“(Azğın) qəlbini Allah qorxusu (xəşyət-zərər yox, kiçiklik qorxusu) ilə öldür. Libasların köhnə, qəlbin təzə və təravətli olsun. Yer əhlinə tanınma, mələklər və göy əhlinə tanın. Evin döşə¬nəcəyi ol (şöhrətdən çəkin). Gecənin çırağı ol (gecə oyaq qal, çıraq tək işıq saç). Hüzurumda səbirlilər tək qunut tut (höv¬sələ ilə raz-niyaza dur). İbadət zamanı günahlarının çox¬luğuna görə qarşımda günahkar, düşmənindən qaçan kəs kimi nalə çək. Həmin halda məndən yardım dilə. Çünki mən ən yaxşı yardımçı, yardım istənilən ən üstün kəsəm”.
Allah qorxusunun insan qəlbinə təsiri
Allah-taala həzrət Musaya tövsiyə edir ki, qəlbini Allah qorxusu ilə öldürsün. Mətndə qorxu mənası “xəşyət” sözü ilə ifadə olunmuşdur. “Xəşyət” və “xof” sözləri arasında bir o qə¬dər də fərq yoxdur. Ayə və hədisləri nəzərdən keçirdikdə uy¬ğun təbirlər arasında nəzərə çarpacaq fərq görünmür. Hətta bu sözlər bir-birinin əvəzinə də işlənir. Amma dəqiq təhlillə onları bir-birindən fərqləndirmək olur. “Xəşyət” dedikdə, in¬sa¬nın əzəmətli bir varlıq qarşısında öz kiçikliyini hiss etməsi başa düşülür. Məsələn, insan Allahın əzəmətini dərk etdiyi vaxt onda təvazö hissi yaranır. Allah özü insanın daxilində belə bir hal üçün zəmin yaratmışdır. Əlbəttə ki, bu hiss təkcə bə¬şər övladına aid deyil. Başqa canlı varlıqlar da özündən bö¬yük varlıq qarşısında kiçiklik hiss edir. Amma “xof” dedikdə zə¬rər qorxusu nəzərdə tutulur. Allah qarşısında xof dedikdə pis əməllərdən qaynaqlanan əzaba görə qorxu nəzərdə tu¬tu¬lur. Allah qorxusu ilahi hüzurun dərki və məbuda diqqət üçün şər¬tdir. Bu qorxu əməl və rəftara münasibətdə qəfləti aradan qa¬l¬dırır. Allah qorxusu bir çox ayə və hədislərdə mədh olun¬muş sifətdir. Müəyyən ayələrə əsasən peyğəmbərlərin gös¬tə¬riş¬lərindən faydalanmaq və əbədi səadətə çatmaq üçün Allah qor¬xusu şərtdir: “Sən yalnız Allah ayələrinə tabe olan və xəl¬vət¬¬də mehriban Allahdan qorxan kəsi qorxuda bilərsən. Belə¬sini Allahın böyük əcri ilə müjdələ”.
Hədisin bu hissəsində qəlbin Allah qorxusu ilə öl¬dü¬rül¬mə-sin¬dən və bunun ardınca onun təravətindən danışılır. Qəlbin təravəti dedikdə onun diriliyi nəzərdə tutulur. Məsələnin ba-tininə varmadıqda bu iki nöqtə bir-birinə zidd görünür. Ayə və hədislərdə zahirən bir-birinə zidd görünən qəlbə aid sifətlər çox¬dur. Yalnız düşüncə və araşdırmalar vasitəsi ilə buradakı uy¬ğunluğu hiss etmək olar. Hazırkı hədisdə də zahirən uyuş¬ma¬yan nöqtələr nəzərə çarpır. Bir tərəfdən Allah qorxusu ilə qəlbi öldürməkdən, digər tərəfdən onu diriltməkdən danışılır. Yəni bir tərəfdən qəlbin öldürülməsi, digər tərəfdən onun di¬ril¬¬dilməsi istənilir. Əmirəl-möminin Əli (ə) imam Həsən Müc¬tə¬baya (ə) buyurur: “Qəlbini moizə-nəsihətlə dirilt, paklıqla öl¬dür”. Həzrət hazırkı buyuruğunda qəlbi moizə-nəsihət va¬si¬təsi ilə diriltməyi tapşırır. Şübhəsiz ki, insanda Allah qorxusu yaradan moizə nəzərdə tutulur. Həzrət sözünün davamında bu¬yurur ki, qəlbini paklıqla öldür. Başqa bir hədisdə də Allah-taalanın belə bir buyuruğu ilə rastlaşırıq: “Qəlbini Allah qor¬xu¬su ilə öldür”. Maraqlıdır, qəlbi öldürmək, həm də diriltmək tapşırıqları bir-birinə zidd deyilmi? Allah-taala Quranın nazil olma fəlsəfəsi haqqında buyurur: “Onunla diri olanları (ağıl və bəsirət sahiblərini) qorxutsun və o deyilən söz (əzəldən bu¬yur¬duğumuz əzab hökmü) kafirlər barəsində gerçək olsun”.
Bu ayədə ilahi öyüd-nəsihəti dinləyib, qəlbini ilahi hidayət
nuru ilə işıqlandıran şəxs diri qəlbli insan kimi tanıtdırılır. Ayədən məlum olur ki, Allah insanın diri qəlbli olmasını is-təyir. Başqa bir ayədə Allah-taala başqalarının düşdüyü əzab¬dan ibrət götürən bəndəni diri qəlbli kimi tanıtdırır: “Şüb¬hə¬siz, bu cəzalarda qəlb sahibi və dinləyib şahid olan üçün ibrət və xəbərdarlıq var”.
Ayədən məlum olur ki, insanlar iki qisimdir: birinci qisimdən olanlar qəlb sahibidirlər, öyüd-nəsihətdən bəh¬rə¬lə-nir¬¬lər, ilahi əzab onları oyadır. İkinci qisimdən olanlar isə qa-fil¬lərdir və onların qəlbləri yoxdur. Şübhəsiz ki, burada sənubər şəkilli maddi ürək nəzərdə tutulmur. Hədisdə düşün¬cə və hisslərin mərkəzi olan qəlbə də işarə olun¬ma-mışdır. Çünki müs¬bət və mənfi hisslərdən məhrum insan ol-mur.
Zidd sifətlərin qəlbə aid edilməsinin izahı
Dini mətnlərdə zidd sifətlərin qəlbə aid edilməsi, bəzilərinin qəlb sahibi kimi, bəzilərinin qəlbdən məhrum kimi tanıtdırılması sual doğurur. Sualı belə cavablandırmaq olar: “Qəlb”, “nəfs” kimi sözlərin müxtəlif mənaları var. Ardıcıllıq, uy¬ğunluq və söhbətin məzmunundan nəzərdə tutulmuş mə¬nanı müəyyənləşdirmək olar. Ötən söhbətdə qeyd olunduğu kimi, qəlbin üç səciyyəsi və işlənmə yeri var:
1. Qəlb düşüncə, idrak və ağıl mərkəzidir. İnsan qəlb vasitəsi ilə düşünüb təhlil edir. Allah düşüncəni qəlbə məxsus səciyyə sayır: “Məgər onlar (peyğəmbərləri yalançı hesab edən ka¬firlər) yer üzündə gəzib dolaşmırlarmı ki, düşünən qəlbləri (bəsirət gözləri), eşidən qulaqları olsun?! Həqiqətən, gözlər kor o¬lmaz, lakin sinələrindəki ürəklər (qəlb gözü) kor olar”.
