Fiqh

4-Fiqh

Lüğət kitablarında qeyd olunanlara əsasən, fiqh kəlməsi «başa düşmək» deməkdir. Onun Allahın Kitabı və Peyğəm‌bə‌rin sünnəsində gələn mə`naları isə belədir:

Allah-taala «Tövbə» surəsinin 122-ci ayəsində buyurur:

﴿فَلَوْ لاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾

"Nə üçün hər bir qrupdan bir tayfa köç edib getmir ki, dində fə‌qih və agah olsunlar və öz qövmlərinə doğru qayıtdıqları zaman onları (ilahi əzabdan) qorxutsunlar?! Bəlkə onlar (pis əməllərdən) çəkinələr."

Peyğəmbəri Əkrəm ¡ buyurmuşdur:

نَضَرَ اللّهُ عَبْدًا سَمِعَ مَقَالَتِي هذِهِ فَبَلَّغَهَا، فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَيْرُ فَقِيهٍ، وَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ اِلَى مَنْ هُوَ اَفْقَهُ مِنْهُ.

"Allah-taala mənim bu sözlərimi eşidib təbliğ edənləri şad edib sevindirər: nə çox fiqh elmini daşıyanlar var ki, özləri fəqih deyildir; nə çox fiqhi daşıyanlar var ki, fiqhi özündən daha artıq agah olan şəxslərə çatdırırlar."[1]

Həmçinin belə buyurduğu rəvayət olunmuşdur:

فَقِيهٌ اَشَدُّ عَلَى الشَّيْطَانِ مِنْ اَلْفِ عَابِدٍ

"Bir fəqih Şeytan qarşısında min abidən daha güclüdür."[2]

Yenə buyurmuşdur:

مَنْ فَقَّهَ فِي دِينِ اللّهِ وَنَفَعَهُ مَا بَعَثَنِيَ اللّهُ بِهِ، فَعَلِمَ وَعَلَّمَ

"Hər kəs Allahın dinində fəqih olsa və mənim risalətim ona fayda versə, həm öyrənər, həm də başqalarına öyrədər."[3]

Başqa bir hədisdə:

خِيَارُكُمْ اَحَاسِنُكُمْ اَخْلاَقًا اِذَا فَقَّهُوا

"Sizin ən yaxşılarınız – əgər fəqih olsalar – ən yaxşı əxlaqa malik olanlarınızdır."[4]

خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، خِيَارُهُمْ فِي الْاِسْلاَمِ اِذَا فَقَّهُوا

"Cahiliyyət dövründəki ən yaxşıları, islamda əgər fəqih olarsa ən yaxşılarından ibarətdir."[5]

خِصْلَتَانِ لاَ تَجْتَمِعَانِ فِي مُنَافِقٍ: حسن سمت وَلاَ فِقْهٌ فِي الدِّينِ

"Iki xislət vardır ki, münafiqdə bir yerə cəm olmaz: xoş sifətli olmaq və dində fəqih olmaq."[6]

مَنْ يُرِدِ اللّهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ

"Allah hər kəsə xeyir vermək istəsə, onu dində fəqih qərar verər."[7]

اِنَّ رِجَالاً يَاْتُونَكُمْ مِنْ اَقْطَارِ الْاَرَضِينَ يَتَفَقَّهُونَ فِي الدِّينِ فَاِذَا اَتَوْكُمْ فَاسْتَوْصُوا بِهِمْ خَيْرًا

"Fəqih olmaq üçün yerin ətraf nahiyələrindən sizə doğru bə`zi in‌sanlar gəlir. Hər vaxt gəlsələr, onları yaxşı şəkildə qarşılayın."[8]

Peyğəmbər ¡ Ibni Abbasın barəsində dua edərək dedi:

اَللّهُمَّ فَقِّهْهُ فِي الدِّينِ

"Pərvərdigara! Onu dində fəqih qərar ver!"[9]

Peyğəmbərdən əlavə, Əhli-beytin səhabələrinin sözlərində belə qeyd olunur:

a) Imam Əli ™ buyurur:

اَلاَ اُخْبِرُكُمْ بِالْفَقِيهِ حَقَّ الْفَقِيهِ؟ قَالُوا بَلَى يَا اَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ، قَالَK مَنْ لَمْ يُقْنِطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ، وَلَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ عَذَابِ اللّهِ، وَلَمْ يُرَخِّصْ لَهُمْ فِي مَعَاصِي اللّهِ

"Həqiqi fəqih barəsində sizə mə`lumat verməyimi?!" Dedilər: "Əl‌bət‌‌tə ki, ya Əmirəl-mö`minin!" Buyurdu: "O kəsdir ki, camaatı Alla‌hın rəhmətindən mə`yus etməsin, onları Allahın əzabından arxayın et‌mə‌‌sin və Allah qarşısında günaha daxil olmaq icazəsini onlara ver‌mə‌sin!"[10]

b) Yəhya ibni Səid Ənsari deyir: «Bizim ölkənin fəqih‌lə‌rin‌dən elə birini görmədim ki, (müstəhəb) iki rəkətli namaz‌la‌rın sonunda salam verməmiş olsun...»[11]

v) Ömər deyirdi: «Rəyasətə çatmazdan qabaq fiqh öyrənin!»[12]

q) Başqa yerdə: «Hər kəsin qövmü onu fiqhə sahib olmaqla bir‌‌likdə rəhbərliyə keçsə, həmin şəxsin özünün və öz qöv‌mü‌nün həyatına (səadətinə) səbəb olar; və hər qövm bir kəsi fiq‌‌hə sahib olmadan rəhbərliyə keçsə, həm özünün, həm də on‌la‌‌rın həlakətinə səbəb olar.»[13]

Əbdür-Rəhmanın oğlu Ibni Abbası vəsf edərək deyir: "O, Al‌‌la‌‌hın Kitabının müfəssiri (təfsir edəni) və Allah di‌nin‌də fəqihdir."[14]

«Sünəni Darəmi» kitabının ixtilafül-füqəha babında de‌yi‌lir: Ömər ibni Əbdül-Əziz bütün əyalətlərə belə bir gös‌tə‌riş verirdi: «Hər bir qövm onların fəqihlərinin fikir bir‌li‌yin‌də olduğu şey əsasında hökm etsinlər.»[15]

Həmin kitabda belə deyilir: «Onlar hər vaxt işa namazın‌dan sonra otururdularsa, fiqh öyrənməyə başlayırdılar»;[16] «fiqh öyrənmək üçün gecəni oyaq qalmaq işkalsızdır»[17], «Onlar gecə‌‌ni oyaq qalıb fiqhi məsələləri araşdırırdılar.»[18]

«Səhihi Buxari»nin «əs-səməru fil-fiqh" babında Şə`bi‌nin dilindən belə deyilir: «Ədi ibni Hatəm Kufəyə gəldiyi za‌‌man Kufə fəqihlərindən bir qrupu ilə birlikdə onun yanı‌na getdik.»[19]

Imran Minqəri belə deyir: Bir gün Həsən Bəsri ilə söh‌bət edərkən ona belə dedim: «Ya Əba Səid! Fəqihlər belə de‌mir‌‌lər!» O dedi: «Vay olsun sənə! Sən indiyə kimi fəqih gör‌mü‌‌sənmi?! Fəqih o kəsdir ki, dünyada zahid olsun (dünyaya məf‌‌tun olmasın), axirətə müştaq (rəğbətli) olsun, dində bəsi‌rət‌li olsun, vaxtını daim Allaha ibadətlə keçirsin.»[20]

Bura qədər qeyd olunanlarda xüləfa məktəbinin hədis ki‌tab‌larında fiqh və fəqih barəsində olan rəvayətləri qeyd et‌dik. Indi isə Əhli-beyt ¢ məktəbinin hədis kitab‌ların‌da bu barədə olan rəvayətləri qeyd edirik: