مديريت حسينى

 از یک جهت ، براى عده زیادى مورد سؤ ال است . آنان سؤ ال مى کنند: هدف حیات چیست که دفاع از شرف و کرامت آن ، موجب بروز حادثه خونبار دشت کربلا شده است ؟ هدف زندگى چیست ؟
البته - همان طور که مى دانید - چنین مساءله مهمى ، نمى توانست مورد مسامحه متفکران شرق و غرب قرار بگیرد. خیلى طبیعى است که آن ها حول این مساءله بچرخند که هدف این زندگانى چیست ؟ آیا بشر را مى توان قانع کرد که به همین پدیده هاى طبیعى حیات قناعت نموده و سؤ ال نکند که : هدف این سالیان عمر من ، هدف این پیروزى ها، شکست ها، خنده ها، گریه ها و هدف این همه فراز و نشیب هاى زندگى چیست؟
بنابراین ، این که: ((ما براى چه آمده بودیم و به کجا مى خواهیم برویم))، از زمان هاى پیش، مورد بحث قرار گرفته، و نهایت امر، پاسخ ‌هایى هم داده شده است . تمام این پاسخ ‌ها، از خود حیات طبیعى سرچشمه مى گیرد، اما جواب ها قانع کننده نبوده است . مثل این که در پاسخ از چگونگى هدف زندگى ، بگویند زیاد بخورید. بسیار خوب ، من فلسفه خوردن را از شما مى پرسم . مى گویند علم زیاد فرا بگیرید. بسیار خوب ، من در فلسفه همین معنا از شما مى پرسم که : یکى از شؤ ون حیات انسانى که فراگیرى علم است و از طریق علم و جهان بینى ، ارتباط با واقعیات دارد، نهایتا چه مى شود؟ اگر بگویید براى این که بتوانید براى خویشتن تکاپو کنید، مى پرسم پس ‍ فلسفه اش چیست ؟ این متن حیات طبیعى است . من همین سؤ ال را مى کنم. به هر حال ، این قاعده در نظر شریفتان باشد که هر کس خواسته است براى هدف زندگى ، از خود همین زندگى طبیعى، چیزى در بیاورد، نمى شود، زیرا آن چه که در زندگى طبیعى مى بینیم ، سایه هاى ماست . {مولوى } واقعا در این دو بیت چه کرده است :
لطف شیر و انگبین عکس دل است

پس بود دل جوهر و عالم عرض

واقعا عظمت این شعر را چگونه توصیف کنم ؟ تمام آن چه که براى شما در این زندگانى طبیعى مورد خواسته شماست ، سایه زندگى و سایه وجود شماست . خوردن شیر، لذت دارد. شما چنین ساخته شده اید که عسل برایتان لذت دارد. چنین ساخته شده اید که هنر برایتان مطرح است . پس ‍ تمام آن چه را که مى خواهید، به جهت این است که شما چنین هستید. بنابراین ، پس هدف شما چیست ؟ همه این ها در عالم طبیعت پایین تاءمین مى شود. حال ، هدف این ها و هدف مجموع این ها چیست ؟
پس بود دل جوهر و عالم عرض