2. Verilmə (şühudi, hüzuri) biliklər qəlb vasitəsi ilə əldə olunur. Bu biliklərin qəbulu qazanılma (hüsuli) elmin qə¬bu-lun¬¬dan fərqlənir. Dini mənbələrdə qəlbə verilən biliklər “röyət” adlandırılmışdır. Əmirəl-möminin (ə) qəlbin bu xü¬su-siy¬¬yəti haqqında buyurur:
“Gözlər onu cisim kimi görməzlər. Amma qəlblər həqiqi iman sayəsində onu dərk edər.”
3. Qəlbin üçüncü işi hiss və duyğular mərkəzi olmasıdır.
Qəlbin üç işi ilə tanış olduqdan sonra aydınlaşır ki, sağlam və diri qəlb dedikdə bəyənilmiş düşüncə və biliyə sahib olan qəlb nəzərdə tutulur. Belə bir qəlbin ruhani şahidlik istedadı da olmalıdır. Onun müsbət hiss və duyğularla yaşaması da zə¬ru¬ridir. Başqalarına münasibətdə düşmənçilik də hiss sayılır. Am¬ma bu qəbil hisslər bəyənilməmişdir. Sağlam qəlb düzgün is¬tiqamətdə istifadə edilən qəlbdir. Onun düşüncəsi, hiss və duyğuları pakdır. Əksinə, bəyənilməmiş düşüncə və hisslərə sahib olan qəlb qəlb sayılmır. Dini mənbələrdə həqiqəti görməyən göz kor kimi tanıtdırılır. Beləcə, həqiqətləri dərk etməyən qəlb də sağlam qəlb sayılmır və kor kimi tanıtdırılır: “Həqiqətən, gözlər yox, sinələrdəki qəlblər kordur”.
Qəlb üçün arzulanan həyatın səciyyələri
Sual olunur ki, qəlb üçün həyat üstündür, yoxsa ölüm? Sualın cavabında qeyd etməliyik ki, qəlbin fərqli həyatları var. Bəzən qəlbin həyatı səmərəli olur, insan bu həyat sayəsində kamala çatır. Şübhəsiz ki, belə bir həyat arzulanandır. Amma bəzən qəlbin həyatı məstlik və qəflət kimi təsirlərə malik olur. Əl¬bəttə ki, qəlb üçün belə bir həyat bəyənilmir. Uyğun və¬ziy¬yət¬də qəlb üçün ölüm həyatdan üstün sayılır. İnsan üçün həyat o zaman faydalı olur ki, bu həyatın arzulanan nəticələri olsun. Əks təqdirdə, həyat faydasızdır və ölüm ondan üstün sayılır. Bir həyatda ki, insanı dəyərli edən, onu kamala çat¬dıran istedadlar çiçəklənmir, belə bir həyatı həyat ad¬landırmaq olmaz. Allah-taala bu nöqtəni işıqlandırmaq üçün Cəhənnəm əhlinin həyatını təsvir edir: “Bir vaxt ki, orada (od¬da) nə ölərlər, nə də yaşayarlar”.
Cəhənnəm oduna düçar olan kəs ölmür. Axı ölü odu hiss edə bilməz. Amma Quran baxımından belə bir insan diri də deyil. Çünki Qiyamətdə yalnız Allahın razılığını qazananlar, Behişt nemətinə çatanlar həqiqi həyat sürür. Qiyamətdə əzab çəkən isə gerçək həyatdan məhrumdur.
Arzulanan təsirlərə, inkişaf zəmininə malik olan həyat həyat sayılır. İnsanın gerçək ehtiyacları yalnız belə bir həyatda təmin olunur. Bu həyat insanı ali kamilliklərə çatdırır. Quran insanları məhz belə bir həyata dəvət edir. Quran belə bir həyatı nəzərdə tutaraq, öncə qəflət içində olmuş insanlara min¬nət qoyub bildirir ki, peyğəmbərlər və kitablar insanlara həyat verilmişdir: “(Qəlbi) öldüyü vaxt diriltdiyimiz, xalq arasında getməsi üçün nur qərar verdiyimiz kəs qaranlıqda yol gedib ondan çıxmayası şəxs kimidirmi?”
