Əli əleyhissəlamın Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) əziz qızı xanım Zəhra şiələrin ikinci İmamı Həzrət,(səlamullahi əleyha) ilə evlənməsinin ilk meyvəsi Həsən Müctəba (əleyhissəlam) hicrətin üçüncü ili ramazan ayının on beşində Mədinə şəhərində dünyaya gəlmişdir.
İmam Həsən (əleyhissəlam) öz cəddinin dövrünü çox görməmişdi. Çünki İmam Həsən (əleyhissəlam) təxminən yeddi yaşında olarkən Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) dünyadan köçmüşdü. Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) sonra təxminən otuz il atası Əli əleyhissəlamla birgə olmuşdur. Atasının şəhadətindən sonra (hicrətin qırxıncı ilindən) on il müddətinə qədər müsəlmanlara İmamlıq (başçılıq) etmiş və nəhayət hicrətin əllinci ilində Müaviyənin hiyləsi ilə qırx səkkiz yaşında zəhərlənmiş və şəhadətə qovuşmuşdur. Müqəddəs məzarı Mədinə şəhərindəki Bəqi qəbiristanlığındadır.
Məzlumların köməkçisi
İslam dinində (İslam nöqteyi-nəzərindən) varlı və imkanlı şəxslər kasıb və imkansız şəxslərə qarşı böyük məsuliyyət daşıyırlar. Dərin mənəvi əhdlər və müsəlmanlar arasında bərqərar olmuş dini qardaşlıqlara əsasən, varlılar kasıbların ehtiyaclarını mümkün qədər təmin etməyə çalışmalıdırlar. İslam peyğəmbəri və hətta hərə öz,dini rəhbərlər (İmamlar) bu barədə nə təkcə sifarişlər etmiş zamanında insansevərliyin və zəifpərvərliyin bir nümunəsi olmuşlar.
İkinci zahidlik və ibadətlə yanaşı eyni zamanda öz dövrünün səxavətli, təqva,İmam elm məzlumların köməkçisi miskinlərə kömək edən bir şəxs kimi də tanınmışdır.,şəxsi ehtiyacı, fağır və imkansızların pənahı,O Həzrətin vücudu dərdli ürəklərin bir kasıb belə onun evindən əliboş geri,olanların ümid yeri idi. Belə ki İmam,qayıtmamışdır. Qəlbi sınmış hər hansı bir şəxs dərdini ona açıb söyləsəydi (əleyhissəlam) onun dərdinə mütləq bir məlhəm qoyardı. Hətta bəzi vaxtlar imkansız şəxs özü ehtiyacını deməzdən və xəcalət təri tökməzdən qabaq İmam utanmağa,(əleyhissəlam) onun ehtiyacını ödəyər və ona xəcalət təri tökməyə icazə verməzdi.
Süyuti öz kitabında yazır:«Həsən ibn Əli (əleyhissəlam) bir çox əxlaqi dəyərlər və səxavətli və, mətin, vüqarlı,, alicənab,insani fəzilətlərə malik idi. O camaatın hörmət bəslədiyi (rəğbətini qazanmış) bir şəxsiyyət idi.» səbirli
İbrətamiz incəlik
İmam Həsən (əleyhissəlam) bəzi vaxtlar ehtiyacı olan şəxslərə külli miqdarda pul bu miqdar pulu bir yerdə bağışlamaq camaatı heyran,bağışlayardı. Belə ki qoyardı. İmam əleyhissəlamın bu cür külli miqdarda pulu bir dəfəyə İmam (əleyhissəlam) ehtiyacı olan şəxsi,bağışlamasının bir incəliyi o idi ki bir dəfəlik ehtiyacsız edərdi. İmkansız şəxs bu pulla bütün ehtiyaclarını ödəyər və bundan sonra da ehtiyacsız yaşaya bilərdi. Həmçinin, bu pulla əlinə sərmayə də gətirə bilərdi. İmam Həsən (əleyhissəlam) kasıba onun bir günlük ehtiyaclarını ödəyən miqdarda pul verməyi rəva görmürdü. Belə olan halda, həmin şəxs məcbur olub gündəlik yeməyi üçün ona-buna əl uzatmalı idi. Bu səbəbə görə də Həzrət Həsən (əleyhissəlam) kasıba çoxlu pul verərdi.
