از کاروان اسیران اهل بیت(ع) ۳ بانوی بزرگوار در میان کوفیان سخنرانی کرده‌اند و در سخنان خویش پیام انقلاب عاشورا و ساختار نهضت سیدالشهدا(ع) و اهداف حماسه حسینی را تبیین نموده‌اند.
این ۳ بانوی ارجمند با خطابه‌های خویش فلسفه قیام اباعبدا... الحسین(ع) را به کوفیان آموخته‌اند و از خون شهیدان کربلا پاسداری کرده‌اند. بنابراین نقش زنان در انقلاب عاشورا برجسته و سرنوشت ساز بوده است. زینب کبری(س) و ام کلثوم(س) دختران امیرمؤمنان(ع) و فاطمه صغری دختر سیدالشهدا(ع) با سلاح کلام و قدرت بیان و منطق روشن و گفتار خردمندانه و علمی و روشنگرانه خویش نقش بزرگی در توسعه پیام خون شهیدان و هدایت و بیداری مردم داشته‌اند.
این ۳ بانوی تربیت شده در مکتب اهل بیت(ع)، از شخصیتهای قهرمان در کربلا و اثرگذار در تاریخ تشیع و امامت و پایداری حماسه کربلا در کوفه بوده‌اند.
خطابه‌های این ۳ بانوی علوی از اسناد و مدارک معتبر برای پژوهشهای محققانی است که دغدغه شناخت ابعاد و ماهیت و رازهای تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی عصر امامت امام حسین(ع) را دارند.
فضا و متن سخنرانی ام کلثوم(ع)
سید بن طاووس متن خطابه ام کلثوم(س) را از قول امام صادق(ع) نقل کرده است. امام صادق(ع) در ارتباط با فضای سخنرانی و محتوای سخنان ام کلثوم(س) فرموده‌اند: «خطبت ام کلثوم بنت علی علیه السلام فی ذلک الیوم من وراء کلتها رافعه صوتها بالبکاء، ام کلثوم دختر علی علیه السلام در زمان حضور کاروان اهل بیت(ع) در کوفه در پس پرده و با پوشش و حجاب خویش در حالی که صدایش را به گریه بلند کرده بود سخنرانی کرد و گفت: «ای کوفیان! بدا به حالتان! چرا حسین را وانهادید و او را کشتید و اموال و دارایی‌اش را غارت کردید و به تاراج بردید و برای خود برداشتید و زنانش را اسیر کردید و به خاک سیاه نشاندید و آنان را شکنجه و آزار دادید؟! مرگ و هلاکت و نابودی بر شما باد! وای بر شما، آیا می‌دانید چه بلای بزرگی بر سرتان آمده است؟ و بار چه گناهی را بر پشت خود نهاده‌اید؟ و چه خونهایی را ریختید؟ و کدامین حرمت را شکستید؟! و جامه کدامین دخترک را ربودید؟! و چه اموالی را به تاراج بردید؟ - قتلتم خیر رجالات بعد النبی صلی ا... علیه و آله و سلم و نزعت الرحمه عن قلوبکم الا ان حزب ا... هم الغالبون و حزب الشیطان هم الخاسرون.- بهترین مردان پس از پیامبر(ص) را کشتید و رحمت و دلسوزی و مهر از دلهایتان رخت بربست. هان که حزب خدا پیروز و سرافراز و چیره‌اند و حزب شیطان زیانکارند!» حضرت ام کلثوم(س) در پایان همین سخنرانی اشعاری بیدارگر و آگاهی بخش خواندند:
قتلتم اخی صبرا فویل لامکم
ستجزون نارا حرها یتوقد...
برادرم را با وضع دردناکی شهید کردید وای بر مادرتان! بزودی با آتشی که حرارت آن فروزان است مجازات و کیفر داده خواهید شد. خونهایی را ریختید که خداوند و قرآن و حضرت محمد(ص) آنها را حرام کرده بود. هان! بر شما بشارت باد که فردا قطعاً در جهنم جاویدان عذاب خواهید شد. من در سراسر زندگی‌ام بر برادرم، بهترین انسانها پس از پیامبر(ص) خواهم گریست و اشک بر گونه‌هایم پیوسته جاری خواهد بود همچون چشمه ساری که هرگز نخشکد!