Bəli, Quran baxımından, həqiqi həyat nurludur və bu nur düzgün həyat yolunu işıqlandırır. Həmin nur sayəsində insan öz xeyir-ziyanını tanıyır, bəsirətlə öz xoşbəxtliyinə doğru ad¬dım atır. Amma şəhvətlər, maddi ləzzətlər, həqiqətdən xəbərsizlik içində ötüşən heyvani həyat əsl ölümdür. Belə bir rə¬zil həyatı yaşamaqla insan xoşbəxtlik və səadətdən məhrum olur, Allah elçilərinin tövsiyələrindən faydalana bilmir. Allahın böyük peyğəmbərlərinin təkidləri də belə bir qəlbi oyat¬mır. Allah-taala peyğəmbərinə təsəlli verərək, buyurur: “Sən arxa çevirdikləri bir vaxt, ölüləri eşidən edib, karlara dəvət səsini çatdıra bilməzsən. Sən korlara yol göstərən deyilsən, onlara eşitdirə bilməzsən. Yalnız ayələrimizə iman gətirənlər, müsəlmanlar istisnadır”.
Allah qorxusu ilə qəlbi məstlikdən qurtarmağın
zə¬ru¬¬ri¬liyi
Biz mənəvi və ruhani həyat haqqında danışdıq. Amma qəlb hey¬vani hisslərin duyulması səbəbindən diri sayılır. Əksinə, heyvani hisslərdən məhrum qəlbi ölü adlandırırlar. Əlbəttə ki, insan təbiətinin tələb etdikləri məqbuldur. İstər dünyəvi, istər üxrəvi (axirətə aid) baxımdan təbii istək qəbul olunur. Şadlıq və ləzzət öz-özlüyündə pislənilmir. Xüsusilə bu istək Allah tə¬rə¬findən məqbuldursa və imam Mehdinin (ə. f.) razılığı ilə qar¬¬şılanırsa, axirət səadətinə aparır. Amma peyğəmbər məktəbində tərbiyə alanlardan savayı, hər bir insanın şadlığı dün¬yəvidir və dünya üçündür. Belələri dünya həyatını əsas gö¬türdüklərindən dünya ehtiyacları ödəndikdə sevinir, bu eh¬tiyaclar təmin olunmadıqda qəmlənirlər. Əlbəttə ki, belə bir hal xoşagəlməzdir. Allah-taala buyurur: “Allah (məst halda) şad¬lananları sevmir”. Ayədəki “fərih” sözü “şadlanan” kimi tər¬cümə olunmuşdur. Əslində “fərih” dedikdə ifrat dünyəvi ləz¬zətlərdən sevinən kəs nəzərdə tutulur. Şübhəsiz, bu sayağı şad¬lıq məqbul deyil. Bu qəbil şadlıqlar uşaq sayağı və dü¬şün¬cəsiz şadlıqlardır. “Fərih” sözü əslində “sərxoş” kimi tərcümə olunmalıdır.
Peyğəmbər (ə) məktəbində tərbiyə almayanlar bəzən bu sayağı məstliyə düçar olur, şadlıqdan əl-ayaqlarını itirirlər. Onlar öz dərisinə sığmır, ilahi vəzifələri yaddan çıxarırlar. Qəf¬lət və xəbərsizlik onların qəlbini qaraldır. Nəticədə, ibadət və münacata şövqdən məhrum edilirlər. Bu qəbil insanlar adə¬tən hər məclisi qəh-qəhə və zarafatla keçirir, hətta ayaqlarını ye¬rə döyüb rəqs edirlər. Bəziləri bu növ sərxoşluğu qəlbin diriliyi kimi tanıtdırır. Kim bu halda deyilsə, onların nəzərincə, qəlbi ölmüşdür. Şübhəsiz, bu sayağı şadlıqlar qəbul deyil. İnsan özündə yaranan bu halla mübarizə aparmalıdır. Belə yalançı şadlıqları öldürmək zəruridir. Cahilanə şadlıqla mübarizə halını qəlbin ölülüyü kimi təqdim etmək düzgün deyil. İnsan qəlbində pərişanlıq zəmini yaratmalıdır. Öz da¬nı¬şıq və rəftarı barədə düşünməklə səhvlərinə görə ağlamalı, Alla¬hın diqqəti üçün zəmin yaratmalıdır. Bu səbəbdən də Allah-taala həzrət Musaya (ə) buyurur: “Qəlbini Allah qorxu¬su ilə öldür”.
