Dünyada azlıq təşkil edən dinlərin hüququnun qorunması və onlara hüquq verilməsi beynəlxalq təşkilatların daim proqramında var. Amma təəssüflər olsun ki, bu günə kimi hələ bu məsələ barədə bir qərar çıxarılmayıb.
İslam qanunları, azlıq təşkil edən dinləri ehtiramla qarşılayır və qanun çərçivəsində onalara xüsusi yer ayırır. İslam baxımından azlıq təşkil edən dinlər xiristianlıq, yəhudilik və məcusluq (atəşpərəstlik) nəzərdə tutulur. İslam dini terminalogiyasında bunlara "əhli-kitab" deyilir. Onlar İslam dini qanunlarında "zimmə" adı altında müsəlman torpaqlarında yaşaya bilərlər.
"Zimmə" qanununun həqiqəti nəinki onların məqamını aşağı salmaq, bəlkə onların İslam torpaqlarında asudə və azad yaşamaları üçün bir qanundur. İlk dəfə bu qanunu Həzrət Peyğəmbər (s) icra edib və bizim üçündə bu bir sünnət və qanun olaraq qalmaqdadır. Bunu da qeyd edək ki, İslam dinində ən çox səs–küylə qarşılanan qanunlardan biri də "zimmə" qanunudur. Bəzi nadan insanlar bu qanunun necə icra olmasından xəbərsiz olduqları üçün İslam qanunlarına qarşı çıxır və İslam dinini ayrı-seçkilik salmaqda ittiham edirlər. Amma bilməliyik ki, bu qanun səmavi dinlərin içində yalnız İslam dinində mövcuddur. Başqa dinlərdə bu qanunun olmaması, xristianlarla yəhudilərin tarix boyunca qüdrətə çatdıqda bir-birlərinə qarşı soyqırımlar törətməsinə səbəb olmuşdur. Misal olaraq: Yəmən yəhudiləri nəcranlıları (xristian) diri-diri yandırıblar və ya yəhudilər Rum xristianları tərəfindən öldürülərək o, torpaqlardan çıxarılıblar. Bir çox xristian dövlətlərində yəhudilərin heç bir hüququ olmayıb. Xristianlar hətta öz içərilərində də firqələr arası bir- birlərini öldürüblər. 1636- cı ildə İngiltərə parlamenti belə bir qanun çıxarır ki, hər kəs kilsəyə qarşı çıxsa və onun qanunlarına əməl etməsə, edam olunacaq. 1688-ci ildə Protestantlıq İngiltərənin rəsmi dini elan olunur və qanun çıxarılır ki, heç bir katolikin haqqı yoxdur özünə aid olan dini mərasim keçirsin. 17-ci əsirdə katoliklər Fransada hakimiyyətdə olanda protestantların bütün hüquqları əllərindən alınmış və hətta öz ölülərini dəfn etməyə belə haqları olmamışdır. 17-ci əsirdə olan bir çox hadisələr dünya xalqlarının sanki yuxudan ayılmasına səbəb oldu. İkinci dünya savaşından sonra "BMT", milli və dini azlıqların hüquqlarının bərpası haqqında qərar qəbul etdi. Hətta "milli və dini azlıqların əzab-əziyyətinə son qoyulsun" şüarını da səsləndirdilər. Bunun ardınca 1946-cı ildə azlıq təşkil edən millətlərin və dinlərin müdafiəsi üçün kommisiya təşkil olundu. Kommisiya 1952-ci ildə bu məsələ barəsində ciddi təhqiqatlar və mütaliələr aparmağa başladı. 1956-cı ildə təhqiqatlar sona çatdı. Bundan sonra isə 1960-cı ildə "Yuneska" cəmiyyəti meydana gəldi və bu işlə ciddi məşğul olmağa başladı...
Bütün bu sayılanlara baxmayaraq konkret (mütləq) şəkildə elə bir təşkilat və ya cəmiyyət olmadı ki, o insanların qayğısına qalsın və onlarla xüsusi qanun çərçivəsində rəftar etsin. Bütün səylər siyasi hədəflər üçün yerinə yetirilirdi. Hətta 20-ci əsrin "rabitələr və danışıqlar əsri" adlandırılmağına baxmayaraq yenə də bu məsələyə toxunan olmadı. Toxunanar da qeyd etdiyimiz kimi öz siyasi hədəf və maraqları üçün çalışırlar (Amerikanın insan haqqları və onun qorunması şüarı kimi).
Yuxarıdakı qeydləri mövzuya giriş olaraq siz əzizlərin nəzərinə çatdırdıq...
Amma baxaq görək müqəddəs İslam dinində bu məsələ necə qiymətləndirilir?
İslam dinində kimə yadelli (biganə) deyilir?