هدف باید از بالا شروع بشود. هدف باید از بالا تعیین بشود. به هر حال ، قبلا اشاره شد به این که اگر بخواهیم عظمت داستان حسینى را بفهمیم ، باید بفهمیم هدف حیات چیست . براى این که بفهمیم هدف حیات چیست ، اولین قدم این است که بفهمیم حیات و زندگى چیست ؟ {و این است که } فهمیدن درباره زندگى و حیات را باید براى خودمان به صورت جدى مطرح کنیم . آیا زندگى همین است که متاءسفانه قریب به اتفاق مردم دنیا آن را زندگى مى دانند؟ به راستى آیا زندگى آن ها زندگى است ؟ یا حیات چیست ؟
آیا امکان دارد که ما درباره حیات ، روشنایى و آشنایى بیشترى داشته باشیم ؟ بلى ، ما مى توانیم به نمونه هایى از عظمت حیات برسیم که اگر درست فهمیده شود، ((هدف )) از آن مى جوشد؛ نه این که اگر آن ها را فهمیدیم ، به دنبال هدف مى رویم، و تازه بعد از هفتاد سال مى رسیم . نخیر، اگر آن ها را فهمیدیم ، از همان اولین الله اکبر، غوطه ور بودن در هدف را درک خواهیم کرد. منتها، واقعا باید بفهمیم که حیات چیست .
البته اگر بخواهیم ادعا کنیم که همه ابعاد حیات و استعدادهاى حیات را مى توانیم بفهمیم ، ادعایى است بس بزرگ . اما به آن مقدار از نمونه ها و استعدادها و نیروها و ابعادى از حیات مى توانیم برسیم که هدفش را شهود و درک کنیم و آن وقت بگوییم: انى لا ارى الموت الا سعاده ، ((من مرگ را جز سعادت نمى بینم.)) پس از دسترسى به آن نمونه ها، شکوفایى حیات، یعنى شهادت در راه دفاع از شرف و حیثیت خود و انسان هاى دیگر را مى فهمیم .
خدایا! درود و سلامت را بر جان و روان و جسم این مرد (حسین) بفرست که از شرف انسانیت دفاع کرد. براى او فقط خودش مطرح نبود. بسیار کوته نظرى است که کسى بگوید: حسین بن على براى صیانت ذات، براى صیانت شرف و کرامت ذات خویشتن، چنین اقدامى فرمود. اما اگر هم کسى بگوید و تفسیر کند که : خویشتن او (حسین) گسترده بر تمام خویشتن هاى آدمیان است، عیبى ندارد که آن وقت بگویید:
{حسین} از خویشتن دفاع کرده است . ولى معناى خویشتن او چیست ؟ معناى خویشتنى که پدرش على (علیه السلام) نشان داد و فرمود: ((شنیده ام که از لشکریان معاویه ، عده اى به انبار حمله کرده اند و آن جا از پاها و دست هاى آن دختران و زنان که مسلمان هم نبودند، ولى با ما معاهده زندگى داشتند، خلخال و زیورآلات در آورده اند))، چیست ؟ او هیچ پناهى جز ((استرجاع)) نداشته است و مى فرماید:
...و لقد بلغنى اءن الرجل منهم کان یدخل على المراءه المسلمه ، والاءخرى المعاهده ، فینتزع حجلها و قلبها و قلائدها و رعثها، ما تمتنع {تمنع } منه الا بالاسترجاع و الاسترحام . ثم انصرفوا وافرین ما نال رجلا منهم کلم ، و لا اءریق لهم دم ، فلو اءن امراء مسلما مات من بعد هذا اءسفا ما کان به ملوما، بل کان به عندى جدیرا.(۲)
((...به من خبر رسیده است که مردانى از آن سپاهیان ، بر زن مسلمان و نیز زن غیر مسلمان که معاهده زندگى در جوامع اسلامى او را تاءمین نموده است ، هجوم برده ، خلخال از پا و دستبند از دست آنان در آورده اند، گردن بندها و گوشواره هاى آنان را به یغما برده اند. این بینوایان ، در برابر آن غارتگران ، جز گفتن : انالله و اناالیه راجعون و سوگند دادن آنان به رحم یا طلب رحم و دلسوزى چاره اى نداشته اند.
آن گاه سپاهیان خونخوار، با دست پر و کامیاب برگشته اند، نه زخمى بر یکى از آنان وارد شده و نه خونى از آنان ریخته است . اگر پس از چنین حادثه {دلخراش}، مردى مسلمان از شدت تاءسف بمیرد، مورد ملامت نخواهد بود، بلکه مرگ براى انسان مسلمان به جهت تاءثر از این حادثه ، در نظر من امرى است شایسته و با مورد.))
این ((من)) گسترده ، حتى به جان غیر مسلمان ها رخنه کرده است . {على} مى گوید: ناله او (انسان) ناله من است . این روح در حسین نیز مجسم است . {دفاع حسین (علیه السلام)}، دفاع از چنین خویشتن گسترده به تمام ((منپ))هاى آدمیان و دفاع از انسان هاست . این موضوع را قبلا نیز عرض ‍ کرده بودم .
بسیار خوب ، ببینیم این حیات چیست که این همه توفان و این همه تموجات در طول تاریخ و در گذرگاه تاریخ به راه انداخته است و ما در صدد فهم هدف آن هستیم . مى خواهیم بفهمیم حیات چه هدفى دارد که یک چنین قربانى اى دارد. چه نوع قربانى اى ؟ حتى دشمنانش نوشته اند که : معاویه به یزید گفته بود که این شخص (امام حسین (علیه السلام)) حسابش ‍ غیر از بقیه است . گفته بود که : ((حسین ، محبوب ترین مردم نزد مردم است )). محبوب ترین مردم نزد مردم در کجا؟ در یک جامعه تناقض انگیز. جامعه آن روز، جامعه اى سالم و یک دست نبوده است . حسین در آن جا محبوب ترین بوده است . دوباره عرض مى کنمپ: محبوب ترین مردم ، عبارت ولید است . معاویه چیز دیگرى گفته بود. این عبارت استاندار مدینه است که ماءمور شده بود تا خبر مرگ معاویه را به حسین و عبدالله بن زبیر و چند نفر دیگر بدهد. ولید به عبیدالله بن زیاد چنین نوشته بود: ((شنیدم حسین رو به عراق مى آید و او محبوب ترین مردم نزد مردم استپ)).