İnsanı Allahın əzəməti haqqında düşünməyə vadar edən qəlbdəki xof halıdır. Əksinə, şeytani məstlik və qürur insanın diqqətini Allahdan yayındırır, onun öz məbudunu dərk etmək gücünü əlindən alır. Bu xəstəliklə mübarizə üçün azğın nəfsə nəzarət etmək zəruridir. Bu nəzarət insanda təvazö halı ya¬rat¬ma¬lı, çirkin əməlləri üzə çıxarmalıdır. Nəticədə, qəlbdə Allah¬dan xof halı yaranır və düzgün düşüncədən, hikmətli öyüd-nəsihətlərdən bəhrələnmək üçün yol açılır. Qurani-kərimdə oxu¬yuruq: “Sənin qorxutmağın yalnız o kəs üçündür ki, haqq kitaba tabe ola, qəlbində Rəhman Allahdan qorxa”.
Peyğəmbərlərin (ə) mühüm vəzifəsi olan xəbərdarlıq yalnız Allah¬dan qorxanlara təsir edir. Nə qədər ki, qəlbdə xof halı yaranmayıb, insan qürur və məstlikdən uzaqlaşmayıb, fərd öz eyiblərindən xəbər tutmayıb, öyüd-nəsihətlər onun qəlbinə tə¬sir edəsi deyil. Belə bir insan dünya əyləncələrini, vaxtını eyş-işrət məclisində keçirməyi, əyləncəli səhnələrə tamaşa etməyi Qiyamət və Cəhənnəm əzabını yada salan moizə-nəsihətdən üstün tutasıdır. Belə bir şəxs, hətta təsadüfən moizə-nəsihət məclisinə düşdükdə deyilənlər ona təsir göstərəsi deyil.
Beləcə, qəlbin qəsavətdən (daşlıqdan) təmizlənməsi, Allah-dan qorxu halının yaranması heyvani həyat cazibələrinin ölü¬mü¬nə, ilahi həyatın dirçəlişinə səbəb olur. İlahi və mənəvi həyat sayəsində insan Allah qarşısında öz kiçikliyini hiss et-mə¬yə başlayır, öz Rəbbi ilə ünsiyyətə qatılır. Belə ki, o, Allah-dan xəbərsizlik nişanəsi olan dünya görüntülərinə bağlılıqdan xilas olur. O dərk edir ki, Allaha yaxın məqama çatmaq, axirət alə¬mində Onun razılığını qazanmaq üçün yaradılmışdır. Belə bir insan cəvahiratı dəyərsiz şüşədən təmizləyən şəxsə bən¬zə¬yir. Onun qarşısına cəvahir adı ilə adi şüşə qoyulduqda al¬da¬dıl¬dığını hiss edən kimi təqdim olunanlardan imtina edib, hə¬qi¬qi cəvahir axtarışına çıxır.
