Cənab Şeyxin bariz xüsusiyyətlərindən biri də həzrət Vəliyyi-əsr İmam Zaman (ə)-a qarşı dərin məhəbbət bəsləməsi və o Həzrətin (ə) zühurunun gerçəkləşməsini gözləməsi idi. O, buyurur:
Camaatın əksəriyyəti deyirlər ki, biz imam Zamanı (ə.c) özümüzdən artıq sevirik. Halbuki, belə deyildir. Çünki, əgər onu özlərindən artıq sevsəydilər, özləri xatirinə deyil, onun xatirinə iş görərdilər. Hamınız dua edin ki, Allah-taala o Həzrətin zühuru qarşısında olan maneələri aradan qaldırsın və bizim qəlbimizi o həzrətin mübarək qəlbi ilə bir etsin!
ŞEYXİN MÜHÜM İSTƏKLƏRİ
Şeyxin dostlarından biri belə nəql edir: Onun hüzurunda olduğum illərdə hiss etmişdim ki, onun həzrət İmam Zaman əleyhissəlamın zühurunun gerçəkləşməsindən mühüm bir istəyi yoxdur. O, həmişə dostlarına xatırladardı ki, mümkün olsa həzrət İmamın zühurunun tezləşməsindən başqa Allahdan heç bir şey istəməsinlər. Şeyxdə intizar haləti o qədər güclü idi ki, əgər bir kəs həzrət imam Zaman əleyhissəlamın zühurundan söhbət etsəydi, halı dəyişilər və ağlamağa başlayardı.
QARIŞQANIN ÖZ MƏ᾽ŞUQUNA ÇATMAQ YOLUNDA GÖSTƏRDİYİ SƏ᾽YLƏR
Cənab Şeyxin tə᾽kid etdiyi mühüm məsələlərdən biri də həzrət imam Zaman əleyhissəlamın zühurunun intizarını çəkən şəxslərin bu işə ruhən hazır olmaları idi. O, deyirdi ki, hətta insanın ömrü o Həzrətin (ə) zühurunu görməyə kifayət etməsə belə, bu fəaliyyətləri dayandırmamalıdır. Burada həzrət Davud əleyhissəlamdan nəql olunmuş bir hekayəni xatırladıb buyurdu:
O həzrət (ə) səhradan keçərkən görür ki, bir qarışqa dayanmadan təpədəki torpaqları götürüb başqa bir yerə tökür. Davud peyğəmbər Allahdan onun üçün bu işin sirrini açmasını istəyir. Qarışqa dilə gəlib deyir ki, mənim bir mə᾽şuqum vardır. Mənim ona qovuşmağımın yeganə şərti o təpənin torpaqlarının hamısını buraya daşımağımdır!
Həzrət Davud (ə) buyurur: Sən bu kiçik cüssənlə bu təpənin torpağını necə daşıyıb qurtaracaqsan? Sənin ömrün buna kifayət edəcəkmi?!
Qarışqa deyir: Bunların hamısını bilirəm, amma əgər bu yolda ölsəm, məhbubumun yolunda canımı qurban etdiyim üçün özümü xoşbəxt sanaram!
Burada həzrət Davud (ə) başa düşür ki, bu məsələ onun üçün bir ibrət dərsdir.
Cənab Şeyx həmişə israr edib buyururdu: Bütün varlığınla həzrət İmam Zaman əleyhissəlamın zühurunun intizarında ol və intizar halətini Allahın istəyi ilə əlaqələndir.
MƏNİM SALAMIMI O HƏZRƏTƏ ÇATDIRIN
Şeyxin şagirdlərindən biri deyir: O həmişə həzrət İmam Zaman əleyhissəlamı yad edər və salavat göndərərkən «və əccil fərəcəhum» kəlməsini heç vaxt tərk etməzdi. Onun hüzurunda olan yığıncaqlarda həmişə imamın haqqında söhbətlər olar və o həzrətin zühuru üçün çoxlu dua edilərdi. Ömrünün axırlarında imamın zühur edəcəyindən əvvəl bu dünyadan gedəcəyini hiss edib dostlarına dedi: Əgər həzrətin zühurunu görə bilsəniz, mənim salamımı ona yetirin.
İNTİZAR ÇƏKƏN CAVANIN BƏRZƏX ALƏMİNDƏKİ HALƏTİ
Bir cavan dəfn edilərkən Şeyx ona baxıb deyib: «Gördüm ki, həzrət Musa ibni Cə᾽fər (ə) bu cavanı ağuşuna almaq üçün öz qollarını açmışdı. Soruşdum ki, bu cavanın axırıncı sözü nə olmuşdur? Dedilər: O, bu şe᾽ri oxuyurdu:
Müntəziranra be ləb aməd nəfəs
Ey şəhi xuban to be fəryad rəs.
Məzmunu:
İntizar çəkənlərin ölüm anı yetişdi,
Ey yaxşıların şahı, özün fəryada yetiş!
İMAM ZAMAN (Ə)-IN ZÜHURUNUN İNTİZARINI ÇƏKƏNLƏRDƏN BİR QİSMİNİN BU DÜNYAYA RƏC᾽ƏTİ
Cənab Şeyx inanırdı ki, İmam Zaman əleyhissəlamın zühurunu həqiqi mə᾽nada gözləyənlər, öldükdən sonra o həzrətin zühuru zamanı bu dünyaya qayıdacaq və o həzrətlə birlikdə olacaqlar. İmam Sadiq (ə)-dan nəql olunmuş rəvayətdə deyilir: «Hər kəs qırx sübh bu əhdi oxusa, bizim Qaimimizin köməkçilərindən olacaqdır. Əgər o həzrətin zühurundan qabaq dünyadan getsə, Allah onu yenidən dirildəcək ki, onun hüzurunda olsun». («Məfatihul-cinana»,Əhd duasının müqəddiməsi).
Sonra qeyd edirdi ki, Əliyyibni Cə᾽fər (ə) (Qumun «behişt» qəbristanlığında dəfn olunmuşdur) və Mirzayi Qumi (Qumun «Şeyxan» qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur) adları imam Zaman (ə)-ın zühuru dövründə rəc᾽ət edənlərin siyahısında olanlardandır.
REY ŞƏHƏRİNDƏ PİNƏÇİ
Şeyxin şagirdlərindən biri deyir: Bir gün Şeyxdən imam Zaman (ə)-ın intizarının xüsusiyyətləri barəsində soruşduq. Buyurdu: Rey şəhərində İmaməli adlı bir pinəçi var idi. Əhli-əyalı da yox idi və işlədiyi dükanda qalırdı. Onun barəsində qəribə halətlər nəql etmişlər. Onun imam Zaman (ə)-ın zühurundan başqa bir istəyi olmamışdır. Vəsiyyət etmişdi ki, öldükdən sonra onu Rey şəhərinin ətrafında yerləşən «Bibi-Şəhrəbanı» dağının ətəyində dəfn etsinlər. Hər vaxt onun qəbrinə diqqət yetirdimsə, gördüm ki, imam Zaman (ə) oradadır.
YEDDİNCİ FƏSİL
ŞE᾽R
Cənab Şeyx irfani və əxlaqi şe᾽rlərə çox maraq göstərirdi. Əksər vaxtlarda öz moizələrində şe᾽r də oxuyardı. O, Hafizin şe᾽rlərinə və Taqdisin «Məsnəvi»sinə çox əhəmiyyət verirdi. Bu şe᾽rlər oxunan zaman ağlayırdı.
Şeyxin Taqdisin «Məsnəvi»də yazdığı şe᾽rlərə çox məhəbbəti var idi və buyururdu: Əgər bütün bu şəhərdə təkcə Molla Əhməd Nəraqinin «Taqdis» kitabı olsaydı, var-yoxumu verib həmin kitabı alardım.
Doktor Əbul Həsən, Şeyxi yaxından tanıyanlardan, uzun illər onunla oturub-duranlardan biri idi. O deyir: Cənab Şeyx gözəl hafizşünas idi. Hafizin şe᾽rlərini çox şəkildə açıqlayıb izah edirdi.
Doktor Həmid Fərzam cənab Şeyxin şe᾽r və şairlər, xüsusilə Hafiz Şirazi barədə söylədiklərini belə deyirdi: Mən 1333-cü ildə doktor Quyanın vasitəçiliyi ilə cənab Şeyxin hüzuruna gedən zaman çox az yığıncaqlar olardı ki, onda münasib və yaxşı şe᾽rləri eşitməmiş olum. O, doğrudan da Hafizin vurğunu idi. Hətta bir dəfə ondan soruşdum ki, siz nə üçün Hafizi bu qədər sevirsiniz?
Buyurdu: Hafiz mə᾽nəvi baxımdan doğrudan da heç nəyi əsirgəməmişdir. Mə᾽nəvi həqiqətləri bəyan etmək, irfani incəlikləri duymaq üçün lazım olan hər bir şey onun şe᾽rlərində mövcuddur.