همان گونه که قبلا عرض کردم، یک دفعه در یک خانواده، کسى محبوب مى شود، یا در یک شهر یا در یک روستا محبوب مى شود، اما یک مرد در دوازده کشور اسلامى - آن هم با صدها نظریات، عقاید، مکتب ها، آراى سیاسى و حقوقى متنوع - محبوب ترین مرد است. این {محبوبیت} را معنا کنید. حسین قربانى این راه است، او قربانى شرف حیات انسان هاست. پس ‍ گذر ما مى افتد به فهم این مساءله که حیات چیست؟ ما آن چه از دستمان برمى آید - در این درس - مقدارى از ابعاد و عظمت هاى حیات را مطرح مى کنیم، و ان شاءالله خدا در درک آن ما را کمک کند تا ببینیم که هدف این حیات چه قدر با عظمت است.
خدا از کسانى که نگذارند این مردم با هدف حیاتشان آشنا شوند و نفسى براى آشنایى با حیاتشان بکشند، انتقام خواهد گرفت. خدا با آن انسان هایى که وسایل تخدیر و وسایل ناآگاهى انسان ها را آماده کنند تا نفهمند که این حیات چه بوده، چه خواهد کرد؟ به قول یکى از بزرگ ترین انسان شناسان دهر؛ ((کسى که نمى خواهد بفهمد هدف حیاتش چیست، او با خویشتن در حال مبارزه است و منکر خویشتن است)). هر چند اصل عبارت مزبور را از حفظ هستم ، اما {به جهت ضیق وقت}، فقط عبارت اصلى آن را مى گویم که از یونانى به فرانسه و از فرانسه به عربى ترجمه شده است ، که من ترجمه عربى احمد لطفى سید را که از بهترین ترجمه هاست ، عرض مى کنم :
انه لینکر نفسه ما دام لا یعرف انه من این اتى و لا ما هو المثال الکامل المقدس الذى یجب ان یروض نفسه فى الوصول الیه (۳)
((انسان مادامى که نمى شناسد از کجا آمده است و آن ایده کامل مقدسى که واجب است نفس خود را در راه وصول بدان به ریاضت بیندازد، نفس خود را انکار مى کند.))
اروپایى ها بر این عقیده اند که افلاطون یعنى تمام تاریخ . یک عبارت دیگر هم درباره افلاطون مى گویند. البته ما درباره این گونه اظهارات نظر داریم ، اما حالا من ارزیابى نمى کنم ، و فقط عقیده آن ها را مى گویم :
((تا کتاب ریپابلیک (۴) (جمهوریت ) افلاطون وجود دارد، تمام کتاب هاى سیاسى را با آب بشویید.))
تمام کتاب هاى سیاسى که بعد از افلاطون نوشته شده است ، یا حاشیه بر کتاب جمهوریه افلاطون است و یا پاورقى است . معطل نشوید. عبارت مذکور خیلى باعظمت است . این سخن از ایشان است : ((آن شخص منکر خویشتن است که نمى خواهد بداند از کجا آمده است و آن هدف مقدس ‍ چیست که باید در راه رسیدن به آن تمرین کند و ریاضت بکشد)). نگوید چون مى خواهم، پس حق است. چه بى نواست آن کسى که مبناى زندگى خود را بر این قرار بدهد: مى خواهم. چون مى خواهم، پس حق است! نخیر، اگر هرچه را که جناب عالى بخواهید، حق نیست .
ولو اتبع الحق اهوائهم (۵)
((اگر حق ، از خواسته هاى آنان بخواهد تبعیت کند، آسمان و زمین متلاشى مى شود.))
با این که بشر هنوز نهادهاى خود را کاملا در تاریخ مطرح نکرده است (درست دقت بفرمایید، مخصوصا جوانان دقت کنند)، این شخصیت هاى بزرگ سازنده تاریخ ، از آن {نهادهاى بسیارى} که در درون داشتند، مقدار کمى به ما نشان داده اند. اشتباه مى کند کسى که بگوید فارابى همین بود که در ۵۰ - ۶۰ سال به ما نشان داد، یا ابن سینا همان است که به ما نشان داد، یا ابوذر غفارى شخصیتى است که در همان چند روز صدر اسلام و در تبعید به ربذه ، به ما نشان داده است .
غروب فرا رسیده است و ابوذر آخرین نفس هاى خود را مى کشد. در کجا؟ در بیابان ربذه . مى خواهم این را بگویم تا ببینید ابوذر اگر میدان داشت ، چه مى شد. کم کم به دروازه ابدیت نزدیک تر مى شود.
همسرش (دخترش) بناى گریه کردن را گذاشت . (درباره همسر یا دختر ابوذر، دو تاریخ نقل شده است).
گفت: چرا گریه مى کنى؟ گفت : همسر عزیز، هم اکنون که تو از دنیا مى روى و من تنها هستم ، چه کنم ؟ ابوذر فرمود به آن طرف نگاه کن . آن سیاهى که از دور مى بینى ، کاروانى است که مى آید و به طرف مدینه مى رود.
تو برو کنار جاده بایست ، وقتى که آن ها رسیدند، به آنان بگو (این جا نقل تواریخ مختلف است)، مردى (مسلمان یا یکى از صحابه پیغمبر (صلى الله علیه وآله) در این جا از دنیا رفته است ، سپس آن ها مى آیند و به کفن و دفن من مشغول مى شوند و مرا دفن مى کنند، سپس آنان تو را به مدینه و به دودمان خودت مى رسانند. ناراحت نباش .
