فراز 32 از دعای 16 ( درخواست رحمت بر بیچارگی انسان ها )

اى خداى من‌ چون (گناهان) مرا به پرده‌ى (عفو) خود پوشاندى و رسوايم نكردى و با بخشش خود با من خوشرفتارى نمودى و در كيفرم شتاب نكردى، و از فضل و احسان خويش درباره‌ى من بردبارى نمودى و نعمت را از من نگرفتى و احسانت را به من (با غم) تيره نساختى، پس بر بسيارى زارى، و سختى فقر و بى‌چيزى، و بدى جايگاهم رحم فرما،

بشارت الهى‌

﴿أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ * الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ * لَهُمُ الْبُشْرَىٰ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ ۚ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾«1»

آگاه باشيد! يقيناً دوستان خدا نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى‌شوند. * آنان كه ايمان آورده‌اند و همواره پرهيزكارى دارند.* آنان را در زندگى دنيا وآخرت مژده و بشارت است [در دنيا به وسيله وحى و در آخرت به خطاب خدا و گفتار فرشتگان‌] در كلمات خدا [كه وعده‌ها و بشارت‌هاى اوست‌] هيچ دگرگونى نيست؛ اين است كاميابى بزرگ.

«بنابراين اولياى الهى كسانى هستند كه ميان آنان و خدا حايل و فاصله‌اى نيست.

حجاب‌ها از قلبشان كنار رفته و در پرتو نور معرفت و ايمان و عمل پاك، خدا را با چشم دل چنان مى‌بينند كه هيچ گونه شك و ترديدى به دل‌هايشان راه نمى‌يابد و به خاطر همين آشنايى با خدا كه وجود بى انتها و قدرت بى پايان و كمال مطلق است ماسواى خدا در نظرشان كوچك و كم ارزش و ناپايدار و بى مقدار است.

كسى كه با اقيانوس آشناست قطره در نظرش ارزشى ندارد و كسى كه خورشيد را مى‌بيند نسبت به يك شمع بى فروغ بى اعتناست.

روشن مى‌شود كه چرا آنان ترس و اندوهى ندارند؛ زيرا خوف و ترس انسان از نابودى نعمت‌هائى كه انسان در اختيار دارد و يا خطراتى كه ممكن است در آينده او را تهديد كند ناشى مى‌شود، همان گونه كه غم و اندوه نسبت به گذشته و فقدان امكاناتى مى‌باشد كه در اختيار داشته است.

اوليا و دوستان راستين خدا از هر گونه وابستگى و اسارت جهان ماده آزادند و زهد به معنى حقيقيش بر وجود آنها حكومت مى‌كند، نه با از دست دادن امكانات مادى جزع و فزع مى‌كنند و نه ترس از آينده در اين گونه مسائل افكارشان را به خود مشغول مى‌دارد.

بنابراين غم‌ها و ترس‌هايى كه ديگران را دائماً در حال اضطراب و نگرانى نسبت به گذشته و آينده نگه مى‌دارد در وجود آنها راه ندارد.

يك ظرف كوچكى آب از دميدن يك انسان متلاطم مى‌شود، ولى در پهنه اقيانوس كبير حتى طوفان‌ها كم اثر است. و به همين دليل اقيانوس آرامش مى‌نامند.

﴿لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ﴾«2»

تا [با يقين به اين كه هر گزند و آسيبى و هر عطا و منعى فقط به اراده خداست‌ و شما را در آن اختيارى نيست‌] بر آنچه از دست شما رفت، تأسف نخوريد، و بر آنچه به شما عطا كرده است، شادمان و دلخوش نشويد.

﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَٰئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ﴾«3»

كسانى كه ايمان آوردند و ايمانشان را به ستمى [چون شرك‌] نياميختند، ايمنى [از عذاب‌] براى آنان است، و آنان راه يافتگانند.

و يا:

﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾«4»

دل‌هايشان به ياد خدا آرام مى‌گيرد.

اولياى الهى آن چنان غرق صفات جمال و جلال او هستند و آن چنان محو مشاهده ذات پاك او مى‌باشند كه غير او را به دست فراموشى مى‌سپرند.

روشن است در غم و اندوه و ترس و وحشت نياز به تصور از دست دادن چيزى و يا مواجهه با دشمن و موجود خطرناكى وجود دارد، كسى كه غير خدا در دل او نمى‌گنجد و به غير او نمى‌انديشد و جز او را در روح خود پذيرا نمى‌شود، چگونه ممكن است غم و اندوه وترس و وحشتى داشته باشد.