Şeyx, Hafizə sair şairlərdən daha artıq diqqət yetirir və onun şe᾽rlərini zikr edirdi. Hətta əgər bir şəxsi tənbih etmək, yaxud ona xəbərdarlıq etmək istədikdə Hafizin şe᾽rlərini oxuyardı.
Şeyx dünyanı həmişə «qoca qarı» deyə adlandırardı. Bə᾽zən məclisdə öz müridlərinə üz tutub deyərdi: Yenə də görürəm ki, başın «qoca qarıya» qarışıb!
Sonra Hafizin bu şe᾽rlərini oxuyardı:
Kəs nist ke oftadeye an zülfi duta nist
Dər rəhqozəri kist in dame bəla nist.
Əksər hallarda əsir olurlar, çox az adam tapmaq olar ki, bu «qoca qarı»nın əlindən xilas olsun.
Bu sözləri zarafatyana deyərdi.
Xudbinliyin qarşısını almaq üçün aşağıdakı lətif şe᾽ri oxuyardı:
Xudrəy᾽i küfr əst be dərvişi
Hökm an çe tu fərmayi rəy an çe tu əndişe.
GÖZƏL AVAZLA ŞE᾽R OXUMAQ
Doktor Fərzam bu barədə belə deyir: Mərhum Şeyx şe᾽rləri gözəl səslə və avazla oxuyardı. Məsələn, bə᾽zi hallarda mərhum Feyz Kaşaninin bu şe᾽rlərini oxuyardı:
Ze hər çe ğeyri yar əstəğfirullah
Ze bude müstəar əstəğfirullah
Dəmi kan be qozərəd bi yad ruyəş
Əz an dəm bi şumar əstəğfirullah
Bu şe᾽rləri oxuyanda dostlarımızın hamısı təsirlənirdi. Bir gün Şeyx müridlərinin birinin evində idi. Günortadan sonra onun hüzuruna getdik. Mənzilin böyük dəhlizi var idi. Şeyx qapının ağzında əyləşərək Hafizin bu məşhur şe᾽rini oxuyurdu:
An kist kəz rui kərəm ba ma vəfadari konəd
Bər caye bədkari çu mən dəm neykukari konəd
Bu qəzəlin bir neçə beytini çox gözəl səslə oxuyar və ağlayardı. Bu zaman məclis əhlinin hamısı dərindən tə᾽sirlənər, göz yaşı axıdardılar. Çox qəribədir! Bir dəfə mən doktor Quyaya dedim: Cənab Şeyxin necə də gözəl səsi və isti nəfəsi vardır!
O mərhum dedi: Heyf ki, siz çox gec onun hüzuruna çatmısınız. Bir zamanlar onun elə gözəl səsi var idi ki, Allah şahiddir, irfani halətlə bu cür şe᾽rləri oxuyanda qapılar, divarlar lərzəyə gəlirdi!!
ŞEYXİN MÖVLƏVİ BARƏSİNDƏKİ NƏZƏRİ
Şeyx, Hafizi ilahi övliyalardan hesab edir və onun bərzəxdəki yüksək məqamından xəbər verirdi. Lakin Mövləvinin barəsində tam qətiyyətlə danışmırdı. O, buyururdu: Mövləvinin bərzəx aləmində çətinliyi vardır.
Şeyxin şagirdlərindən biri onun belə buyurduğunu deyir:
«Məsnəvi» kitabını almaq istədikdə mə᾽na aləmində bir şəxsi qarşımda, digərini isə arxamda gördüm. Onlardan biri digərinə deyirdi: «Qoymayın yatsın». Bu səsi eşitdikdə fikirləşdim ki, görəsən nə üçün Qur᾽an oxuyanda heç vaxt «qoymayın yatsın» demirlər. Buna görə də həmin kitabı oxumayıb bir tərəfə qoydum.
AYƏTULLAH BÜRUCERDİ VƏ MÖVLƏVİ
Buna oxşar bir mükaşifə böyük alim, fəqih və mərcəyi-təqlid həzrət Ayətullah Bürucerdi üçün də baş vermişdi. Mərcəyi təqlidlərdən biri olan Həzrət Ayətullah Safi Qulpayiqani 1377-ci ilin Bəhmən ayında(1998) Qumdakı «Darul-hədis» elmi mədəni və təhqiqat mərkəzində keçirilən görüşdə müəllifin bu barədə verdiyi suala belə cavab vermişdi.