Elm və fəzilət ailəsi
Bir gün Osman məscidin kənarında oturmuşdu. Kasıb bir kişi ondan kömək istədi. Osman çıxarıb ona bir dirhəm pul verdi. Kişi Osmana dedi: “Məni elə bir adamın yanına mənə bir az çox kömək etsin.” Osman məscidin bir küncündə əyləşmiş,göndər ki İmam Həsən (əleyhissəlam) və Abdullah ibn Cəfərə tərəf işarə edib kişiyə dedi orada oturmuş cavanların yanına get və onlardan kömək istə. Kişi onların,ki yanına gəlib kömək istədi. İmam Həsən (əleyhissəlam) buyurdu: “Ancaq üç halda başqalarından maddi kömək istəmək olar: Boynunda diyə (qan bahası) olub onu ödəyə bilmədikdə; külli miqdarda borclu olub qaytarmaq iqtidarında olmadıqda və ehtiyac içində olub əli heç bir yerə çatmadıqda. İndi bu üç şeyin hansı biri mənə də məhz bu üç şeydən biri üz,sənə üz vermişdir?” Kişi cavab verdi ki verib. İmam Həsən (əleyhissəlam) çıxarıb əlli dinar (bir dinar on dirhəmə bərabərdir) pul kişiyə verdi. Bunu görən İmam Hüseyn (əleyhissəlam) da qırx daha sonra Abdullah ibn Cəfər qırx səkkiz dinar kişiyə,doqquz dinar verdilər.
Kasıb kişi qayıdarkən Osmanın yanından keçirdi. Osman kişiyə dedi: “Nə oldu?” Kişi ancaq heç soruşmadın pulu nəyə görə, səndən pul istədim verdin,cavab verdi ki istəyirəm. Ancaq o üç nəfərin yanına gedəndə, onlardan biri (İmam Həsən (əleyhissəlam)) istəyimin səbəbini soruşdu. Mən də cavab verdim. Sonra onların , hikmət çeşməsi,hərəsi mənə bu qədər pul verdi. Osman dedi: “Bu ailə elm fəzilət və yaxşılıq mənbəyidir. Onlar kimisini nə vaxt tapa bilərsən? ”
Misilsiz bəxşiş
İmam ,Həsən (əleyhissəlam) bütün qüdrətini yaxşı və Allah bəyənən yollarda sərf edər Allah yolunda çoxlu miqdarda pul bəxşiş edərdi. Tarixçilər və alimlər o Həzrətin bu da heç bir,şərəfli həyatı haqqında misilsiz bir bəxşiş qeyd etmişlər ki rəhbərin həyatında gözə dəymir. İmamın bu hərəkəti o Həzrətin əliaçıqlığından əlavə onun dünyanın aldadıcı naz-nemətinə olan etinasızlığını da göstərir. Tarixçilər yazırlar: «İmam Həsən Müctəba (əleyhissəlam) ömründə iki dəfə bütün üç dəfə isə mal-dövlətinin tən yarısını Allah yolunda,mal-dövlətini xərcləmişdir.»
Vasitəli köməklik
İmam Həsən əleyhissəlamın şəxsiyyətinin böyük və ali olması bir nəfər imkansız şəxsin onun evindən əliboş geri qayıtmasına icazə vermirdi. İmamın birbaşa və bilavasitə kömək etməyə imkanı olmadıqda, vasitəli şəkildə imkansızların ehtiyacını ödəməyə çalışardı. O, müxtəlif yollarla tədbir görüb ehtiyacları ödəyər və müşkülatı həll edərdi.
Belə rəvayət olunur ki, bir gün Həzrətin cavanlıq dövrlərində ikinci xəlifənin zamanında kasıb bir kişi onun (ə) yanına gəlib kömək istədi. İş elə gətirmişdi həmin vaxt İmamın pulu yox idi. Digər tərəfdən də kasıb kişinin onun evindən,ki əliboş geri qayıtması İmam əleyhissəlamı utandırırdı. Buna görə İmam Həsən (əleyhissəlam) kişiyə buyurdu:
¾ Səni məqsədinə çatmaq üçün bir yerə göndərsəm razı olarsan?
¾ Hara?
¾ hələ heç, xəlifə qızına əza saxlayır,Bu gün xəlifənin qızı rəhmətə getmişdir kəs ona gəlib başsağlığı verməmişdir. Xəlifənin yanına get və sənə öyrədəcəyim ifadə ilə ona başsağlığı ver. Sən bu yolla öz məqsədinə nail olarsan.
¾ Xəlifəyə necə başsağlığı verim?