واقعا اگر براى این مرد میدان بود، چه مى کرد و به بشریت از عظمت هاى حیات چه نشان مى داد؟ گفت :
همسر من (دختر من)، این گوسفند آخرین روزى من و آخرین متاع من از این دنیاست . هنگامى که آن ها از راه رسیدند، بگو ابوذر وصیت کرده است : ((بیش از این که به کار تدفین او مشغول شوید، این گوسفند را ذبح کنید و بخورید و براى من مجانى کار نکنید)).
آیا ابوذر {نهاد} خود را نشان داده است ؟ آیا تاریخ اجازه داده است که ابوذر را بشناسیم ؟ آیا محیط، این امکان را به ما داده است تا بفهمیم ابوذر غفارى کیست ؟ که هفتصد سال بعد از او، ابن خلدون تازه وارد ارزش کار شده است . نیز بعد از او، ((ریکاردو))ها. این معنى را ابوذر از کجا گرفته بود؟ از یک آیه قرآن ؛ و لا تبخسوا الناس اشیائهم ، ((کار و کالاى مردم را از ارزش نیندازید)). ارزش حقیقى کار و کالا را بدهید. دقت کنید: آیا جانى که از امواج این جان ، چنین قطره اى به تاریخ تراوش کند، هدف این جان در خودش نیست؟
آیا این شخص در آن بیابان خشک و بى سر و ته ، بدون رسیدن به هدف اعلاى حیات ، مى تواند این سخن را بگوید؟ سلام و درود خداوندى بر روان این انسان ها، که ما را با جان خودمان آشنا مى کنند. نشانى جان ما را این ها به دست مى دهند. به کجا مى خواهید بروید؟ از کدام رمان ها؟ البته مطلقا روش رمانتیک را محکوم نمى کنیم ، زیرا مطالب خیلى مهمى هم چون بینوایان را داریم.
به کجا مى روید؟ در علوم انسانى از چه کسى مى خواهید تقلید کنید؟ در علوم انسانى درباره انسان ، آن حقایق را از چه کسى مى خواهید بگیرید؟
نمونه هایى درباره این که: ((حیات چیست ؟))(۶)
بشر در سرگذشت خود، با این که نتوانسته است تمام نهادهاى خود را بروز دهد، اما تکاپو کرده است .
نمونه یک . کمالات علمى فوق تصور و حقایق مهمى را از خود نشان داده است . همین موجود که انسان نام دارد، در رشته هاى گوناگون ، به کمالات علمى رسیده است و مدام به اکتشاف ، اختراع و فهمیدن ها نایل شده است . به نظر شما، این ها از چیست ؟ آیا از زمین روییده ، یا از آسمان آمده اند؟ یا همه این دانش ها، متعلق به جان هاى شماست ؟! بعضى ها حدس زده اند که فعلا کتاب هاى موجود در دنیا، بیش از پنجاه میلیارد نسخه است . هفتصد الى هشتصد میلیون از نسخ موجود، درباره خود انسان و درباره علوم انسانى است . این یکى از کارهاى جان شما و یکى از کارهاى حیات شماست . حال ، مى خواهیم هدف این حیات را به طور فردى ، یا جمعى پیدا کنیم . {در تاریخ} انسانى داریم که به طور فردى ، هشتصد تاءلیف از ایشان نقل شده است . انسانى داریم که به طور فردى ، بیش از نهصد اکتشاف از او نقل شده است .(۷) همه شما آنان را مى شناسید، حتى بچه ها هم آنان را مى شناسند. ما با این حیات سروکار داریم ، نه با ۲۲۰۰ کاسه آبگوشت و ۴۰۰ متر قماش و... این ها حیات نیست . صدق الله العلى العظیم . واقعا عجیب است . خدایا، با وجود آیه هاى شگفت آور تو، باز از پیغمبر ما اعجاز مى خواهند.
یعلمون ظاهرا من الحیوه الدنیا و هم عن الآخره هم غافلون (۸)
((از زندگى دنیا، ظاهرى را مى شناسند و حال آن که از آخرت غافلند.))
فقط یک پدیده ظاهرى را مى فهمند. اگر تنوین کلمه ((ظاهرا))، تنوین تنکیر باشد نه تمکن ، دلیل بر پستى قضیه است ، یعنى یک ((ظاهرى )) از حیات دنیا مى فهمند. من از شما سؤ ال مى کنم - البته نه از عقل شما، بلکه از وجدانتان - آیا با این علم ناقص از ظاهر محدود زندگى ، به دنبال حقیقت هدف حیات حقیقى رفته اید و به شما جواب داده نشده است ؟ بروید به دنبال حیات ، آن وقت ببینید آیا به شما جواب مى دهد یا نمى دهد!؟ شما دنبال حقیقت حیات بروید.
نمونه دو. نبوغ هاى متنوع هنرى آثار خود را در صفحات تاریخ به نمایش ‍ گذاشته است . لازم است این ها را هم در یک جا جمع کنیم و ببینیم که این هنرمندان، این نوابغ در رشته ادبیات، در رشته نقاشى و در سایر رشته ها چه کرده اند؟ مغز همه هم یک نوع مغز است. اگر تعداد سلول ها در مغز، هشتاد میلیارد است، در همه مغزها نیز همان تعداد است . آن وقت ، آن هم یک میدان مادى (قلم و کاغذ) براى این نقاش است .
اصل ، آن چیزى است که این کارها را انجام مى دهد و فعلا او را فقط مى گوییم ((آن)). على الحساب باشد تا پس از بررسى، معلوم شود که {آن} چیست .
نمونه سه . بروز کمالات جهان بینى هاى اعلا، که یکى از موارد اثبات وابستگى جان آدمى با خداست .
عقل ما بر آسیا کى پادشا گشتى چنین

