اعیاد1

مقدمه

دین یهود نیز مانند بسیاری از ادیان ، دارای روزهای خاصی است که اتفاقات منحصر به فردی در آن ایام رقم خورده و به پاس زنده نگه داشتن آن وقایع ، با تجدید سال و رسیدن به تاریخ وقوع آن اتفاق ، آن روز را جشن یا عزا گرفته و خود را ملزم به انجام اعمال خاصی در آن روز می کنند . در دین یهود اعیاد متعددی وجود دارد که هر عید آداب خاص خود را دارد .

بعضی از این اعیاد و حتی چگونگی انجام مراسمات مربوط به آن ، در تورات ذکر شده و برخی دیگر به مناسبت های مختلف از سوی علمای یهود بر اساس صلاحدیدشان ابداع و وضع گردیده است. این خود یک نوع طبقه بندی اعیاد محسوب می شود(اعیاد توراتی و اعیاد ابداعی).

از سوی دیگر تورات و کتب دینی یهودیان برای اعیاد مذهبی طبقه بندی خاصی ارائه نموده اند. ما نیز با تلفیق تقسیم بندی اعیاد برحسب توراتی یا ابداعی بودن و طبقه بندی مندرج در کتب دینی یهودیان ، اعیاد یهود را در 4 فصل ذیل ارائه خواهیم کرد :

فصل اول : اعیاد سه گانه یهود

فصل دوم : اعیاد یامیم نورائیم

فصل سوم : سایر اعیاد مذکور در تورات

فصل چهارم : اعیاد ابداعی

فصل اول :اعیاد سه گانه

در تورات درباره اعیاد سه گانه چنین آمده است:

«سه بار در سال برای من جشن بگیر ... »

این سه عید به ترتیب ذکر شده در متن تورات عبارتند از:جشن پسح، جشن شاووعُوت و جشن سوکوُت. این اعیاد به اعیاد سه گانه معروف شده اند . علاوه بر این ، اعیاد دیگری مانند روش هشانا ، عید کیپور و عید شبات نیز در تورات ذکر شده که توضیح آن ها در فصول بعدی خواهد آمد. بنابراین در این فصل در سه گفتار، اعیاد سه گانه را مورد مطالعه قرار خواهیم داد .

گفتار اول : عید پِسَح (بخوانید PESAH)

به مناسبت عبور بنی اسرائیل از نیل و نجات آنان از مصر هرساله در 15 ماه نیسان آن را جشن می گیرند . این عید در فلسطین اشغالی 7 روزه و در بقیه مناطق 8 روزه است . در شب اول پسح خانواده های یهودی دور هم جمع می شوند و ماجراها و اتفاقات اسارت و آزادی یهودیان را بازگو می کنند . در ایام پسح ، نان فطیر[1] و سبزی های تلخ به یاد تلخی آن دوران می خورند . ایام پسح، هشت روز ادامه دارد که دو روز اول و آخر آن «یُومطُوو» (تعطیل کامل مذهبی) هستند.بخاطر نزدیکی این عید به بهار و همچنین آزادی یهودیان از ظلم فرعون به آن عید بهار و عید آزادی نیز می گویند .

در ایام پسح یهودیان باید ظروف ، انبارها و حتی تمام خانه و زندگی خود را از حامص[2] پاکسازی کنند هم چنین رسم است که در روز اول ، همه نخست زادگانِ پسر ، تعنیت (روزه) بگیرند . نحوه انجام سایر مراسمات این عید در باب 12 سفر خروج آمده است .

خانواده یهودی در حال مطالعه و بازگو کردن وقایع اسارت و نجات قوم یهود در عید پسح

گفتار دوم : عید شاعووت

بعد از پسح ، عید شاووعوت فرا می‌‌رسد . اسامی دیگر عید شاعووت ، عید پنجاهه ، عید هفته ها و عید درو می باشد . این عید یک روزه ، در ششم ماه سیوان قرار دارد که البته در مناطق غیر اورشلیم (فلسطین اشغالی) دو روزه است . تورات این عید را همچون نوعی جشن برداشت محصول توصیف می کند ، ولیکن دلیل اهمیتِ والایِ این عید نزد یهودیان ، نزول ده فرمان در این روز بر موسی است .

