Camaat namazının müsbət tə’sirləri və mükafatlarına baxmayaraq, bə’ziləri bu böyük feyzdən məhrumdurlar. Çox təəssüf ki, bə’ziləri camaat namazına e’tinasız və maraqsızdırlar. Hətta məscidin qonşuluğunda yaşayıb, müsəlmanların camaat namazına gəlməyənlər var. Bə’zən məscidlərdə narahatlığa səbəb olan boşluq yaranır.
İnsanların camaat namazında iştirak etməmələrinin müxtəlif səbəbləri var. Bə’ziləri həqiqətən üzürlüdür və onların dəlilləri qəbul olunasıdır. Lakin bir çox hallarda deyilənlər puç bəhanələrdir. Belə puç dəlil və bəhanələrə nəzər salaq:
Bə’ziləri camaat namazının mükafatından xəbərsizdirlər; bə’ziləri məsciddə bə’zi namazqılanların pis rəftarına görə camaat namazına maraq göstərmir; bə’ziləri yalnız pişnamazın pis əxlaqını bəhanə edir və onun pis əxlaqını ədalətə zidd sayırlar. Buna görə də camaat namazında iştirak etmirlər; bə’ziləri imamın fərqli siyasi fikirlərinə görə camaat namazından uzaqlaşırlar; bə’ziləri gündəlik iqtisadi və ictimai fəaliyyətlərə görə camaat namazının böyük mükafatından məhrum olurlar; bə’ziləri məscid əhlinin soyuq rəftarından inciyir və bir daha məscidə gəlmirlər; bə’ziləri imamın (pişnamazın) yaxın qohumlarının eyblərini onun üzərinə yükləyir və onu qəbul etmirlər; bə’ziləri pişnamazın ədalətsizliyinə aşkar dəlilləri olmadan öz iştiraklarını onun cəmiyyətdə ucalma səbəbi bilir və bu işdən çəkinirlər; bə’ziləri təkəbbürlü olduqları üçün cavan, kasıb, eyni zamanda, pak, e’tibarlı və layiq pişnamaza iqtida etmirlər; bə’ziləri ibadət zamanı tənbəl və hövsələsizdirlər. Onlar camaat namazını yük hesab edir. Onlar üçün başqa işlərdən ayrılıb müsəlmanların camaat namazına qatılmaq çətin gəlir; bə’ziləri camaat namazı uzun çəkdiyi üçün məsciddən qaçır; bə’ziləri isə məscid işçilərini xoşlamadığı üçün məscidə gəlmir.
Bütün bunlar camaat namazına soyuq münasibətin səbəblərindən idi.
Gördüyünüz kimi, deyilənlərin əksəri qəbul olunmayası bəhanələrdir.
Əgər xalqın dini səviyyəsi və agahlığı artarsa, insanlar qeyd olunmuş səbəbləri kənara qoyub, ixlasla və birlikdə nizamlı sıralarda çiyin-çiyinə oturar; əgər camaat namazının böyük mükafatını unutmasalar, pişnamazın pis xasiyyətini onun ədalətinə zidd bilməsələr, qohumlarının günahını onun üzərinə yükləməsələr, dini toplumun böyük müsbət tə’sirlərini və bərəkətini yada salsalar, məscidlərin işıqlandığını və camaat namazlarında yaranmış seyrəkliyin yox olduğunu görəcəyik.
Əlbəttə, pişnamazın əxlaqi və elmi səlahiyyətləri, qaynar mühit, fəal məscid, camaatla, xüsusi ilə cavanlar və yeniyetmələrlə mehriban davranış onların məscidə, vəhdət və mə’nəviyyat mərkəzinə cəzb olunmalarında böyük rol oynayır.
Ölkənin təbliğat və mədəniyyət məs’ulları da bu zəmində mühüm rol oynayır.
Əgər hörmətli tərbiyəçilər, müəllimlər, atalar və analar camaat namazlarında iştirak etsələr, şagirdlərinin, övladlarının gözü qarşısında namaz qılsalar və ya məscidlərə getsələr, bütün bunlar başqalarına da dərs olar.
Əgər məktəblər məscidlərin yaxınlığında tikilsə, bu, şagirdlərin camaat namazında iştirak etməsini asanlaşdırar.
MÜSAFİR NAMAZI
Namaz heç bir halda insanın boynundan götürülməyən mühüm vacibatlardandır. Hətta səfərdə, döyüş meydanında, xəstə vəziyyətdə və sair hallarda.
