قرآن و مسئله شكر

قرآن مجيد با اين كه ذكر را كه حالتى قلبى و امر عملى مخلصانه است اكبر و بزرگ تر از هر حقيقتى دانسته، ولى شكر را به خاطر ارزش والايش و اين كه از امهات صفات كمال است با ذكر قرين و همراه آورده است:

فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ:

پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و مرا شكر نمائيد و به كفران نعمت برنخيزيد.

مسئله باعظمت ذكر در آيه 152 سوره مباركه بقره به طور مشروح گذشت.

خداوند بزرگ عدم عذاب بندگان را مشروط به شكرگزارى و ايمان نموده است.

از اين كه اعلام ميكند شاكران را عذاب نميكند معلوم ميشود شكر يك حقيقت قلبى و عملى و زبانى است، چنان كه از آيه اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً و روايت امام صادق كه فرموده «شكر النعم اجتناب المحارم» و مقاله خواجه نصيرالدين طوسى استفاده ميشود، و مردم و صاحبان نعمتها تصور نكنند كه با دورى از عبادت رب، و بخل از خدمت به خلق، و تنها با گفتن الحمدلله شكر محقق ميشود و از عذاب قيامت و دچار شدن به جريمههاى دنيائى در امان ميمانند.

ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ كانَ اللَّهُ شاكِراً عَلِيماً:

اگر شما سپاسگزار نعمتهاى حق باشيد و ايمان آوريد خدا را با عذاب شما چه كار، خدا همواره پاداش دهنده و داناست.

خداوند مهربان به شاكران وعده داده كه يقيناً به آنان پاداش مناسب خواهد داد، و او خدائى نيست كه مزد پاكان و نيكوكاران را تباه نمايد.

وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ:

و قطعاً گزاران را پاداش خواهيم داد.

عظمت شكر و ارزش آن در حدّى است كه ابليس در داستان هبوط و طردش از مقام ارجمندش و در مرحله خوار شدنش تهديد كرد كه بندگان را از حركت در صراط مستقيم باز دارد و در آن صورت حضرت حق انسانها را شاكر نيابد، بدون ترديد اين شكرى كه در زبان ابليس مطرح شده گفتن يك الحمدلله ساده نيست، كه نگفتنش انسان را جزء حزب ابليس نمايد و در قيامت به دوزخ بكشاند.

قالَ فَبِما أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ.

ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرِينَ.

گفت: به سبب آن كه مرا از رحمتت محروم نمودى و به بيراهه انداختى يقيناً به سر راه راست تو [كه رهرو دانش را به سعادت ابدى ميرساند] در كمين آنان خواهم نشست، سپس از پيش رو و پشت سر و اطراف راست و از جانب چپشان بر آنان ميتازم و تا جائى آنان را به وسوسه و اغوا و گناه و معصيت دچار ميكنم كه بيشترشان را شاكر نخواهى يافت.

خداوند قطعيت ازدياد نعمت را كه نتيجه شكر و سپاسگزارى است وعده داده و استثنائى در اين زمينه قائل نشده است، و جمله «اگر بخواهد را» در ازدياد نعمت پس از شكر كه به عربى ان شاء ميشود بكار نگرفته است، ولى در پنج مورد جمله:

ان شاء را يا ان شاءالله را به كار گرفته است:

1- در بينياز نمودن به وسيله ثروت، 2- در اجابت، 3- در رزق، 4- در مغفرت، 5- در توبه.

به ترتيب فرموده است:

فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ: «1»

پس خدا اگر بخواهد شما را از فضل و احسانش بينياز ميكند.

فَيَكْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شاءَ:

او اگر بخواهد آسيب و گزندى كه به سبب گناهانتان به شما رسيده بر طرف ميكند.

لَهُ مَقالِيدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ

كليدهاى آسمانها و زمين فقط در سيطره مالكيت اوست رزق و روزى را براى هر كس كه بخواهد وسعت ميدهد.

وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ:

و براى هر كس بخواهد گناهان غير شرك را ميآمرزد.

وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى مَنْ يَشاءُ

و براى هر كس بخواهد توبه را قبول ميكند.

شكر صفتى از اوصاف پروردگار مهربان است چنان كه كراراً در قرآن مجيد به اين حقيقت اشاره شده، يعنى خداوند با صفت شاكر و شكور ستوده شده است.

شكر شروع سخن اهل بهشت است چون وارد شوند ميگويند:

«الحمدلله الذى صدقنا وعده:»

خداى را سپاس كه به وعدهاش در بهشت بردن ما وفا كرد.