Mənəvi və axirət ləzzətlərinin, Allahla ünsiyyətin həqiqi də¬yərini bilən kəs anlayır ki, dünya ləzzətləri keçəridir və on-lara görə axirət ləzzətlərini əldən vermək ağılsızlıqdır. Allahla ün¬siyyət ləzzətini dadan kəs qiymətli libas kimi dünya bə¬zək¬lə¬rinə etina göstərmir. Onun nəzərində bu sayaq bağlılıqlar uşaq¬lıqdır. Uşağı sevindirən şeylərdən məhrumluq belə bir şəx¬si qəmləndirmir. İnsan dünyaya etinasızlıq, dünya tə¬za¬hür¬lə¬rinə biganə olduqda rahatlıqla dünyadan əl çəkir və ix¬ti¬ya¬rında olanları əlini sıxmadan başqalarına verir.
Allah dostlarının sadə yaşayışı və şöhrətdən qaçması
Allah-taala həzrət Musaya tövsiyə edir ki, təzə yox, köhnə libas geyinsin. Bəli, mömin bir tərəfdən zahiri dəyərlərə uy-ma¬malı, digər bir tərəfdən bilməlidir ki, sadə libas ondakı təvazö ha¬lını gücləndirəsidir. Adətən, insanlar təzə və qiymətli libas geyinənlərə qibtə ilə baxır. Təzə və qiymətli libas geyinən şəxs baş¬¬qalarının ona olan diqqətinin artdığını görüb daha artıq bəzənməyə çalışır. Bu halda onun qəlbindəki Allah qorxusu zəif¬ləyir. Sadə və köhnə libasa isə heç vaxt əhəmiyyət verən olmur. İnsan bu qəbil libaslarda başqalarının diqqətini cəlb et¬mir, zahirinə görə sevinmir. Onun üçün ilahi və mənəvi gözəl¬lik¬lər cəvahir gözəlliyindən çox dəyərlidir. Bu qəbil insanlar üçün gözəl libas kimi dünya cazibələri əhəmiyyətsizdir. Onlar çalışırlar ki, xalqın diqqətini cəlb etməmək üçün təzə libaslar ge¬y¬inməsinlər. Onlar əmindirlər ki, təkamül fikrində olanlar üçün xalq diqqəti böyük bəladır.
Şöhrət, ad-san, xalqın ehtiramı insanın Allaha diqqətini əskildir. Allahla ünsiyyətdə olan insan nəinki xalqın diq¬qə¬tin-dən ləzzət almır, əksinə, bu diqqət onu narahat edir. Çünki bu diq¬qət onun Allaha diqqəti üçün maneədir. Məsələn, ona ve¬rilən salam, ona göstərilən ehtiram bir anlıq da olsa, onu öz məh¬bubuna diqqətdən ayırır. Demək, insanların diqqət və eh¬ti¬ramı nəinki faydasızdır, hətta mənəvi məsələlərə diqqəti ya¬yın¬dırır. Allah-taala öz məhbubu Musaya (ə) köhnə libas ge¬yin¬məyi tövsiyə edir. Onun nəzərinə çatdırır ki, xalq arasında tanınmaqdan çəkinsin, səma əhli ilə tanışlığa çalışsın. Onun yal¬nız mələklər, Allah övliyaları ilə tanışlığı faydalıdır. Bu sayaq tanışlıqlar təkamül yolu üçün faydalıdır.
Bu qəbil əxlaqi göstərişlər bizi ifrat və təfritə sövq et¬mə¬mə-li¬dir. Şöhrətdən çəkinmək, barmaqla göstərilməmək müsbət əx¬laqi keyfiyyətdir. Belə bir münasibətin həm ictimai, həm də əxlaqi təsirləri var. Ruhani və mənəvi yüksəliş sorağında olan insan şan-şöhrətdən çəkinsə, diqqətini məbuda daha yaxşı yönəldə bilər. Amma bu əxlaqi tövsiyədən sui-istifadə etmək olmaz. Xalqın nəzəri mühüm deyildir deyə, cəmiyyətdən kə-na¬ra çəkilmək düzgün deyil. İnsan guşənişin olmamalıdır. Cəmiyyətdən kənara çəkilən insan öz ictimai vəzifələrinə əməl edə bilməz. Xalqa xidmət, ehtiyaclılara yardım, haqqın təbliği, təh¬sil bizim mühüm vəzifələrimizdəndir. İnsan yalnız ictimai həyatda bu dəyərlərə sahib ola bilir. Əgər alim tanınmasa və özünü təqdim etməsə, insanlar elm və dini vəzifələrlə tanış olmaq üçün ona üz tutmazlar. Nəticədə, alimin elmi səmərəsiz olar. Demək, bir çox vəzifələrin, o cümlədən ibadətlərin icti¬mai yönümü var. Cəmiyyətə qatılmadan bu vəzifələri yerinə yetirmək mümkün deyil. Cəmiyyətdən uzaqlaşmaq istəyən kəs yaxşılığa çağırış və pislikdən çəkindirmə kimi mühüm di¬ni vəzifələrini yerinə yetirə bilmir. O başqalarına xidmətdən, tə¬lim-tərbiyədən məhrum olur.
