در كتاب"اقبال الاعمال"مي نويسد.محمد بن عجلان گويد از امام صادق (ع) شنيدم كه مي فرمود:
وقتي ماه مبارك رمضان آغاز مي شد امام سجّاد (ع) هيچ يك از غلامان و كنيزان خود را تنبيه نمي نمود هنگامي كه يكي ازغلامان يا كنيزان خطايي مي كرد حضرت پيش خود يادداشت مي نمود كه فلان غلام يا فلان كنيز در فلان روز مرتكب فلان خطايي شد و او را مجازات نمي نمود.
اين خطاها جمع مي شد تا اين كه شب آخر ماه رمضان همه آنها را مي خواند و جمع مي كرد آنگاه يادداشت را بيرون مي آورد و به آنان نشان مي داد و مي فرمود فلاني تو در فلان روز مرتكب فلان خطايي شدي و من تاديب نكردم يادت مي آيد؟
او هم اعتراف مي كرد و مي گفت آري اين فرزند رسول خدا
حضرت همه آنها را بازخواست مي نمود و آنان يكي يكي اقرار مي كردند آنگاه امام سجاد (ع) وسط آنان مي ايستاد و به آنان مي فرمود:همگي با صداي بلند بگوييد.
اي علي بن الحسين همانا پروردگار تو نيز همه اعمال تو را يادداشت كرده همان گونه كه تو اعمال ما را يادداشت نمودي در نزد او نوشته اي است كه همه چيز را با واقعيت براي توبيان مي كند هيچ كوچك و بزرگي را فروگذار نکرده و آنچه انجام دادي در آن گرد آورده، و هر چه عمل كرده اي در آن مي يابي، همان گونه كه ما اعمالمان را نزد تو يافتيم. از ما بگذر و برجرايم ما قلم عفو بكش همان طور كه از خداي قادر توانا اميد عفوداري و همان گونه كه دوست داري او از تو بگذرد از ما بگذر تا او نيز از تو بگذرد و با رحمت و غفران خود با تو رفتار كند كه او به احدي ستم روا نمي دارد همچنان كه نزد تو نوشته اي است كه واقعيت را نوشته و از كوچك و بزرگ اعمال ما را فرو گذاري نكرده است .
اي علي بن الحسين! به يادآورخواري و كوچكي مقام خود را در پيشگاه پروردگاري كه دادگر است عادلي كه به اندازه سنگيني دانه خردل ستم نمي كند و آن را در روز قيامت براي حساب مي آورد و گواهي و حساب او كافي است.
پس امروز از ما بگذر و برجرايم ما قلم عفو بكش تا آن روز خداوند از تو بگذرد و ببخشد كه مي فرمايد:
"وليعفوا و ليصفحوا الا تحبون ان يغفر الله لكم و الله غفور رحيم" نور 22
آنان بايستي عفو كنند و چشم بپوشند آيا دوست نمي داريد كه خداوند شما را ببخشد و خداوند آمرزنده و مهربان است.
امام سجاد (ع) در ميان آنها ايستاده و اين سخنان زيبا را برآنان تلقين مي كرد و آنان با صداي بلند مي گفتند و حضرتش اشك مي ريخت و مي فرمود:رب !انك امرتنا ان نعفو عمن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فتحن و قد عفونا عمن ظلمنا كما امرت فاعف عنا فانك اولي و قد اتيناك سوالا و مساكين و قد انخنا بفنائك و ببابك نطلب نائلك و معروفك و عطاك فامنن بذلك علينا و لا تخيبنا فانك اولي بذلك منا و من المامورين الهي كرمت فاكرمني اذكنت من سولل وجدت بالمعروف فاخلطني باهل نواللك يا كريم.
پروردگار !تو به ما دستور داده اي از كسي كه بر ما ستم نموده بگذريم اينك ما در مورد خودمان ستم نموده ايم ما از كسي كه در حق ما ستم نموده بنا به فرمان تو گذشتيم تو نيز از ما بگذر كه تو به بخشش از ما و همه كساني كه به آنها فرمان داده شده شايسته تري.