یک فیلسوف حق ندارد در این دنیا و درباره جهان ادعا و اظهار نظر بکند، مگر این که باید به هستى مشرف باشد. اکنون ، سؤ ال ما این است که این جمجمه محدود، با این مغز محدود در یک کره محدود، چه طور به هستى اشراف پیدا مى کند؟ البته به کیهان هم قناعت ننموده و مى گوید: من به هستى حکم مى کنم ؛
درباره هستى که کیهان جزئى از آن است . کیهان چیست ؟ میلیاردها کهکشان . من بر آن حکم مى کنم !
ما درصدد شناخت هدف این نوع حیات هستیم ، نه آن حیاتى که وجودش ‍ در یک قوطى کبریت خلاصه شده است و از قوطى کبریت، تمبر، چپق و سرچپق ، کلکسیون جمع مى کند. آیا حیات این نوع افراد را مى خواهید؟
زمانى با بعضى ها، بحث ها و مراسلات علمى داشتیم . به برتراند راسل این مطلب را نوشته بودم که :
مساءله الله این است : از ذهن و دهان چه کسى مى خواهیم بگیریم و بگوییم {خدا} هست یا نیست ؟ آیا از ذهن بعضى ها مثل موسولینى ؟! البته این را این طور به ایشان ننوشتم ، ولى در نوشته هایى که در انتقاد از مطالبشان داشتم ، نوشتم . موسولینى - البته در آن زمانى که خلبان بود - مى گوید: ((آن موقعى که اتیوپى را ما بمباران مى کردیم ، اى خدا وقتى که آتش از این خانه هاى بوریایى شعله ور مى شد، چه قدر زیبا بود!))(۹)
آیا شما از کله این شخص مى خواهید خدا در بیاورید و بعد هم در آن شک کنید؟ یا از مغز حسین بن على ، یا از مغز ابراهیم خلیل؟
کیف یستدل علیک بما هو فى وجوده مفتقر الیک ؟(۱۰)
((خداوندا! چگونه با این موجودات که در وجود خود، نیازمند تو مى باشند، به سوى تو راهى بیابم ؟))
ایکون لغیرک من الظهور ما لیس لک حتى یکون هو المظهر لک ؟(۱۱)
((آیا حقیقتى غیر از تو، آن روشنایى را دارد که بتواند تو را بر من آشکار بسازد؟))
زهى نادان که او خورشید تابان