Yadelli termininin hər sahədə xüsusi mənası var. Məsələn: "yadelli" həmvətən sözünün antonimidir. Amma müqəddəs İslam dinində müsəlman olmayanlara yadelli deyirlər. Deməli bir dövlətdə yaşayan insanlar həm vətən sayılırlar, amma bu insanlar müxtəlif dinlərə qulluq edirlərsə, dini baxımdan bir-birlərinə yad hesab olunurlar. Buna görə də İslam dini sərhəd tanımır. Hər kəs hər millətdən İslam dinini qəbul edirsə, o şəxs, İslam ailəsinin bir üzvü hesab olunur. Buna görə də Allah–taala Quranda İslam ümmətindən danışmış və insanların arasında milliyyətinə görə fərq qoymamışdır. İslam ictimaiyyətində yaşayan insanlar yalnız təqva və dindarlıqları ilə bir-birindən fərqlənirlər. Böyük İslam mütəfəkkiri, filosof və Quran təfsirçisi Əllamə Məhəmməd Hüseyn Təbatəbayi Təbrizi bu məsələyə işarə edərək belə deyir: "İslam ictimaiyyətinin sərhədlərini etiqad təyin edir və bu işdə torpaq, millət və irsiyyətin heç bir rolu yoxdur. Ümmət sözü bir millət, həmvətən, yerli ya həmşəhər mənasına deyil, bəlkə əsaslı və köklü mənəvi birliyi çatdırır. Müsəlmanlar arasında bu birlik 19-cu əsrə qədər davam gətirə bildi. Elə ki, Qərb aləmi dünyada özünə xüsusi yer tutdu, millətpərəstlik , millətlər arasında hakim oldu.Və hər kəs öz doğulduğu yerlə tanındı və şəxsiyyət tapdı. Bu gündə müsəlman dövlətləri arasında bu qanun hakimdir. Belə olan halda kafir və müsəlman həmvətən və eyni hüquqa malik olur.
Bunu da qeyd edək ki, həmvətən olmaq iki yerə bölünür "ümmi" və "milli".
"Ümmi" yəni heç bir milliyət nəzərə alınmır və fəqət din nəzərdə tutulur. "Milli" də bunun əksinə olaraq, yəni heç bir din nəzərdə tutulmur. Əgər bir nəfər bir məkanda doğulubsa və o məkanın dilində danışırsa və orada yaşayanların millətindəndirsə o şəxs orada yaşayanlarla həmvətən sayılır. Müqəddəs İslam dinində həmvətən deyəndə, həm din və həm əqidə nəzərdə tutulur. İslam dininin nəzəri daim "ümmidir" nə "milli".
"Əhli-kitab" ya "zimmə" kimə deyilir?
"Əhli-kitab" ya "zimmə" o şəxslərə deyilir ki, İslam torpaqlarında yaşamaları üçün icazəli olalar və dinləri xristian, yəhudi, ya da məcus (atəşpərəst) olsun. İslam dini hökmlərinə əsasən fəqət "əhli kitab"ın "zimmə" müqaviləsi bağlamaq hüququ var. Bu müqavilə "Əhli-kitab" üçün başqa dinlərə nisbətən bir üstünlükdür. İlk dəfə İslam Peyğəmbəri (s) bu müqaviləni Allahın lütfi ilə icra edib. Hər vaxt "Əhli-kitab" İslam torpaqlarında yaşamaq istəsə bu qanundan istifadə edib öz hüququnu əldə edə bilər. Belə olan halda İslam dövlət orqanları da onları müdafiə edəcəkdir. Bu müqaviləni bağlayanlar digər dövlətlərlə də iqtisadi və ya digər əlaqələr qura bilər. Onlar öz işlərində azaddırlar və İslam dövləti də onların hüququnu qoruyur. Bu qanun İslam dininin sülhsevərliyini və millətlər arası sülhün və azadlığın tərəfdarı olmasına dəlildır. Bunu da qeyd edək ki, bir çox əhli sünnə alimləri "zimmə" qanununu fəqət "Əhli-kitab"a aid olmadığını deyirlər. Onların nəzərincə hər kəsin bu qanundan istifadə etmək hüququ var.
"Zimmə" qanununun faydası:
Müqəddəs İslam dininin bu qanundan əsl məqsədi dövlətdə əmin-əmanlığın qorunması və İslam dövlətində yaşayan azlıq təşkil edən insanların özlərini tənha və kimsəsiz hiss etməməsidir. "Zimmə" qanunu onlara icazə verir ki, yaşadıqları dövlətdə, dövlət qanunlarına dəxalət etsinlər və dövlətin xeyrinə olan işləri dövlətdən əsirgəməsinlər.
Ardı var...