Mən Ayətullah Bürucerdinin belə buyurduğunu eşitdim: Bürucerddə olan zaman bə᾽zi vaxtlarda qeybi ilhamlardan bəhrələnirdim. Bir dəfə Mövləvinin «Məsnəvi» kitabını oxumağa məşğul idim ki, birdən belə bir səs eşitdim: «Bu şəxs yolunu itirmişdir.» Bu sözü eşidən kimi kitabı bağlayıb bir tərəfə qoydum. O zamandan e᾽tibarən bir daha onu mütaliə etmədim. Həmin vaxt «Üddətud-dai» kitabı yanımda idi. Onu götürüb mütaliə etməyə başladım.
Mən (yə᾽ni müəllif) Ayətullah Safiyə dedim: Bə᾽ziləri deyirlər ki, o belə buyurmuşdur: O səsi eşitdikdən sonra onun ilahi və qeybi ilham olmasına daha artıq əmin olmaq üçün evdən çıxdım. Küçəyə baxdıqda heç kəsi görmədim.
Ayətullah Safi buyurdu: Bu sözün qeybi-ilham olmasında onun şəkki yox idi.
ŞEYXDƏN BİR ŞE᾽R VƏ BİR XATİRƏ
Şeyxin özü də bə᾽zi hallarda şe᾽r yazırdı. Mərhum Ayətullah Əllamə Təbatəbainin ustadı mərhum Ayətullah Qazi kimi böyük arif və fəqihin şagirdlərindən biri və eyni zamanda hal-hazırda mərcəyi təqlidlərdən sayılan bir nəfərdən cənab Şeyx Rəcəbəli Xəyyat barəsində soruşduqda buyurdu: «Onu Nəcəf şəhərində mərhum Qazinin hüzurunda gördüm. O, məclisdə Əli (ə)-ın mədhində əvvəl misraları «əbcəd» hərfləri ilə başlanan bir şe᾽r oxuyurdu. Söhbət əsnasında dedi: Mən belə bir şe᾽r yazmışam:
Hər çe ne᾽mət dadeyi bər kainat
Cümlə bər mən dadi əz hər cəhat
Mən fikirləşirdim ki, bu söz Allah ne᾽mətlərini yad edib əvəzində şükr etmək üçün yüksək tə᾽birdir. Lakin «Səhifeyi-Səccadiyyə»də bu cümləni gördükdə bir qədər aram oldum: «Şükri iyyakə min in᾽amatikə.»
(Sənə şükr etməyim də Sənin mənə verdiyin ne᾽mətlərdəndir.) (Çoxlu tədqiqatlar aparılmasına baxmayaraq, bu cümlə «Səhifeyi-Səccadiyə»də tapılmadı. Buna baxmayaraq «Səhifeyi-Səccadiyə»nin 37-ci bəndi, eləcə də imam Səccad (ə)-ın 15 münacatından olan «Munacati-şakirin» bu mətləbi təsdiq edir.)
SƏKKİZİNCİ FƏSİL
SİYASƏT
Şeyx siyasətə qarışmırdı, lakin mənfur Pəhləvi rejimi və hakim rejimin siyasət adamları ilə kəskin müxalifət edirdi. O, təkcə şah və onun ətrafındakıları deyil, Müsəddiqi də qəbul etmirdi. Lakin mərhum Ayətullah Kaşanini tə᾽rifləyərək deyirdi: Onun batini saqqaxanaya (sərin su saxlayan yer) bənzəyir.
ÖNCƏDƏN İKİ SİYASİ HADİSƏDƏN XƏBƏR VERMƏSİ
Şeyxin övladlarından biri deyir:
1333-cü Hicri-şəmsi ilinin Tir ayının 30-da (1954) Şeyx mənzilə daxil olub ağlar halda dedi: «Həzrət Seyyidüş-şühəda bu atəşi əbası ilə söndürdü və bu bəlanın qarşısını aldı. Onlar bu gün də çoxlarını öldürmək istəyirlər. Ayətullah Kaşani müvəffəq olmayacaq, lakin sonradan gələn bir seyyid müvəffəq olacaqdır.»
Bir müddətdən sonra mə᾽lum oldu ki, Şeyx, ikinci seyyid dedikdə həzrət imam Xomeynini (r.ə.) nəzərdə tuturmuş.
İSLAM İNQİLABININ GƏLƏCƏYİ
Mərhum İmam Xomeynidən söhbət düşdüyü üçün yaxşı olardı ki, onun İslam İnqilabının gələcəyi ilə əlaqədar bir xatirəsini də qeyd edək.