از آنچه گفتيم اين حقيقت نيز آشكار شد كه منظور غم‌هاى مادى و ترس‌هاى دنيوى است، و گرنه دوستان خدا وجودشان از خوف او مالامال است، ترس از عدم انجام وظايف و مسئوليت‌ها، و اندوه بر آنچه از موفقيت‌ها از آنان فوت شده، كه اين ترس و اندوه جنبه معنوى دارد و مايه تكامل وجود انسان و ترقّى اوست، به عكس ترس و اندوه‌هاى مادى كه مايه انحطاط و تنزل است.

اميرمؤمنان على (عليه السلام) در خطبه معروف «همّام» كه حالات اولياى خدا، در آن به عالى‌ترين وجه ترسيم شده، مى‌فرمايد:

قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ، وَ شُرُورُهمْ مَأْمُونَةٌ.«5»

دلهايشان محزون، همگان از آزارشان در امان.

و نيز مى‌فرمايد:

وَلَوْلَا الْاجَلُ الَّذى كَتَبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ ارْواحُهُمْ فى اجْسادِهِمْ طَرْفَةَ عَيْنٍ شَوْقاً الَى الثَّوابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقابِ.«6»

و اگر خداوند براى اقامتشان در دنيا زمان معينى را مقرّر نكرده بود از شوق به ثواب و بيم از عذاب به اندازه چشم بر هم زدنى روحشان در بدنشان قرار نمى‌گرفت.

قرآن مجيد نيز درباره مؤمنان مى‌فرمايد:

﴿الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَ هُمْ مِنَ السّاعَةِ مُشْفِقُونَ﴾«7»

همانان كه در پنهانى از پروردگارشان مى‌ترسند و از قيامت هم بيمناكند.

بنابراين اولياى الهى خوف و ترس ديگرى دارند، ماوراى خوف و ترس كه مردم عادى با آن دست بگريبانند.

اولياى الهى كسانى هستند كه ايمان آورده‌اند و به طور مداوم تقوا و پرهيزگارى را پيشه خود ساخته‌اند.

ايمان را به صورت فعل ماضى آورده و تقوا را به صورت ماضى استمرارى، اشاره به اين كه ايمان آنها به سرحد كمال رسيده ولى مسئله تقوا كه در عمل روزمره‌ منعكس مى‌شود هر روز و هر ساعت كار تازه‌اى مى‌طلبد و جنبه تدريجى دارد براى آنها به صورت يك برنامه و وظيفه دائمى در آمده است.

آنان با داشتن اين دو ركن اساسى دين و شخصيت، چنان آرامشى در درون جان خود احساس مى‌كنند كه هيچ يك از طوفان‌هاى زندگى آنها را تكان نمى‌دهد.

پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله) در اين باره مى‌فرمايد:

الْمُؤْمِنُ كَالْجَبَلِ الرّاسِخِ لا تُحَرِّكُهُ الْعَواصِفُ.«8»

همچون كوه در برابر تندباد حوادث استقامت به خرج مى‌دهند.

[كلام مفسران درباره بشارت‌]

﴿لَهُمُ الْبُشْرَىٰ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ﴾«9»

آنان را در زندگى دنيا وآخرت مژده و بشارت است.

مؤمنان نه تنها ترس و غمى ندارند، بلكه بشارت و خوشحالى و سرور به خاطر نعمت‌هاى فراوان و مواهب بى پايان الهى، هم در اين زندگى و هم در آن زندگى نصيب آنان مى‌شود.

﴿البشرى‌﴾ با الف و لام جنس و به صورت مطلق ذكر شده و انواع بشارت‌ها را شامل مى‌شود.

باز براى تأكيد اضافه مى‌كند: سخنان پروردگار و وعده‌هاى الهى تغيير و تبديل ندارد و خداوند به اين وعده خود نسبت به دوستانش وفا مى‌كند.

درباره بشارتى كه خداوند در آيات فوق به دوستانش در دنيا و آخرت ارزانى داشته، ميان مفسران اختلاف است:

بعضى آن را مخصوص به بشارتى دانسته‌اند كه فرشتگان در آستانه مرگ و انتقال از اين جهان به مؤمنان مى‌دهند و مى‌گويند:

﴿وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ﴾«10»

و شما را به بهشتى كه وعده مى‌دادند، بشارت باد.