آثار و دستاوردهای خطابه
در این سخنرانی ام کلثوم(س) از درون کاروان اسیران برای کوفیان، حقایق بسیاری نهفته است. توجه به اینکه این گزارش از سوی امام جعفر صادق(ع) پیشوای معصوم و پاک از فراموشی و خطا و گناه و انحراف صورت گرفته است، استحکام و درستی گزارش را بیشتر روشن و آشکار می‌سازد.
امام صادق(ع) یادآوری نموده‌اند که ام کلثوم دختر امام علی(ع) در هنگام سخنرانی با حجاب کامل و از پس پرده سخن گفته است.
حضور زنان در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی با پیروی از ام کلثوم(س) باید توأم با حجاب کامل و عفاف و حیا و متانت همراه گردد تا اثربخش شود و از انحراف و فساد مصون بماند.
سخنرانی با فریاد و صدای گریان از مهارتهای خطابه و عامل نفوذ بیشتر در دلهاست. در این سخنرانی نسبت خویش و برادر خود سیدالشهدا(ع) را با اسلام و ارزشها تبیین نموده‌اند و جایگاه عالی شخصیت مقدس اباعبدا... الحسین(ع) را نشان داده‌اند و آن حضرت را «خیر رجالات بعد النبی» شمرده‌اند.
آری! در آن زمان سیدالشهدا(ع) بالاترین شخصیت و بهترین انسان پس از پیامبر خدا(ص) در بین جهانیان بود و قتل دردناک این شخصیت الهی جرم و جنایتی بزرگ و گناهی نابخشودنی و بی‌نظیر در تاریخ خون‌ریزی‌های جهان است.
کارنامه سیاه و ننگین سپاه عمر سعد و ابن زیاد و یزیدیان در این سخنرانی آمده است.
احساسات و عاطفه‌ها و وجدان و دلهای شنوندگان و حاضران با این خطابه آتشین بیدار و برانگیخته شد. یادآوری «حزب‌ا...» و «حزب الشیطان» و سرنوشت هر حزب از فرازهای بسیار مهم این سخنرانی است.
سیدالشهدا(ع) و اصحاب و اهل بیت(ع) ایشان که در کربلا به شهادت رسیده‌اند و بازماندگان و رنج دیدگان از بستگان شهیدان که در کاروان اسیران‌اند همه حزب اللهی و عمر سعد و ابن زیاد و شمر و خولی و یزید و باند فاسد و تبهکار اموی همه از اعضای «حزب الشیطان»اند. بنابراین درگیری بین سیدالشهدا(ع) و اصحاب و اهل بیت(ع) با لشگر عمر سعد نبرد سرنوشت ساز حق و باطل بوده است.
اثر سخنرانی این بانوی قهرمان تربیت شده در بیت وحی و درس آموخته مکتب اهل بیت(ع) و رشد یافته در خانه علی و فاطمه علیهما السلام آن قدر گسترده شد که وضعیت مردم کوفه در پایان خطابه چنین گزارش شده است: «مردم صدا به گریه و ناله و زاری بلند کردند و ضجه زدند و زنان خاک بر سرشان ریختند و ناخن به چهره کشیدند و گونه‌های خود را خراشیدند و ناله و فریاد کردند. مردان نیز گریستند و ریش خود را کندند و هیچ روزی مرد و زن گریانی بیشتر از آن روز دیده نشد. (اللهوف علی قتلی الطفوف، ص ۱۹۸).
این آثار فوری سخنرانی بانوی بزرگ عاشورایی نشان دهنده نقش آفرینی خطابه‌های بانوان کاروان اسیران کربلا در زمان حضور در کوفه است.