¾ Xəlifənin yanına gedib belə de: “Əlhəmdu lillahilləzi sətərəha biculusikə əla qəbriha və la hətəkəha biculusiha əla qəbrik.» İfadənin mənası belədir: “Həmd səni qızının qəbri üstündə oturmaqla onun həyasını saxladı və,olsun Allaha ki onu sənin qəbrin üstündə oturmaqla həyasını aparmadı.» Yəni qızın səndən qabaq atasının sayəsindədir. Yox,,dünyasını dəyişib torpaq altında yatmışdırsa onun həyası getsin., ola bilərdi ki,əgər sən ondan tez ölsəydin bu
Kasıb kişi İmam əleyhissəlamın dediyi kimi də etdi.
Məhəbbətlə ,dolu olan xəlifənin qəlbində böyük təsir göstərdi və onun kədərini kişiyə bəxşiş versinlər. Sonra xəlifə,qəm-qüssəsini azaltdı. Xəlifə əmr etdi ki yoxsa səni bir öyrədən var?”,kişidən soruşdu: “Bu sözləri sən özündən dedin bunları mənə Həsən ibn Əli (əleyhissəlam), xeyr,Kişi cavab verdi ki fəsahətli və şirin sözlər, o,öyrətmişdir. Xəlifə dedi: “Doğru deyirsən mənbəyidir.”
İmam Həsən və sülh
İmam Həsən əleyhissəlamın Müaviyə ilə bağladığı sülhün səbəbləri haqqında araşdırmalar
İmam Həsən əleyhissəlamın həyatının ən əsas və ən mühüm hissəsi onun Müaviyə ilə sülh eləcə də İslam hökumətindən,bağlaması və İmamın məcburi şəkildə xilafətdən kənarlaşdırılmasıdır. İmam əleyhissəlamın həyatının bu hissəsi barədə çoxlu söhbətlər olmuş və hətta bu hissə diqqətsiz dostların və qərəzçi düşmənlərin səhvə yol verməsinə səbəb olmuşdur.
Bəziləri İmam Həsən əleyhissəlamın həyatını və o günkü dövrün hadisələrini mütaliə edərək nəyə görə İmam Həsən (əleyhissəlam) Müaviyə ilə,belə suallar irəli sürürlər ki sülh etmişdir? Məgər Əli əleyhissəlamın şəhadətindən sonra o Həzrətin şiələri və ardıcılları onun oğlu İmam Həsən əleyhissəlama beyət etməmişdilər? Yaxşı İmam Hüseyn (əleyhissəlam) qaldıran qiyamı, İmam Həsən,olmazdımı ki ya da,(əleyhissəlam) elə əvvəlcədən qaldıraydı? Belə olduqda ya qalib gələrdi şəhadəti ilə Müaviyənin hökumətini laxladardı.
Bu suallara cavab verməzdən qabaq üç məsələyə diqqət yetirmək lazımdır:
Sülh müqaviləsi və İmam Həsən əleyhissəlamın məqsədləri
İmam Həsən (əleyhissəlam) yuxarıda qeyd etdiyimiz səbəblərə görə Müaviyə ilə vuruşmağı İslam cəmiyyətinin ali məsləhətləri və İslamın qorunub saxlanmasının zərərinə görüb atəşkəs və sülhü qəbul etmək məcburiyyətində qaldığı üçün öz ali və müqəddəs məqsədlərini mümkün olduğu qədər sülh yolu ilə həyata keçirməyə çox çalışdı. Digər tərəfdən də Müaviyə sülhü bərqərar etmək və qüdrəti ələ keçirtmək üçün hər cür imkanatı İmam əleyhissəlamın ixtiyarında qoymuşdu. Hətta Müaviyə İmam,İmam (əleyhissəlam) üçün möhürlənmiş ağ bir kağız göndərib bildirdi ki Müaviyə qəbul edəcək və razılıq əlaməti olaraq,(əleyhissəlam) ona nə yazsa qabaqcadan öz möhrünü də vurmuşdu. İmam Həsən (əleyhissəlam) bu fürsətdən necə lazım idisə istifadə edərək İmam əleyhissəlamın ali məqsədlərindən hesab olunan əsas və mühüm məsələləri sülh müqaviləsində yerləşdirdi və Müaviyənin dilindən sülh müqaviləsinə əməl edəcəyinə zəmanət mükəmməl və tərtiblə,aldı. Tarixi qaynaqlarda sülh müqaviləsinin mətni tam pərakəndə şəkildə verilmişdir. Hər tarixçi onun bəzi maddələrini qeyd,deyil etmişdir. Ancaq bunların hamısını bir yerə yığdıqda, təxminən kamil şəkildə bir müqavilə düzəltmək olar. Kiçik bir baxışda İmam Həsən əleyhissəlamın sülh müqaviləsində qeyd etdiyi məsələlərə və onları həyata keçirməkdə etdiyi israr və təkidə nəzər salmaqla İmam Həsən əleyhissəlamın siyasi mübarizə zamanı düşməndən xal almaq üçün işlətdiyi fövqəladə tədbirini müşahidə etmək olar.
