در آيه «يَوْمَ يَأْتِ لا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ»، معناى كلمه «منهم» اين است كه گروهى از انسان‌ها سعيد و گروهى ديگر شقى‌اند. اين تقسيم‌بندى پروردگار است كه در آن انسان‌ها به دودسته سعادت‌مند و بدبخت تقسيم مى‌شوند؛ يعنى گروهى از انسان‌ها تمام درهاى رحمت خدا به رويشان باز و گروهى ديگر همه درهاى رحمت به رويشان بسته است. پس، يك مورد از مساوى نبودن در اين آيه سوره هود آمده است: «فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعِيدٌ».
انسانى كه همه درهاى رحمت خدا به رويش باز است با انسانى كه همه درها به رويش بسته است، چگونه مساوى باشند؟ عبارت «وَ ما يَسْتَوِي الْأَعْمى وَ الْبَصِيرُ»* نفى مساوات مى‌كند.
قرآن كريم در ادامه آيه سوره هود مى فرمايد:
«وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ عَطاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ».
اما نيك‌بختان [كه به توفيق سعادت يافته‌اند] تا آسمان‌ها. و زمين پابرجاست، در بهشت جاودانه‌اند مگر آنچه را مشيّت پروردگارت اقتضا كرده، [بهشت] عطايى قطع ناشدنى و بى‌پايان است.
آنان كه اهل سعادتند تا زمين و آسمان برپاست در بهشت هستند. آسمان‌ها و زمين تا كى عمر مى‌كنند و برپا مى‌مانند؟ پروردگار مى‌فرمايد:
«إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ* وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ* وَ إِذَا الْجِبالُ سُيِّرَتْ* وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ* وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ* وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ».
هنگامى كه خورشيد را به هم درپيچند. و هنگامى كه ستارگان تيره و بى‌نور شوند. و هنگامى كه كوه‌ها را به حركت آرند و از جا بركنند. و هنگامى كه اموال نفيس و با ارزش رها و بى‌صاحب شود. و هنگامى كه همه حيوانات وحشى محشور شوند. و هنگامى كه درياها مشتعل و برافروخته گردند.
اين آيات نشان مى‌دهند كه روزى نظام هستى به هم مى‌ريزد و آسمان‌ها به هم پيچيده مى‌شوند و ستارگان خاموش مى‌شوند و اين‌ها همه متعلق به قبل از قيامت است. پس چگونه انسان‌هاى سعيد تا آن زمان در بهشت مى‌مانند در حالى كه هنوز وارد آن نشده‌اند؟ و منظور از آسمان‌ها و زمين موجود در آيه چيست؟
ناچار، مسئله را بايد با استفاده از يكى از آيات سوره ابراهيم حل كرد تا معلوم شود مراد از آسمان‌ها و زمين چيست كه دائمى است و تغيير و تحوّل هم پيدا نمى‌كند؟
«يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ». «1»
[در] روزى كه زمين به غير اين زمين، و آسمان‌ها [به غير اين آسمان‌ها] تبديل شوند، و [همه] در پيشگاه خداى يگانه قهّار حاضر شوند.
در روز قيامت، زمين كنونى تغيير مى‌كند و غير از اين زمينى مى‌شود كه در آن زندگى مى‌كنيم و آسمان‌ها هم دچار تغيير مى‌گردند. يعنى خداوند همه آن‌ها را خراب مى‌كند و به تناسب قيامت بازسازى‌شان مى‌كند. از آن پس، زمين عمر ابدى پيدا مى‌كند. لذا مى‌فرمايد: آسمان‌ها و زمين جديد همه در محضر پروردگار عالم آشكار مى‌شوند و خودنمايى مى‌كنند.
«وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ».
آيا اين آسمان و زمين جديد همواره برپاست؟ پاسخ اين است كه خداوند در آخر آيه مى‌فرمايد:
«إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ عَطاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ».
يعنى لطف پروردگار به سعادت‌مندان ابدى است. پس آن آسمان‌ها و زمين هم، به اعتبار لطف ابدى پروردگار به انسان، ابدى هستند.
«فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ* خالِدِينَ فِيها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِما يُرِيدُ».
اما تيره‌بختان [كه خود سبب تيره‌بختى خود بوده‌اند] در آتش‌اند. براى آنان در آن‌جا ناله‌هاى حسرت‌بار و عربده و فرياد است. در آن، تا آسمان‌ها و زمين پابرجاست جاودانه‌اند، مگر آنچه را كه مشيّت پروردگارت اقتضا كرده است. بى‌ترديد، پروردگارت هر چه را اراده كند انجام مى‌دهد.
آن‌ها كه اهل بدبختى و شقاوت هستند و همه درهاى رحمت به روى‌شان بسته است در دوزخ ابدى‌اند. خداوند متعال در سوره هود مى‌فرمايد: سعادت سعادت‌مندان از خودشان نبوده، بلكه اراده خداوند بوده است، ولى شقاوت اشقيا از عمل خودشان بوده است. «2» سوال اين است كه چگونه انسان سعادت‌مند مى‌شود؟ و پاسخ آن است كه اين سعادت حاصل قرآن نازل شده، انبياء فرستاده شده، امامان تعيين شده از جانب پروردگار، و به مدد توفيق الهى است. بدين ترتيب، خداوند همه اسباب سعادت را براى انسان فراهم كرده است. به عكس، كسانى كه شقى شدند به دست خود به شقاوت افتاده‌اند، زيرا از اين فرصت‌ها درست استفاده نكرده‌اند:
«ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ».
اين [عذاب] به خاطر فسق و فجور و گناهانى است كه خود پيش فرستاديد، و گرنه خدا به بندگان ستمكار نيست.
منبع : پایگاه عرفان
