ولادت زينت عابدان
امام زين العابدين (ع) در کوران رويدادهاي سياسي که در تکوين امت اسلام و ترسيم خطوط و ويژگي هاي تاريخي آن نقش به سزايي داشتند، قرار گرفته بود.
در خانه امير مومنان امام علي(ع) ديده به جهان گشوده بود. درآن هنگام امام علي (ع ) مبارزه اي تلخ با دشمنان اسلام در جمل و صفين و نهروان را آغاز کرده بود. پدر حضرت سجاد، امام حسين، درآن روزگار علاه بر همکاري با پدرش در اداره امور مسلمانان، فرماندهي سپاه اسلام را نيز بر عهده داشت.
بي گمان اين رويدادهاي سهمگين که تا امروز نيز پس از گذشت چهارده قرن در محيط ما تاثير داشته، در شخصيت اين مولود بزرگوار، اثر شگرفي ازخود بر جاي نهاد. اين برهه پرآشوب با قتل خليفه سوم توام بوده و از پي آن بني اميه به خونخواهي عثمان برخاستند.
مادر امام سجاد)ع)
درکتابهاي تاريخ آمده است که مادر امام سجاد (ع) " شهربانو" دختر آخرين پادشاه ساساني" يزدگرد سوم" بوده است.
امپراتوري ايران، همچون هر نظام جاهلي ديگر بر ظلم وستم و سياستهاي طبقاتي استوار بود. با درخشيدن نور اسلام، اين نظام همچون درختي پوک و پوسيده که از وزش بادهاي سهمناک ريشه کن مي شود، نابود شد. پادشاه ايران ازشهري به شهري مي گريخت تا آنکه سرانجام در خراسان به قتل رسيد و خانواده اش در همان شهر ماندگار شدند تا آنکه خراسان در روزگار خلافت عثمان در سال 32 هجري به دست مسلمانان فتح شد و خانواده امپراتور مقتول ايران، به اسارت مسلمانان درآمدند و به مدينه آورده شدند. چون آنها را در پيشگاه خليفه سوم و اصحاب بزرگ پيامبر حاضر کردند، اميرمومنان علي بن ابيطالب (ع ) عثمان را به گراميداشت خاندان يزد گرد تشويق کرد و بدين منظور حديثي از پيامبر(ص) را براي او خواند که فرموده بود:" عزيزان قومي را که به ذلت افتاده اند، گرامي داريد". شايد يکي از حکمتهاي اين سخن دلجويي از مردمي باشد که همواره سران و بزرگان خود را مورد احترام قرار مي دادند، تا مبادا پرده هاي کينه و دشمني ميان آنان و پذيرش اسلام، مانعي ايجاد کند. چون عثمان در اين باره درنگ کرد، اميرمومنان(ع) فرمود:
" به خاطر خدا سهم خود و سهم بني هاشم را از اينان آزاد کردم."
انصار و مهاجران نيز در اين کار از آن حضرت پيروي کردند. خليفه هم چاره اي جز اين، فرا روي خود نديد. آنگاه امام علي (ع ) پيشنهاد داد که هر يک از اسرا را به حال خود بگذارند تا همسري مناسب براي خود برگزينند. يکي از دختران يزدگرد؛ امام حسين (ع ) را برگزيد و دومي نيز امام حسن (ع ) و بنا به قولي محمد ابن ابي بکر را به همسري خود انتخاب کرد.
" شهربانو" در اين سال باردار شد و در پنجم شعبان سال 33 هجري نخستين فرزند خويش را به دنيا آورد و در همان روزهاي اول پس از زايمان بدرود حيات گفت. سپس يکي از کنيزان امام حسين (ع ) متکفل نگهداري کودک شد. بدين ترتيب،امام زين العابدين (ع ) در دامن آن کنيز بزرگ شد. مردم مي پنداشتند که آن زن مادر واقعي امام سجاد است در حالي که او دايه امام سجاد بود.
امام سجاد (ع ) هفت ساله بود که پدربزرگش، اميرمؤمنان(ع) در محراب مسجد کوفه به شهادت رسيد. پس از چند ماه اهل بيت به مدينه بازگشتند، جايي که علي بن الحسين (ع ) در خانه آکنده از بوي خوش پيامبر(ص) رشد کرده بود . امام هفده ساله بود که عمويش امام حسن مجتبي (ع) را با زهر به شهادت رساندند.
امام سجاد در سايه پدر بزرگوارش امام حسين (ع )، نقش رهبري در روياروئي با ارتداد جاهليت مآب اموي را تجربه مي کرد.
روش امام زين العابدين(ع) در تربيت روحي
از آنجا که ائمه هدي، براي تمام نسلها درهر ديار و دوره اي مشعلهاي فروزان حقند و از آنجا که شرايط حاکم بر يک ديار ودوره با آنچه بر ديار و دوره اي ديگر گذشته تفاوت دارد و از آنجا که خداوند، رسالتهاي خويش را با برانگيختن حضرت محمد(ص) و جانشينان معصوم حضرتش پايان بخشيده است، پس حکمتش اقتضا مي کند که سيره هر يک از آنان جهت هدايت با روش خاص متمايز باشد، تا روشهاي گوناگون آنان، گنجينه اي پر بار براي مردم باشد و هر کس مطابق با خود و شرايط ويژه اي که در آن به سر مي برد، از آنها بهره گيرد.