Şeyx dünyanı «qoca arvad» Sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əli Bəşarəti belə nəql edir: 1358-ci ilin yayında (1980) İslam İnqilabı Keşikçilər Korpusunun kəşfiyyat şö᾽bəsinin məs᾽ulu idim. Mənə xəbər çatdı ki, Məşhəddə məşhur ruhani liderlərdən biri imam Xomeyninin əleyhinə qiyam edəcəyi və inqilabı devirəcəyi barədə bəyanat verib.
Bu barədə hökm almaq üçün imam Xomeyninin qəbuluna getdim və işlərim barədə raport verdikdən sonra həmin sözü dedim. İmam əvvəlcə başını aşağı salıb qulaq asırdı, lakin bu cümləni eşitdikdə başını qaldırıb təəccüblə dedi: Bunlar nə deyirlər?! Bizim qələbəmizə Allah zəmanət vermişdir. Biz müvəffəq olacağıq. Burada islam hökuməti təşkil edəcəyik, bayrağı da onun əsil sahibinə təhvil verəcəyik.
Mən soruşdum: Sizin özünüz təhvil verəcəksinizmi?
İmam sükut etdi və sualımı cavabsız qoydu.
NASİRƏDDİN ŞAH BƏRZƏX ALƏMİNDƏ
Şeyxin şagirdlərindən biri Nasirəddin şahın bərzəx aləmindəki vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq onun belə dediyini nəql edir:
Onun ruhunu cümə günü azad etmişdilər. Şənbə gecəsi isə zəncirləyib öz yerinə aparırdılar. O ağlar halda mə᾽murlara yalvarıb deyirdi: «Məni aparmayın!» Məni gördükdə dedi: «Əgər bilsəydim ki, yerim bura olacaqdır, dünyada özümə asayişi rəva görməzdim».
ZALIM PADŞAHI TƏ᾽RİFLƏMƏK
Şeyx öz dostlarını və şagirdlərini zalım Pəhləvi rejiminin mə᾽murları ilə həmkarlıq etməkdən, xüsusilə onları tə᾽rifləməkdən çəkindirərdi. Şeyxin şagirdlərindən biri onun belə dediyini nəql edir:
Müqəddəs şəxsiyyətlərdən birinin ruhunun bərzəxdə mühakiməyə çəkildiyini gördüm. Zalım və nalayiq padşahın bütün çirkin əməllərini onun əməl dəftərində yazmışdılar. Həmin şəxs deyirdi: «Axı mən bu qədər cinayət etməmişəm!». Ona dedilər: «Məgər sən onu tə᾽rifləyərək demirdinmi ki, o, ölkədə necə də əmin-amanlıq bərqərar etmişdir?!».
Dedi: Bəli.
Ona dedilər: Sən onun gördüyü işlərə razı olmusan, o da öz səltənətini qoruyub saxlamaq üçün bu cinayətlərə əl atmışdır.
«Nəhcül-bəlağə»də imam Əli (ə) buyurur: «Hər kəs bir tayfanın gördüyü işlərə razı olsa, onlarla bu işi görmüş kimidir. Hər kəs batil bir işə əl atsa, onun üçün iki günah yazılar: O işin görülməsinin günahı və ona razı olmağın günahı.»
AMERİKA MÜSTƏMLƏKƏÇİLƏRİ İLƏ HƏMKARLIQ
Şeyxin dostlarından birinin oğlu Amerika mütəxəssisləri ilə həmkarlıq edirdi. O belə deyir: Məşhədə səfər edərkən Şeyxin hüzuruna getdim. Onunla birlikdə hərəmə ziyarətə getdik. O, bir tərəfdə dayanıb ziyarətnaməni oxudu. Mən sizinlə söhbət etdiyim kimi, o da imamla danışırdı. Ziyarət qurtardıqdan sonra səcdəyə getdi. Səcdədən qalxdıqdan sonra məni çağırıb dedi: Həzrət (ə) buyurdu: «Oğlunun qabağını al, bu işlərin ardınca getməsin, əks halda o sizə ağır bir əngəl törədəcəkdir».
Biz onun qərb mütəxəssisləri ilə əməkdaşlıq edib Amerikaya getməsindən xəbərdar deyildik. Təqribən 25 il bundan qabaq bir gün oğlum yanıma gəlib dedi: Xarici ölkələrə getmək istəyirəm, işlərimin hamısını qaydasına salmışam, xarici pasport da almışam. Biz nə qədər çalışdıqsa, onu bu işdən çəkindirə bilmədik. Amerikaya getdikdən sonra bizə yazdı ki, arvadımı boşayın, uşağı olmadığı üçün onu saxlamayacağam. O vaxtdan indiyə qədər əzab-əziyyət içindəyik.