Əlbəttə, namaz ayrı-ayrı şəraitlərdə müxtəlif şəkillərdə olur. Lakin daim insana vacibdir!
Müsəlman səfərdə yol boyu namazlarını qılmalıdır. İnsan qatarda, avtobusda, soyuqda, istidə, tələsərkən namaza yüngül yanaşmamalıdır. Avtobus və ya qatar yemək, yaxud zəruri ehtiyac üçün dayandıqda vaxt itirmədən namazı qılmaq lazımdır. Əgər sürücü avtobusu saxlamasa ondan avtobusu dayandırmasını tələb etmək lazımdır.
QƏSR NAMAZININ ŞƏRTLƏRİ
Müsafir (səfərdə olan şəxs) səfər zamanı səkkiz şərtlə dörd rəkətli namazlarını qəsr (iki rəkət) qılmalıdır. (Bu şərtlərin hər birinin geniş izahını risalələrdə oxuya bilərsiniz.)
Birinci şərt: Səkkiz şər’i fərsəx və ya ondan daha çox yol gedən şəxs;
İkinci şərt: Səfərdən öncə səkkiz fərsəx getmək məqsədi olan şəxs;
Üçüncü şərt: Yolda məqsədini dəyişməyən şəxs;
Dördüncü şərt: Səkkiz fərsəx tamamlanmamış vətənindən ötüb keçmək istəməyən və ya on gün, yaxud daha artıq bir yerdə qalmaq məqsədi olmayan şəxs;
Beşinci şərt: Haram iş üçün səfərə çıxmayan və ya günah səfər etməyən şəxs;
Altıncı şərt: Köçəri tayfalardan olmayan şəxs;
Yeddinci şərt: Sənəti səfərə çıxmaqla şərtlənməyən şəxs;
Səkkizinci şərt: Tərəxxüs həddinə çatan şəxs. (Tərəxxüs həddi elə bir yerdir ki, insan şəhərin divarlarını görmür və azan səsini eşitmir.)[492]
ON GÜN QALMAQ
Səfərdə insanın on gün və ya daha çox qalmaq məqsədi olarsa namazlarını bütöv qılmalıdır. Əgər əslində onun niyyəti on gündən az qalmaqdırsa, zahirdə on gün qalmaq niyyəti edib namazlarını bütöv qıla bilməz. Əgər on gün tamam olmamış müxtəlif səbəblərə görə məqsədi dəyişib qayıtmağı qərara alsa, yerdə qalmış günlərdə namazını bütöv qılmalıdır.
Əgər bir şəxs səfərə çıxıb öz vətəninə gedərsə, on gündən az qalsa belə namazlarını bütöv qılmalıdır. Yalnız vətənindən imtina edib bir daha qayıtmamaq fikri olan şəxs müsafir hökmündədir.
Əgər imtina etməsə, insanın doğulduğu yer onun əsil vətənidir. İnsanın daimi yaşayış üçün seçdiyi yer onun qeyri-həqiqi vətəni hesab olunur. İki yerdə yaşayan şəxs üçün yaşadığı hər iki yer vətən hesab olunur. İnsan vətənindən başqa yerdə həmişəlik qalmaq fikrində olmasa, həmin yer onun vətəni hesab olunmur. Əgər qalmaq məqsədi olmadan bir yerdə bir müddət yaşaması xalqın bu yerin onun vətəni olduğunu düşünməsinə səbəb olarsa həmin yer vətən hesab olunur.
Sənəti səfərə çıxmaqla şərtlənən (məsələn, sürücülər, təyyarəçilər və sair) şəxslər və ya bir növ səfərlə əlaqəli olanlar daim tərəddüddə və get-gəldə olduqları üçün namazlarını bütöv qılmalıdırlar. (Risalələrdə geniş izah verilmişdir.)
Müsafir dörd yerdə namazını həm qəsr, həm bütöv qıla bilər:
1. Məscidul-həram;
2. Məscidun-nəbi;
3. Kufə məscidi;
4. Seyyidüş-şühədanın hərəmi və o həzrətin (ə) hərəminə birləşmiş məscid.[493]
Bu yerlərin mə’nəvi mühitindən daha çox feyz almaq üçün müsafir öz namazını bütöv qıla bilər.
QƏZA NAMAZI
Namaz insanın öhdəsində olan ilahi vəzifədir. Onu düzgün və vaxtında yerinə yetirmək insana vacibdir.