İndi sülh müqaviləsinin maddələrini ayrı-ayrılıqda araşdırmazdan qabaq beş maddədə cəmlənmiş sülh müqaviləsinin hamısını əziz oxucuların nəzərinə çatdırırıq.
Sülh müqaviləsinin mətni
Birinci maddə: Həsən ibn Əli (əleyhissəlam) hökuməti Müaviyəyə o şərtlə təhvil verir Müaviyə hökuməti Quran qayda-qanunu və Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və,ki alih) sünnəsi əsasında idarə etməlidir.
İkinci maddə: Müaviyədən sonra hökumət Həsən ibn Əli əleyhissəlamın ixtiyarına Hüseyn,keçməlidir. Əgər onun (İmam Həsən əleyhissəlamın) başına bir iş gələrsə ibn Əli (əleyhissəlam) hökumət başına gələcək. Həmçinin, Müaviyənin özündən sonra canişin təyin etməyə haqqı yoxdur.
Üçüncü maddə: Əmirəlmöminin Əli əleyhissəlama namaz qılarkən hörmətsizlik edib onu lənətlənməyin qarşısı alınsın və o Həzrət yaxşılıqla yad,söyməyin edilsin.
Dördüncü maddə: Kufə beytül-malında olan beş milyon dirhəm pul Müaviyənin hökumətinə verilməkdən istisna olunur və həmin pulu İmam Həsən əleyhissəlamın özü lazımi yerlərə sərf edəcək. Həmçinin, Müaviyə beytül-maldan ayrılan payda Bəni Haşimi Bəni Üməyyədən üstün tutmalıdır. Eləcə də Müaviyə Darabegərd şəhərinin xəracının bir milyon dirhəmini Əli əleyhissəlamın rəhbərliyi altında Cəməl və Siffeyn döyüşlərində şəhid olanların ailələri arasında bölüşdürməlidir.
Beşinci istərsə də Hicaz əhalisinə, istər İraq, istər Şam,maddə: Müaviyə bütün əhaliyə hər hansı millətdən olursa olsun, bir daha təqib etməməsi və əzab-əziyyət verməməsi barədə zəmanət verməlidir. Onları Müaviyənin hökumətinə qarşı xüsusilə keçmiş,keçmişdəki fəaliyyətlərinə görə axtarışa məruz qoymamalı kin-kudurətə görə İraq əhalisinə əziyyət verilməməlidir. Bundan əlavə, Müaviyə Əli əleyhissəlamın dostlarını harda olursa olsunlar amanda saxlamalı və onların malı və,heç birinə əziyyət etməməlidir. Əli əleyhissəlamın şiələrinin canı pulunun hörməti qorunmalıdır. Onlar əsla axtarışa məruz qalmamalı və onlara zərrə qədər də narahatçılıq yetişməməlidir. Hər kəsin haqqı onun özünə çatmalıdır. Əli əleyhissəlamın şiələrindəki beytül-mal onların özlərində qalmalıdır.
Həmçinin, Həsən ibn Əli (əleyhissəlam) və qardaşı Hüseyn ibn Əli (əleyhissəlam) və eləcə də, Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) ailəsindən olan hər hansı bir şəxs üçün Müaviyə tərəfindən heç bir xətər icad olmamalı, heç bir yerdə onlar üçün qorxu hissi yaranmamalıdır.
Müqavilənin sonunda Müaviyə maddələrin hamısına əməl edəcəyinə söz verərək Allahı bu işdə şahid tutdu və bütün Şam əyan-əşrafı buna şəhadət verdilər.
Beləliklə də, İmam Həsən (əleyhissəlam) hələ uşaq olarkən Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) gələcəkdən verdiyi xəbər həyata keçdi. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) bir gün İmam Həsən əleyhissəlamı (uşaq olarkən) minbərin başına çıxmış görüb buyurdu: «Mənim bu övladım müsəlmanların ağasıdır. Allah onun vasitəsilə iki müsəlman dəstə arasında sülh yaradacaq.»