Məqsədimiz budur ki, şan-şöhrət insanın zati istəyinə çev-ril¬məməlidir. İnsan həyatını ictimai mövqe və xalqın diqqətini cəlb etməyə sərf etməməlidir. Şöhrət və ictimai mövqe və¬zi¬fə¬lə¬rin icrası üçün vasitə olmalıdır. İnsan tutduğu məqam və qa¬zan¬dığı sevgidən dini və ictimai vəzifələrinin icrasında istifadə et¬məlidir. Bəyənilməyən budur ki, şan-şöhrət və ictimai mə¬qam insanın əsas həyat amalına çevrilsin. Bütün bunlar Allaha ya¬xınlıq üçün vasitə seçildikdə məzəmmət olunmur. Bəzən və¬zi¬fələrin icrası üçün məqam və sevgi qazanmaq zərurətə çev¬rilir. Əgər var-dövlətdən xalqa yardım və Allahın razılığı üçün istifadə olunarsa, bu yaxşıdır. Pis budur ki, var-dövlət top¬la¬maq insanın əsas məqsədi olsun. Bu halda dünyapərəstlik insanın ruhiyyəsinə hopur. Bu ruhiyyə onu çirkin yollara əl atmağa da vadar edir. Yalnız var-dövlət toplamaq fikrində olan insan qanun tanımır. Bir çox din alimlərinin şöhrət və sev-gidən çəkinməməsinə pis baxmamalıyıq. Onlar yazdıqları kitabların üzərinə öz adlarını qeyd edir, tez-tez cəmiyyətdə gö¬rünürlər. Əgər onların bu münasibəti dinin yayılmasına kömək edirsə, onları məzəmmət etməməliyik.
Mömin və xəlvətə maraq
Allah-taala həzrət Musaya (ə) köhnə libas geyinməyi töv-si¬yə et¬dikdən sonra, qəlbini təravətli saxlamağı tapşırır. Yəni mö¬minin qəlbi fəal, diqqətli olmalıdır. Mömin insan xalqa can yan¬dırmalı, ətrafdakılara mehribanlıq göstərməklə Allahla ra¬bi¬təsini gücləndirməlidir. Möminin qəlbi insanlara sevgi oca¬ğı¬dır. Bu məhəbbət onu insanlara xidmətə vadar edir, birlik yaradır. İnsanlara sevgi ictimai məsuliyyət hissinin şərtidir. Bu sev¬gi sayəsində fərd cəmiyyəti təkamül yoluna sövq edə bilir. Mö¬min başqalarının problemlərinə biganə olmamalıdır.
İstənilən bir halda möminin qəlbi təravətli və fəal olmalıdır. Mö¬minin qəm-qüssəsindən danışan hədislərdə nəzərdə tu¬tu¬lur ki, bu qəm-qüssə onu qəflətdən oyatsın, öz əməllərinə görə pə¬rişan olan kəs tövbə qılıb doğru yolu tutur. İnsanı bəd¬bin¬ləş¬dirən qəm-qüssə bəyənilməmişdir. İnsanı təhsilə, ibadətə, ailə-övlad qarşısında məsuliyyətə biganələşdirən qəm-qüssə İslam dinində məzəmmət olunur.