İstənilən bir səbəbə görə (məsələn unutqanlıq, bihuşluq, məstlik, imkansızlıq, məcbur qalmaq, səhlənkarlıq, günah, qılıb sonradan batil olduğunu anlamaq və sair) vacib namazını vaxtında qılmayan və ya səhv qılan şəxs onun qəzasını qılmalıdır.
Əlbəttə, qadınların heyz və ya nifas halında qılmadığı gündəlik namazların qəzası yoxdur.
Qəzası olan şəxs qəza namazlarını qılarkən səhlənkarlıq etməməlidir. Lakin qəza namazlarını dərhal qılmaq vacib deyil.
İnsan nə qədər diridir, namaz qılmağa aciz olsa belə, başqası onun namazlarını qıla bilməz.
Qəza namazını camaatla qılmaq olar. Hər iki tərəfin eyni namaz qılması vacib deyil. Məsələn, sübh namazının qəzasını məğrib və işa namazına iqtida etmək olar.
Ölmüş insanın qəza namazları rəkət baxımından olduğu kimi qılınmalıdır. Məsələn, insan səfərdə ölmüş şəxsin dörd rəkətlik qəza namazını bütöv qıla bilər. Əgər səfərdə insan günorta namazını qəzaya verərsə, vətəndə həmin namazın qəzasını iki rəkət qılmalıdır.
Müsafir və qəza namazının xırdalıqları ilə tanış olmaq üçün “Tovzihul-məsail” kitabına müraciət edin.
DİGƏR NAMAZLAR
Bura qədər tə’qibat, gündəlik nafilələr və müstəhəb namazlardan əlavə müsafir və qəza namazları haqda söhbət olundu. Bu iki namaz da xüsusi şəraitlərdə (səfərdə və ya vaxt ötdükdən sonra) gündəlik namazlardan sayılır.
Bə’ziləri vacib, bə’ziləri tə’kidli müstəhəb olan başqa namazlar da var. Namaz mövzusunu təkmilləşdirmək üçün qısa şəkildə bu namazlar haqda danışacağıq.[494]
CÜMƏ NAMAZI
Müsəlmanların həftəlik ictimai mərasimləri arasında “cümə namazı” xüsusi yer tutur. Cümə namazı təkcə ibadət yox, həm də müsəlmanların vəhdət göstəricisi və İslamın əzəmətidir. Cümə namazı Qur’an ardıcıllarının agahlığını artırır və ibadi-siyasi namaz hesab olunur. Qur’ani-kərim cümə namazı haqda buyurur: “Ey iman gətirənlər! Cümə günü namaza çağırıldığınız zaman Allahı zikr etməyə tələsin və alış-verişi buraxın. Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!”
CÜMƏ NAMAZININ FORMASI
Cümə namazı vacib olsa da, insan qeyb dövründə cümə namazı və ya günorta namazı qıla bilər.
Cümə namazı iki rəkətdir və hökmən camaatla birlikdə qılınmalıdır. Namazdan öncə iki xütbə oxunması vacibdir. Xütbə oxuyan şəxs təqvaya çağırışla yanaşı müsəlmanların ictimai-siyasi məsələlərini də açıqlamalıdır.
Cümə namazının vaxtı günortanın başlanğıcından azandan bir saat sonrayadəkdir. Bundan gec məsləhət görülmür.
Cümə namazının təşkil olması üçün ən azı beş nəfər lazımdır. İki cümə namazı arasında fasilə bir fərsəxdən az olmamalıdır. Cümə namazının xütbələrinə qulaq asmaq vacibdir. Üzr olmadan camaat namazında iştirak etməmək nifaq nişanəsidir. İmam-cümənin birinci rəkətdə həmddən sonra “Cümə” surəsini, ikinci rəkətdə “Munafiqun” surəsini oxuması daha yaxşıdır.
Allahın rəsulu (s) buyurur: “Allah “Cümə” surəsi ilə mö’minləri əziz etmişdir. Buna görə Peyğəmbər (s) müjdə olaraq cüməni sünnə etmiş və münafiqləri danlamaq üçün “Munafiqun” surəsini oxumağı lazımlı bilmişdir.”[495]
[492]Həzrət İmam, “Tovzihul-məsail”.
[493]Həzrət İmamın risaləsi, məsələ 1356.
[494]“Cumuə” surəsi, ayə 9.
[495]“Mizanul-hikmət”, 5-ci cild, səh.426.
source : الشیعه