آیا خورشید را با نور شمع باید دید؟ اینک ، خداى حسین را ببینید:
همه عالم فروغ نور حق دان

اگر خورشید بر یک حال بودى

از این فرهنگ نگهدارى نموده و آن را از دست ندهید. این فرهنگ ، فرهنگ جان ماست .
اگر خورشید بر یک حال بودى

ندانستى کسى کاین پرتو اوست

تو پندارى جهان خود هست دائم

آیا خدا را از ذهن ((موسولینى))ها مى جویید؟ آیا خدا را از ذهن کسانى مى جویید که کشتار سیصدهزار نفرى مى کردند، و بعد هم روى تپه هاى مغرب زمین مى نشستند و موسیقى مى نواختند؟
نرون موسیقى مى زد و خیلى هم خوشحال بود که سیصد هزار تن را به خاک و خون ریخته بود. همان مکانى که الان معروف است که مى گویند واتیکان روى آن بنا شده است . آیا خدا را از او مى خواهید بجویید یا از ابراهیم خلیل (علیه السلام)؟ خدا را از چه کسى مى خواهید بجویید؟ مى خواهید فلسفه حیات را بدانید، اما از چه کسى ؟ از حیات آن مگسى که در جایگاه ریزش بول حرکت مى کند؟ یا از مگسى که روى کاهى بر سطح آن بنشیند و بگوید دریا این است و این هم کشتى و من کشتى بان آن هستم!؟ آیا این نوع حیات را مى خواهیم فلسفه اش را پیدا کنیم، یا آن حیاتى که نمونه هایى از آن را عرض کردم، که واقعا بدون مبالغه، یکى از صدها نمونه است؟! ((بروز کمالات جهان بینى هاى اعلى، یکى از موارد اثبات وابستگى جان آدمى با خداست)).
عقل ما بر آسیا کى اعتلا کردى چنین

نویسنده: علامه محمدتقى جعفرى