Əlbəttə ki, ictimailikdə də ifrata varmaq pisdir. Bütün vaxtı ət¬rafdakılara sərf edib özü barədə düşünməmək yanlış yoldur. Allah-taala həzrət Musaya tövsiyə edir ki, xəlvətə çəkilsin, evin yerinə sərilmiş döşənəcək kimi bir yerdə qalsın. Bəziləri tən¬¬halıqdan qaçırlar. Çalışırlar ki, daim dostlar arasında ol¬sun¬lar və bu məclisdə qəbul olunmaq üçün məclisin gedişinə uy¬ğun pis işlərə qatılırlar. Təbii ki, bu qəbil xüsusiyyətlər bə¬yə¬nil¬mir. İnsan tənhalığı özü və məbudu haqqında düşüncə üçün fürsət saymalıdır. İnsan tənhalığa vərdiş verməli, cə¬miy¬yət¬dən ayrılmağı bacarmalıdır. Yalnız bu halda o, Allahla raz-ni¬yaza həvəslə vaxt ayıra bilər. Tənhalıqdan sıxılan insan çox çə¬tinliklə namaza bir neçə dəqiqə vaxt ayırır. Belə biri çətin ki, Allahla raz-niyaza saatlarla vaxt ayıra. Onun Allahla münacat üçün xəlvətə çəkilməsi çətin məsələdir. Bəziləri, hətta özünü unut¬maq üçün, vəzifə məsuliyyəti barədə düşünməmək xatirinə mənasız işlərlə məşğul olub başını qatır, oturub uzun-uzadı (faydasız) proqramlara baxır, o başa çatarkən krossvord doldurmağa başlayır, qalan vaxtını dostlarla söhbətə sərf edir. Allahın dostları isə Allahla münacat üçün xəlvətə çəkilməkdən ləzzət alırlar. Onlar bu məqsədlə saatlarla bir yerdə əyləşir və bundan yorulmurlar. Onlar Allahın təyin etdiyi vəzifələri yerinə yetirmək üçün cəmiyyətə çıxır, ünsiyyətə qatılırlar. On¬lar cəmiyyət arasında da Allahı yaddan çıxarmamağa çalı¬şır¬lar. Səy göstərirlər ki, onların Allahla rabitəsinə heç nə mane ol¬masın.
Allah-taalanın həzrət Musaya tövsiyəsinə diqqətlə yanaş-ma¬lıyıq. Məbada belə bir qənaətə gələk ki, mömin guşənişin olmalı, cəmiyyətdən uzaqlaşmalıdır. Cəmiyyətdən kənara çəkilmiş insan təhsildən və başqa ictimai faydalardan məhrum olur. Bəli, maddi meyllərin gücləndiyi dövrümüzdə bu sayağı çaşqınlıqlar az olur. Amma qədim vaxtlar insanlar bu qəbil hə¬dis¬lərə əsaslanaraq cəmiyyətdən kənarlaşmağı vacib sa¬yır¬dı¬lar. Hansı ki, “evlərinizin döşənəcəyi olun” kimi hədislər baş¬qa məqsəd daşımışdır. Bu hədislər arasında dünyanın son döv¬ründə yaşayacaq insanlara ünvanlanmış göstərişlər də var. Həmin vaxt ətrafda günah çoxaldığından insanlara tövsiyə olu¬nur ki, cəmiyyətdən kənara çəkilsinlər. Adi vaxtlarda isə guşənişinlik pislənilir, çünki bu xüsusiyyət insanı əmr və qa¬da¬ğa vəzifəsindən, xalqa xidmətdən, ehtiyaclılara yardımdan, bir sözlə ictimai fəaliyyətdən çəkindirir.
source : Ayətullah Misbah Yəzdi