امام سجاد(ع) نيز بر مبناي اين برنامه الهي عمل کرد. زندگي آن حضرت قله عبادت و زاري به درگاه خدا و نشر روح ايمان در جامعه و تربيت مرداني بزرگ همچون زهري و سعيد بن جبير وعمر بن عبدالله سبيعي و... در زهد و تهجد بود.
امام عليه السلام از اين روشها استفاده نمود:
1- بندگان مخلص و پاکدل پيش از آنکه به زبان، مردم را به خدا فرا بخوانند، با کردار خويش راه خدا را تبليغ مي کنند. آنان به مردم فرماني نمي دهند ، مگر آنکه خود پيش از آنان، آن کار را انجام داده باشند.
زندگي امام سجاد (ع )، صفحه ايماني تابناک و پاک بود. صحابي مشهور پيامبر(ص) ، جابربن عبدالله انصاري درباره امام سجاد گفته است: در ميان فرزندان پيامبران کسي را چون علي بن الحسين (ع ) نديدم!
2- تربيت نسلي از علماي رباني که آنان نيز به نوبه خود دانشمندان و انقلابيون و بندگان صالح را تربيت کردند. بدين سان تعاليم امام از طريق جانهاي پاک سلسله وار به ديگران انتقال مي يافت.
در ميان اين افراد، مرداني از عرب و موالي بودند و هر يک داستان و تاريخي براي خود داشتند. حال از عطر خوش سيره حواريون و ياران امام سجاد(ع) که اکثراً از تابعين بودند، اندکي بهره مند مي شويم:
الف- سعيد بن جبير يکي از اين تابعين بود که روح ايمان را از امام زين العابدين(ع) برگرفته بود. او درعبادت و جهاد سرمشق بود و به " بصير العلماء" شهرت داشت. تمام قرآن را در دو رکعت مي خواند و آوازه علم و دانش او در ميان دانشمندان چنان بود که مي گفتند: بر روي زمين کسي نيست جز آنکه به دانش سعيد بن جبير نيازمند است.
سعيد به دست طاغوت عراق، حجاج، به شهادت رسيد. امام صادق درباره او فرمود:
"سعيد بن جبير به علي بن الحسين (ع ) اقتدا مي کرد و علي هم او را مي ستود. علت اينکه حجاج او را کشت نيز همين بود. سعيد ، مردي راست کردار بود."
ب- ابو اسحاق عمربن عبدالله سبيعي همداني از ياران مورد اعتماد امام سجاد(ع) بود. وي در عبادت به مرتبه اي رسيده بود که درباره اش مي گفتند که درآن روزگار عابدتر از وي کسي نبود ، چرا که هر شب يک بار قرآن را ختم مي کرد و چهل سال نماز صبح را با وضوي نماز شب به جاي مي آورد. او محدث بود و در نزد عام و خاص هيچ کس در نقل روايت از او موثق تر به شمار نمي آمد.
ج- " زهري" در دربار امويان کار مي کرد. روزي مردي را مجازات کرد و آن مرد هنگام مجازات جان سپرد. اين امر موجب ترس و وحشت او شد و در نتيجه از دربار گريخت. و براي مدت نه سال در يکي از غارها اعتکاف گزيد. امام سجاد(ع) در سفر خود به حج ، در ميان راه او را ديد به وي گفت:
" من بر تو از يأست بيش از گناهت مي ترسم. ديه اي براي خانواده( مقتول) بفرست و خود به سوي خانواده ات روانه شو. در پي دينت باش."
زهري گفت: سرورم مشکل مرا حل کردي. خدا خود آگاهتر است که رسالت خويش را در کجا قرار دهد.
زهري به خانه خود رفت و در شمار ياران امام علي بن الحسين(ع) جاي گرفت. از اين رو يکي از بني مروان به طعنه به او مي گفت: زهري، پيامبرت،( يعني امام سجاد) چه مي کند؟!
د- سعيد بن مسيب بن حزن از تابعين بزرگي بود که به دست اميرمؤمنان تربيت شده بود و در خط اهل بيت (ع) جاي داشت و جزو اصحاب برگزيده امام سجاد (ع ) بود آن حضرت درباره وي فرموده است:
" سعيد بن مسيب داناترين مردم به آثار گذشتگان است."
روزي ، مردي به سعيد گفت: هيچ کس را از فلاني پرهيزکارتر نديدم. سعيد گفت: آيا علي بن الحسين( ع ) را ديده اي؟ مرد گفت: نه . سعيد گفت: من هيچ کس را از او پرهيزکار تر نديدم.
علاوه براينها گروه بسياري از علماي بزرگ اسلام نيز بوده اند که درس زهد و تقوا و تفسير و حکمت و فقه را از محضر امام سجاد(ع) فرا گرفتند. شيخ مفيد در اين باره مي گويد: فقها از آن حضرت، دانشهاي بسياري فرا گرفتند و مواعظ و دعاها و فضايل قرآن و حلال و حرام را از آن حضرت ياد گرفته، و حفظ کردند.
ابن شهر آشوب گويد: کمتر کتابي در زهد و موعظه يافت مي شود که در آن از قول امام زين العابدين (ع ) روايتي نقل نشده باشد.