دربعضی جوامع یهودی مرسوم است که در روز شاووعوت محیط کنیسا را با گُل و سبزه تزیین می کنند و علت آن یاد بود کوه سیناست که اطراف آن در روز شاووعوت از سبزه و گیاه پوشیده شده بود. همچنین مرسوم است که روز شاووعوت از خوراکی‌‌های لبنی و عسل و شیرینی و امثال آن استفاده می‌‌کنند . برخی یهودیان شب اول این عید را احیاء و شب زنده داری می کنند و آن هایی که در اورشلیم (فلسطین اشغالی) حضور دارند پس از یک شب تورات خوانی ، اندکی پیش از سحر به بیت المقدس می روند تا در مقابل دیوار ندبه ، نماز شحریت (سحر) را بخوانند.

نمایی از سوکا (سایه بان) مهیا شده برای انجام اعمال مخصوص عید سوکوت

گفتار سوم : عید سوکوت

سوکوت برگرفته از کلمه سوکا به معنای سایه بان می باشد . این عید فرمان مستقیم تورات است که این با چنین بیانی آمده :

«در پانزدهم این ماه هفتم، جشن سوکوت به مدت هفت روز برای خداوند است».

« هفت روز در سوکا ساکن شوید، تمام افراد بنی اسرائیل در سوکا سکونت کنند، برای اینکه تمام دوره ها و نسلهای شما بدانند که بنی اسرائیل را در سوکا (سایبان) ساکن کردم»

این جشن از دو نظر حائز اهمیت می باشد از یک سو یادآور خروج قوم بنی اسرائیل از مصر و چهل سال اقامتشان در صحرای سینا زیر سایه ابرهایی که از سوی خدا به وجود آمده بود می باشد و از سوی دیگر عید سوکوت، زمانی است که درو و گرد‌آوری محصولات کشاورزی فصل تابستان پایان یافته است. لذا تورات به فرد یهودی دستور می دهد که در همین زمان که بهترین اوقات شادی اوست، به برگزاری جشن سوکوت و زندگی در سوکا بپردازد و به این طریق، خدا و مشیت وی را در شادی های خود یادآور شود . برابر فرمان تورات باید هفت روز در سوکا زندگی کرد.

دو روز اول جشن سوکوت، طبق فرمان تورات «یُوم طُووْ» است مانند شبات .

جشن شِمینی عَصِرِت (بخوانید SHEMINI ASERET):

پس از پایان هفت روز جشن سوکوت، جشن جداگانه ای در دو روز به نام شمینی عصرت تعیین شده است که همانند دو روز اول سوکوت، «یُوم طُوو» به معنای تعطیلی مطلق مذهبی است.از مراسمات قابل توجه روز اول شمینی عصرت، خواندن دعای باران است.

جشن سیمحا تورا:

دومین روز شمینی عصرت به نام سیمحا تورا، به معنای جشن شادی برای تورات است که افزون بر مراسم مربوط به شمینی عَصِرِت، آخرین پاراشا (قسمت) از تورات قرائت ‌شده و بلافاصله خواندن نخستین بخش آن آغاز می گردد. به این ترتیب در این روز، دوره یک ساله قرائت تورات کامل شده و قرائت مجدد آن آغاز می شود .

فصل دوم : اعیاد یامیم نورائیم

عید کیپور و روش هشانا از اعیاد بسیار مهم و کلیدی قوم یهود است . از این رو به آن ها ، اعیاد یامیم نورائیم (بمعنای روزهای مقدس و پر ابهت)می گویند . در دو گفتار این اعیاد را تعریف و آداب و رسوم خاص هرکدام را بیان خواهیم کرد .

گفتار اول : روش هَشانا (بخوانید HASHANA)

این عید در روز اول و دوم ماه تیشری که نخستین ماه در سال عبری است واقع شده است. برخلاف سایر اعیاد این جشن هم در اورشلیم و هم در غیر اورشلیم دو روزه برگزار می شود . صبح هر دو روز پس از نماز ، و البته به استثنای شبات و روز قبل از خود روش هشانا ، اندکی در شوفار (چیزی شبیه شیپور) می دمند . ادعیه ای مشهور به سلیحوت نیز در آن خوانده می شود .

یهودیان این روز را روز داوری می دانند و مقدرات سال آینده را وابسته به آن می دانند . زیرا معتقدند داوری مربوط به هرکس در کتابی آسمانی نوشته می شود .[3] از این رو برای کلیمیان، دو روز روش‌هشانا تعطیل مقرر شده است و آنان با حضور در کنیساها و اجرای مراسمات مربوطه ، عاقبت خیر و سعادتمندانه را از خداوند تقاضا می‌کنند. در این عید مواد غذایی مخصوصی باید مصرف شود که هر کدام از این غذاها معنای خاصی دارد که صد البته ذکر اسامی این غذاها خارج از حوصله این مقاله است .

شوفار - - شوفار چیست عید پسح - عید کیپور - روش هشانا - اعیاد یهودی - اعیاد اسرائیل - عید شاعووت - عید سوکوت - شیپور یهودی

شوفار سازی بادی است که از قدیم در مراسمات مختلف یهودی از جمله اعیاد مورد استفاده قرار می گرفته است

دریافت صدای ساز شوفار با حجم 270 کیلوبایت

گفتار دوم : عید کیپور

ده روز پس از روش هشانا بعبارتی دهمین روز از ماه تیشری عید کیپور نام دارد . نام دیگر این عید روز فدیه است . کیپور یعنی مغفرت و آمرزش گناهان و این روز ، بین یهودیان به روز آمرزش معروف است . شباتِ قبل از کیپور شبات توبه نام دارد . یوم کیپور مقدس ترین و مذهبی ترین عید در یهود بوده و حتی قداست آن از شبات نیز بیشتر است . بسیاری از یهودیانی که در سایر اعیاد و مراسمات دینی شرکت نمی کنند به شرکت در این عید و یا حتی روزه گرفتن در آن اهتمام ویژه ای دارند .

برای اینکه در این روز هم حق الله (!) و هم حق الناس از گردن فرد یهودی رفع شود ، رسم است یهودیان علاوه بر درخواست مغفرت از خدا ، از کسانی که مشغول الذمه شان هستند حلالیت می طلبند .

گفتنی است در یوم کیپور یهودیان با خواندن دعایی بنام «کل نیدره» (بخوانید KOL NIDRE) تمام قسم ها ، نذرها و قول های خود را الغاء و ابطال می کنند . از این رو بسیاری همین دعا را دلیل و دستاویزی دانسته اند برای عدم اعتماد به حرف و قول یهودیان . چرا که آنان به راحتی زیر قولشان می زنند و با خواندن دعایی ، از ذمه آن خارج می شوند .

روزه یکی از اعمال اصلی و شایع در این روز است که تلمود آن را واجب می داند . علاوه بر امر به روزه ، فرد یهودی از شست و شو ، روغن زدن به خود ، پوشیدن کفش چرمی ، داشتن روابط جنسی و نیز از هرگونه عمل دنیایی نهی شده است . و در انتهای این عید خاخام ها با دمیدن در شوفار (شیپور) پایان روزه یوم‌کیپور را به اطلاع یهودیان می‌رسانند، و آن‌ها روزه خود را افطار می کنند .

نمایی از حضور گسترده یهودیان در مراسمات عید کیپور ، مقابل دیوار ندبه در فلسطین اشغالی

فصل سوم : سایر اعیاد مذکور در تورات

علاوه بر اعیاد پسح ، شاعووت ، سوکوت ، روش هشانا و کیپور ، دو عید دیگر نیز در تورات آمده و آداب و رسوم خاصی بر آن مترتب شده که در طبقه بندی خاصی جای نمی گیرند لذا این دو عید را تحت عنوان سایر اعیاد مذکور در تورات قرار دادیم .

در این فصل در دو گفتار این دو عید را مورد مطالعه قرار خواهیم داد .

گفتار اول : عید شبات (روز شنبه)

طبق ده فرمان موسی تمام قوم یهود در این روز باید دست از کسب و کار و فعالیت بردارند و فقط به عبادت و عیادت و دید و بازدید و استراحت مشغول شوند. شبات یا همان شنبه طبق تقویم یهودی از عصر جمعه و پیش از وقت شامگاه شروع می شود و تا عصر شنبه ادامه دارد . شامگاه در یهود یعنی موقعی که روز به شب وصل می شود و انسان مردد می شود که اکنون روز است یا شب .

آن ها در 25 ساعت ِعید شبات ، در 3 وعده ، حضوری جشن گونه بهم می رسانند ، اولین دورهمی در جمعه شب هنگام شام ، دومین دورهمی هنگام ناهار روز شنبه و سومین دورهمی در عصر شنبه انجام می گیرد . یهودیان در این جشن و سرورها شراب انگور یا شراب های الکی دیگر و نیز غذاهای مخصوصی می خورند و دعاهای مخصوصی می خوانند . علاوه بر اینکه اعمال و احکام خاصی در این روز بر اهل یهود واجب شده است ، اعمالی نیز در این روز منع و تحریم شده که یهودیان باید از آن پرهیز کنند، مثل روزه گرفتن ، کسب و کار و حتی روشن کردن آتش ؛ بهمین خاطر است که باید قبل از رسیدن شبات غذایشان را پخته و آماده کنند .[4]

شبات - عید شبات - عید شنبه یهود - اعیاد یهودی - تعطیلی یهودیان - احکام شنبه در دین یهود - ایام خاص یهودیان

در عید شبات ، یهودیان  خود شراب انگور یا شراب الکلی می خورند و به کودکان آب انگور می دهند .

گفتار دوم : روش حودش

روش حودش یا عید اول ماه به روز اول ماه های عبری اطلاق می شود و یک عید جزئی است . لذا از توضیحات بیشتر خودداری نموده و به همین مقدار اکتفاء می کنیم.

فصل چهارم : اعیاد ابداعی

همانطور که در فصول پیشین ذکر شد برخی اعیاد یهود دارای صبغه دینی و مذهبی بوده اما نامی از آن ها در تورات و سایر کتب مقدس نیست. این اعیاد توسط بزرگان یهود به مناسبت های مختلف وضع شده و یهودیان به گرامیداشت آن ایام و انجام مراسمات خاصی سفارش شده اند . در این مقاله این دسته از اعیاد را اعیاد ابداعی نام نهادیم .

اعیاد ابداعی عبارتند از عید حنوکا و عید پوریم که در دو گفتار توضیح و توضیع و آداب و رسوم خاص هریک را تبیین و تشریح خواهیم نمود .

گفتار اول : عید حنوکا (بخوانید HANOOKA)

حدود دو ماه پس از عید سوکوت ، یعنی در روز بیست و پنجم ماه کیسلِو (نهمین ماه تقویم عبری) جشنی هشت روزه موسوم به عید حنوکا آغاز می گردد. گفتنی است که این عید بعلت نزدیکی با کریسمس مسیحیان بسیار به کریسمس شبیه سازی شده ، می توان ادعا کرد درخت حنوکا و عمو ماکس یهودیان اقتباس شده از درخت کریسمس و بابانوئل مسیحیان است.[5]

در جشن روشنایی یا عید گشایش که نام های دیگر عید حنوکا می باشد رسم است یهودیان شمع روشن می کنند. درباره فلسفه شمع روشن کردن در این عید اقوال مختلفی وارد شده که مهم ترین قول مربوط به پیروزی مکابیان[6] بر سلوکیان[7] در فلسطین است . آمده است که وقتی مکابیان بر سلوکیان پیروز شدند و بر آن شدند تا پس از مدت ها دوباره معبد مقدس را بازگشایی کنند توانستند فقط ظرف کوچکی از روغن که ممهور به مهر کاهن اعظم بود (یعنی به دور از ناپاکی بود) بیابند . این ظرف کوچک حداکثر می توانست یک روز دوام بیاورد و معبد را روشن نگه دارد ولیکن علی رغم آنچه اندیشه می رفت 8 روز سوختنش دوام آورد و این امکان را فراهم کرد تا روغن پاک جدیدی تهیه شود . بزرگان یهود در سال های بعد این ایام هشت روزه را عید اعلام کرده و به ترتیبِ امروزی آداب و رسومی بر آن مترتب کردند[8]

مهم‌ترین سمبل عید حنوکا ، مِنورا یا شمعدان است. علاوه بر منورا ، هشت شمع به یادبود هشت روز و یک شمع هم به‌خاطر روشن‌کردن دیگر شمع‌ها بوسیله آن ، در وسط شمع‌دان قرار می گیرد که به آن، شمعِ شمش (شمع خادم) می گویند. مرسوم است که در روز اول عید ، یک شمع ، در روز دوم دو شمع و بهمین ترتیب در شب آخر 8 شمع روشن می کنند . در این عید برخلاف سایر اعیاد خوراکی خاصی سفارش نشده است . معمول است که در ایام 8 روزه عید به بچه ها پول می دهند و آن ها را به بازی های خاصی تشویق می کنند .

نمایی از منورا حنوکیای 9 شاخه ، مهم ترین سمبل عید حنوکا

گفتار دوم : عید پوریم

طبق روایات عهد عتیق ، هامان نخست وزیر خشایارشای هخامنشی با یهودیان اختلاف ورزید و دستور قتل و غارت یهودیان را از خشایارشا گرفت ولی استر نظر شاه را عوض کرد و دستور قتل هامانِ وزیر را گرفت و در همان روز 75000 نفر ایرانی به قتل رسیدند (در بخش «جایگاه و تاریخ یهودیان در ایران» ماجرای پوریم به همراه تحلیل تاریخی آن را بطور کامل مورد بررسی قرار خواهیم داد ) .

به این ترتیب مُردخای پسرعمو و سرپرست استر که دشمن اصلی هامان بود و توانسته بود رقیبش را شکست سختی بدهد ، نامه ای به یهودیان سراسر ایران نوشت که طبق آن ، هر ساله یهودیان باید چهاردهم و پانزدهم ماه عبری «ادار» را به مناسبت رفع خطر و انتقام گیری سخت از ایرانیان جشن بگیرند و او نام این عید را پوریم گذاشت چراکه هامان برای انتخاب روز کشتار یهودیان پور (قرعه) انداخته بود . بدین شکل با تایید استر ، عید پوریم رسمیت یافت و در آیین یهود نهادینه شد.[9]

هر ساله یهودیان این روز را جشن می گیرند و به شادمانی می پردازند .در تلمود چنین آمده است که در پوریم ، فرد یهودی باید آنقدر مشروب مصرف کند که دیگر برایشان تمایزی میان «مُردخای» و «هامان» که جلوه ای از خیر و شر هستند باقی نماند . به نظر برخی مصرف مشروب های الکلی و سفارش به اعمالی که در حالت عادی بر یهودیان ممنوع است نشانه ی آزادی یهودیان در داستان پوریم است. در این روز یهودیان نقاب و لباس های مبدل و حتی لباس های مخالف جنسیت خود می پوشند (در حالت عادی ممنوع است) . بچه ها نیز لباس مبدل پوشیده و نمایش پوریم را اجرا می کنند.[10]

نمایی از دو فرد یهودی مست و بیهوش از فرط شرب مشروبات الکلی در عید پوریم

علاوه بر این سفارشات ، روزه ای نیز بر یهودیان بر این عید واجب شده است . نقل شده که استر برای موفقیت در ابطال این توطئه، از یهودیان ایران خواست که 3 روز روزه بگیرند و از خداوند طلب بخشش و کمک نمایند. پس از آن، روزه استر به یادبود این واقعه بر یهودیان واجب گشت (فرهنگ و بینش یهود - سال اول نظام جدید متوسطه(

خواندن مگیلا [11] بر هر مرد و زنی در دو نوبت شب و روز عید پوریم واجب بوده و بهتر است در جمعیت خوانده شود . هنگام بازگو کردن ماجرای پوریم و خواندن مگیلا هرگاه قاری (خواننده) به اسم هامان می رسد جمعیت حاضر برای تحقیر هامان ، سر و صدا و پایکوبی کرده و تا آنجا که می توانند شلوغ می کنند . بین یهودیان مرسوم است در این روز کیک هایی سه گوش بنام «گوش هامان» مصرف کنند .

از دیگر مراسمی که یهودیان در این روز برگزار می کنند، مراسم "هامان سوزان" است. آن ها هامان - و ده پسرش - را نماد دشمنان قوم یهود دانسته و بطور سمبلیک در مراسمی، نماد و یادبودی از هامان، وزیر الوزاری خشایارشاه را در آتش می سوزانند .[12]

پی نوشت:

گوش هامان ، از خوراکی های مرسوم عید پوریم که یهودیان جهت نشان دادن تنفرشان از هامان آن را مصرف می کنند.
[1] . از آنجاکه یهودیان هنگام خروج ازمصر فرصت کافی برای تهیه خمیر مناسب جهت پخت نان نداشتند،ناگزیر از خمیرِ ترش نشده- فطیر- استفاده کرده،نان فطیر ساختند که در زبان عبری «مَصـا» نام دارد و یهودیان در این عید تنها مجاز به استفاده از آن - و نه هیچ نان دیگری- هستند. از این رو، «عید مصاها» نامیده شد. (تعریف فطیر برگرفته از سایت انجمن کلیمیان تهران)

[2] . ((حامِص)) به معنای خمیر (انواع گندم یا جو) وَرآمده یا هر چیزی است که از آن تهیه شده یا حتی حاوی اندکی از آن باشد. ( تعریف حامص برگرفته از سایت انجمن کلیمیان تهران)
[3] . باورها و آیین های یهودی ، الن انترمن ، ترجمه رضا فرزین ، نشر مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب ، چاپ اول ، صص 265-268

[4] . باورها و آیین های یهودی ، الن انترمن ، ترجمه رضا فرزین ، نشر مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب ، چاپ اول ، صص 259-263

 [5] . شناخت یهودیت ، محمد حسین طاهری ، انتشارات دلیل ما ، چاپ اول ، صفحه 62

[6] . نام خاندانی از قوم یهود است که در زمان حکومت سلوکیان پیدا شدند . مکابیان علیه سلوکیان شوریده و بر سلوکیان پیروز شدند و اورشلیم را فتح نموه و معبد را بازگشایی کردند و بدین سان یهودیان استقلال خود را بازیافتند .

[7] . نام یک سلسله پادشاهی یونانی است که طی سال های 312 تا 64 قبل از میلاد بر آسیای غربی حکومت می کرد .

[8] . رجوع کنید به : باورها و آیین های یهودی ، الن انترمن ، ترجمه رضا فرزین ، نشر مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب ، چاپ اول ، صفحات 281-283

[9]  . رجوع کنید به کتاب استر ، از مجموعه اسفار عهد عتیق

[10] . رجوع کنید به : باورها و آیین های یهودی ، الن انترمن ، ترجمه رضا فرزین ، نشر مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب ، چاپ اول ، صفحات 286

[11] . یعنی طومار ، معمولا به کتاب استر ، مگیلا می گویند .

[12] . مقاله جشن پوریم؛ رقص یهود در هولوکاست ایرانیان ، خبرگزاری مشرق نیوز

نویسنده : سید ابوالفضل ساقی