و بعضى ديگر آن را اشاره به وعده‌هاى پيروزى پروردگار و غلبه بر دشمنان و حكومت در روى زمين مادام كه مؤمنند و صالحند، مى‌دانند.

در بعضى از روايات اين بشارت به خواب‌هاى خوش كه مؤمنان مى‌بينند تفسير شده است«11»

رؤياى صادقانه‌

احتمالًا منظور حضرت زين العابدين (عليه السلام) از جمله:

«وَ بَشِّرْنِي بِذَلِكَ فِي الْعَاجِلِ دُونَ الآجِلِ بُشْرَى أَعْرِفُهَا»

در آخر جملات دعا از اين نمونه خواب‌ها باشد، كه در معارف اسلامى از آن تعبير به رؤياى صادقه و بخشى اندك از نبوت شده است.

حضرت عبدالمطلب خواب ديد درختى بر پشتش روئيده كه سربه آسمان دارد، و شاخه هايش شرق و غرب را گرفته، و نورى از آن جلوه گر است كه از نور خورشيد عظيم‌تر مى‌باشد. اين خواب را براى كاهنى نقل كرد، او خواب را تفسير كرد:

از صلب تو فرزندى به وجود مى‌آيد كه مالك شرق و غرب مى‌شود و در ميان‌ مردم از جانب خداوند به عنوان پيامبر ظاهر مى‌گردد.«12»

قرآن مجيد مى‌فرمايد:

﴿إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ﴾«13»

[ياد كن‌] آنگاه كه يوسف به پدرش گفت: پدرم! من در خواب ديدم يازده ستاره و خورشيد و ماه برايم سجده كردند!

«يعقوب سالخورده با دقت به سخنان يوسف نورسته‌اش گوش داد و ماجراى رؤياى پر معناى فرزند عزيزش را درست در نظر عقل خود مجسم ساخت و با كمك استعداد فطرى و صفاى صاحبان وحى و رجال آسمانى دريافت كه رؤياى يوسف پاك طينت و مهذّب نه از قبيل خواب‌هاى آلوده است كه از افكار روزانه و خيالات مختلف تلفيق مى‌شود و نه از رؤياهايى است كه از هيجانات عصبى و نظير اينها به وجود مى‌آيد، بلكه يك رؤياى صد در صد صحيح وملكوتى و الهى است و دل با صفاى يوسف عزيز در عالم خواب كه تا حدودى از جهان طبيعت و ماده جدا گشته و با عالم ديگرى ارتباط دارد؛ دورنمايى از حقايق و واقعيت‌هاى آينده در نظرش مجسم گشته است و اين خواب ملكوتى مژده موفقيت بزرگ و آينده درخشانى را مى‌دهد.

يعقوب بزرگوار به بيان آنچه كه به كمك معلومات خود از خواب يوسف استنباط كرده بود پرداخت و به وى گفت:

يوسفا! همان گونه كه آن منظره ملكوتى و آسمانى با آن جلال و كبريا در آن محيط با صفاى ماوراى ماده در نظرت مجسم گشت و اين لطفى بود كه مستقيماً از عالم غيب نصيب تو شد.

از اين خواب چنين مى‌فهم كه: سه لطف ديگر نيز در انتظار توست:

1- همان دست توانايى كه تو را تربيت كرد؛ تو را بر مى‌گزيند و يك نوع حقيقت و خلوص و جلالت شأن و عظمت مقام به تو مى‌دهد كه از شخصيت‌هاى ممتاز و برجسته اجتماع گردى.

2- قسمتى از تعبير خواب را به تو مى‌آموزد.

3- نعمت و رحمتش را بر تو و خانواده من تمام مى‌كند، چنانچه در سابق بر دو جد بزرگوارت ابراهيم و اسحاق لطف و عنايتش را تمام كرد، بدون ترديد پروردگارت هر چه مى‌كند از روى علم و حكمت مى‌كند«14»

بشارتى براى اولياى الهى در دنياست كه مى‌فرمايد:

﴿لَهُمُ الْبُشْرَىٰ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ﴾«15»

آنان را در زندگى دنيا وآخرت مژده و بشارت است.

يكى از نمونه واقعى‌اش همين خواب يوسف و خواب حضرت عبدالمطلب است كه در قرآن و روايات آمده است.

حضرت فيض مى‌سرايد: