.

1802-ci ildə vəhhabilər Ərəbistanın cənubundaki Taif şəhərini işğal edərək şəhərin müsəlman əhalisini qılıncdan keçirdilər Onlar hətta quran oxuyan şəxslərədə aman vermir,həmin vəziyyətdə qətlə yetirirdlər vəhhabilərin gözündə qeyri -vəhhabi müsəlmanların hamısı kafir və müşrik olduğundan, nə adamların özünə, nədə əmlakına ehtiram bəsləmirdilər Vəhhabilər müşrik malıdır bəhanəsi ilə taiflərin evindəki quran nüsxələrini imam Buxari və imam Müslimin səhih adlı məşhur hədis məcidələrini küçələrə tökərək bu müqəddəs kitablarıayaq altına saldılar

Həmin il vəhhabilər müsəlmanların qibləgahı olan Məkkəyə hücum edərək oranı işğal etdilər bir neçə gün ərzində davam etmiş əməliyyat nəticəsində Məkkədəki bütün müqəddəs ziyarətgahlar (kəəbədən başqa ) uçuruldu Peyğəmbərin babası əbdülmüttəlibin ,atası Abdullahın, həyat yoldaşı Xədiceyi Kübranın məzarı üzərindəki məqbərələr yerlə-yeksan edildi Məkkə alimlərinə əmr olundu ki, mədrəsələrdə Məhəmməd ibni Əbdülvəhhabın kitablarını tədris etsinlər

  1803-04-cü illərdəilyarımlıq mühasirədən sonra Peyğəmbər şəhəri Mədinədə vəhhabilərin əlinə keçdi Həzrət Məhəmməd Peyğəmbərin(s) məqbərəsindən başqa mədinənin bütün ziyarətgahları viran edildi (vəhhabilər əvvəlcə Peyğəmbərin məzarınida uçurmaq istəyirdilər,lakin müsəlmanların qəzəbindən qorxaraq bu fikirdən əl çəkdilər)dörd İmamın (İmam Həsən,İmam Zeynulabidin,İmam Baqir və İmam Sadiq (ə) )Bəqi qəbir qəbrstanlığındakı məzarları,habelə xeyli başqamüqəddəs yerlər külüng və bellə tar-mar olundu Vəhhabilər müqəddəs ziyarətgahlarda saxlanılan dörd sandıq dolusu ləl cəvahiratı qarət edib apardılar

Bəhhabilər 1800-1810-cu illər arasında Ciddə,Bəhreyn, Suriya, İordaniya və başqaməntəqələrə mütəmadi yürüşlər təşkil edərək bu ərazilərin bir hissəsini işğal etməyə və bütün regionu qorxu altına salmağa müvəffəq oldular Qeyd edilmişdirki, vəhhabi9lərin fəaliyyəti tarıx boyu eniş-yoxuşlu və pilləvari olmuşdur belə ki, sürətli inkişaf mərhələsindən sonra təqribən 1812-ci ildən başlayaraq, vəhhabilər osmanlı imperiyasının təzyiqi qarşısında geriləyərək müvəqqəti tənəzzül etdilər Onların böyük əksəriyyəti etdikləri cinayətlərin müqabilində cəzalandırıldı 1819-cu ildə Detriyyə şəhəri osmanlı əsgərləri tərəfindən fəth olundu Bundan sonrakı 100 il ərzində vəhhabilər yeni gizli paytaxda Riyad şəhərənə toplaşaraq məxfi şəkildə öz fəaliyyətlərini davam etdirdilər

Birinci dünya müharibəsinin başlanması ilə Ərəbistanda da vəziyyət kəskin surətdə dəyişdi Həmin müharibədə məğlubiyyətə uğramış osmanlı imperiyası bütün Ərəbistan ərazilərini İngiltərədə və Fransa dövlətinin mandatı altına keçdi Bu ərazilərdə ingilis və fransız qoşunları yerləşdirilməyə başladı Həmin dövrdən başlayaraq İngiltərə öz köhnə müttəfiqi vəhhabilərlə əlaqələri dahada gücləndirdi 1919-cu ildəingilislər Nəcd vilayətinə   müstəqillik verərək Səud sülaləsindən olan Əbdüləziz ibni Səudu hakimiyyətə gətirdilər Əbdüləziz 6il ərzində(hər il 40 min lirə almaq etibarı ilə) İngiltərə hökumətindən yardım alaraq fəaliyyət dairəsini genişləndirdi

İngiltərə hökumətinin və ordusunun birbaşa himayəsi altında vəhhabilər 1924-26-cı illərdə əvvəlcə Taif şəhərini, sonra Məkkəni və Mədinəni ələ keçirdilər 100 il ərzində müsəlmanlar tərəfindən bərpa edilmiş və hətta qaytarılmış ziyarətgahlar yenidən yerlə - yeksan olundu həmin dövrdən başlayaraq vəhhabilik bütün ərəbistanın rəsmi ideologiyası, Səudlar sülaləsi isə ölkənin kralı oldu