مال و ثروت از دیدگاه اسلام

بعد از بحث درباره ديدگاه اسلام در مورد دنيا و متعلقات آن ، مناسب است درباره مال هم مقدارى توضيح دهيم .
صرف نظر از آنچه درباره مال و ثروت و دارايى استفاده مى شود آياتى نيز در قرآن كريم به اين مساءله اشاره كرده است :
يا ايُّها الَّذين آمنوا لا تُلهكم اءَموالكم و لا اءَولادكم عن ذكر الله ⁽³⁵⁸⁾.
((اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اموال و فرزندانتان شما را از ياد خدا غافل نكنند)).
و يا در آيه ديگر مى خوانيم :
اءَنَّما اءَموالكم و اءَولادكم فتنَة ⁽³⁵⁹⁾.
((همانا اموال و فرزندان شما، وسيله آزمايش هستند)).
به نحوى از كلمات وى استفاده كرديم كه دلبستگى به مال مورد طعن و ذم واقع شده است . درباره متعلقات دنيا، كه مال و ثروت هم از آنها است ، مثل خود دنيا، همان تعلق و وابستگى به آنها است . سخنى از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده است كه مى فرمايند:
حبُّ المال والجاه يُنبتانِ النِّفاق فى القلب كما يُنبتُ الماء البَقل ⁽³⁶⁰⁾.
((دوست داشتن مال و جاه در قلب نفاق مى روياند، همان گونه كه اگر زمين مساعدى آبيارى شود، سبزه مى روياند)).
اگر دوستى مال و ثروت به دلى راه پيدا كند، موجب روييدن و رشد نفاق در آن مى شود. اين تعلق و محبت ، عامل و موجب يك بيمارى مادر مى شود كه اسم آن نفاق است ، كه آن را ريشه همه زشتى هاى اخلاقى ، ناميده اند. اميرالمؤ منين عليه السلام تعبيرى دارند كه مى فرمايند:
النّفاق شَينُ الاخلاق ⁽³⁶¹⁾.
((نفاق ، اخلاق را معيوب مى كند)).
يعنى اگر نفاق به دل كسى راه يابد، ديگر از حالت اعتدال اخلاق انسانى خارج مى شود. تعبيرات بسيار زيبايى در كلمات اهل بيت عليهم السلام پيدا مى كنيم ؛ مثلا در كلامى از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام آمده است كه مى فرمايند:
عادةُ المنافقينَ تهزيعُ الاخلاقِ⁽³⁶²⁾.
((عادت منافقان تغيير اخلاق است )).
عادت منافق اين است كه هر لحظه به رنگى در مى آيد، يعنى هيچ ثبات اخلاقى ندارد. با هر شرايطى كه برخورد كند، خود را با آن تطبيق مى دهد. منافقان كسانى اند كه در زندگى فاقد مبنا و اصولند و طبعا هيچ گاه در هيچ امرى نمى توان به آنها اعتماد كرد.
خلاصه اين كه وابستگى به دنيا، مولد بيمارى نفاق است و براى افرادى كه به اين بيمارى مبتلا هستند، دسترسى به محبوب اصل است و تلاش ‍ مى كنند، به هر قدر و قيمت ممكن بدان دست يابند. بنابراين اولين توصيه امام سجاد عليه السلام درباره مال اين است كه مى فرمايند:
((چنان شيفته و واله مال و ثروت مشو كه بخواهى از هر راه و به هر قيمتى ، آن را تحصيل كنى )).
تحصيل مال نبايد از چهارچوب قوانين مقرر در كسب و تجارت خارج شود.
تعبير امام عليه السلام اين است كه :
فاءَن لا تاءخذَه الا مِن حلِّه .
((جز از راه حلال ، مال را به دست نياور)).
يعنى معاملاتى كه شكل صحيح شرعى ندارد و نوعى تجاوز به حقوق عمومى و اشخاص به حساب مى آيد حرام است . انسان مجاز نيست كه مال ، ثورت و دارايى خود را از هر طريقى كه مى تواند و دلش مى خواهد به دست آورد؛ چرا كه حد و حدودى دارد و به عنوان حق مال معين شده است . حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام مى فرمايند:
اءزكى المال ما اءكتسب مِن حلِّه ⁽³⁶³⁾.
((پاكيزه ترين مال ، آن است كه از طريق حلال به دست آيد)).