خداوندا! تو به ما دستور داده اي كه گدا را از درهايمان رد نكنيم اينك ما براي گدايي فقيرانه به سوي تو آمده ايم و در آستان خانه تو فرود آمده و احسان و عنايت و عطاي تو را خواهانيم برما منت بگذار و ما را نااميد مگردان كه تو از ما و ديگران براين امر شايسته تر ي.
خداوندا ! تو بخشش كرده اي، بر من نيز بخشش كن كه من از تو تقاضاي بخشش دارم و تو را از اهل معروف يافتم ،مرا نيز مشمول لطف خود گردان اي كريم.
آنگاه امام سجاد(ع) رو به آنان مي نمود و مي فرمود:من از شما گذشتم آيا شما نيز از من گذشتيد؟ از رفتار بدي كه با شما داشتم عفو كرديد كه من ارباب بد و ستمگري هستم كه بنده خدايي بزرگوار بخشنده دادگر احسان كننده و عنايت كننده هستم.
آنان پاسخ مي دادند :اين مولاي ما از تو گذشتيم با اين كه از تو خطايي سرنزده امام سجّاد مي فرمود:بگوييد خداوندا از علي بن الحسين در گذر همان گونه كه او از ما در گذشت و او را از آتش رهايي ده همان گونه كه او ما را از بندگي رهاي بخشيد.
آنان اين جملات را تكرار مي كردند و امام (ع) مي فرمود:خدايا اجابت كن اي پروردگارجهانيان.
آنگاه مي فرمود:برويد همه شما را بخشيدم آزادتان كردم به اميد آن كه خداوند مراببخشد و از آتش رهايم كند.
پس آنان را آزاد مي نمود.
امام سجاد(ع) در روز عيد فطر به آنان مقداري كه آنها را از مردم بي نياز كند جايزه مي داد
آن حضرت هرسال شب آخر ماه مبارك رمضان حدود بيست نفر يا كمتر يا بيشتر از غلامانش را آزاد مي نمود.
امام سجاد(ع) مي فرمود:همانا خداوند متعال در هر شب از ماه رمضان در هنگام افطار هفتاد ميليون نفر را از آتش آزاد مي كند كه همگي مستحق آتش هستند وقتي شب آخر ماه رمضان فرا مي رسد به اندازه همه ماه آزاد مي كند من دوست دارم خداوند ببيند كه من بندگانم را در دنيا آزاد نمودم به اميد آن كه خداوند نيز مرا از آتش دوزخ آزاد نمايد.
امام سجاد(ع) هيچگاه خدمتكاري را بيش از يك سال استخدام نمي نمود وقتي در اول سال يا در وسط سال بنده اي را مالك مي شد او را در شب عيدفطر آزاد مي نمود سال ديگر بندگان ديگري به جاي آنان مالك مي شود كه آنان را نيز آزاد مي فرمود حضرت تا زنده بود چنين مي كرد تا اين كه به جوار رحمت الهي ملحق شد.
امام سجاد(ع) غلامان سياهي را خريداري مي كرد در حاليكه حضرت نيازي به آنان نداشت ولي آنها را در هنگام حج به عرفات مي آورد و به وسيله آنان گودال ها و شكاف هايي را كه باعث آزار مردم بودند پر مي كرد وقتي از آنجا حركت مي فرمود همه آنها را آزاد مي نمود و مقداري پول به آنان جايزه مي داد.
الاقبال:560-561،بحارالانوار:46/103 ح 93
و نيز شهيد در كتاب "مسكن الفواد"مي نويسد:
روزي عده اي مهمان در خدمت امام سجاد(ع) بودند يكي از غلامان عجله كرد و گوشت برياني ر ا كه در تنور بود با سرعت آورد و از دستش افتاد و به سريكي از فرزندان امام اصابت كرد و او را كشت.
امام سجاد (ع) سريع كنار فرزندش آمدو ديد او مرده است به غلام فرمود:
أنت حرّ أماأانك لم تتعمّده
توآزادي تو اين كار از عمد انجام ندادي.
آنگاه به دفن و تجهيز فرزند خود پرداخت.
بحارالانوار:46/99 ضمن ح87
