فراز 1 از دعای 2 ( نعمت بعثت آخرین رسول الهی )

قدوم شيرخواره و نزول بركات بر آل سعد

«اعراب باديه نشين و قبيله بنى سعد درست به خاطر دارند كه دو سه سال آزگار بركت آسمان‌ها از اراضى ايشان برداشته شده بود و چيزى نمانده بود كه يكباره گوسفندان و شترانشان از گرسنگى و تشنگى جان بدهند، به خصوص بر قبيله بنى سعد خيلى سخت مى‌گذشت، نه در زمين گياه سبزى ديده مى‌شد كه چهارپايانشان دندان به آن گياه بزنند و نه از آسمان بارانى فرو مى‌ريخت كه در غديرهايشان براى روزهاى تشنگى ذخيره‌اى بماند.

امّا در آن روز كه حليمه سعديّه قنداقه محمّد (صلى الله عليه و آله) را در آغوش كشيد و پا به قبيله گذاشت، ناگهان روز و روزگار عوض شد.

ابرها نابهنگام بهم پيوستند و باران بى دريغ خود را بر سر آل سعد فرو ريختند، زمين‌ها با وضع حيرت انگيزى سبز شدند، پستان گوسفندان از شير لبريز شد؛ نه‌ تنها بنى سعد از آن قحط و غلا نجات يافتند، بلكه از بركت وجود اين كودك شيرخوار، عشاير آن سرزمين همگى به رفاه و آسايش رسيدند، فقيرترين قبايل عرب در رديف غنى‌ترين قبايل قرار گرفت.

از نظر رشد و نمو، برنامه‌اى خارق العاده داشت. درست آن طفل يك شبه كه مى‌گويند ره صد ساله مى‌رود. اين نازنين كودك بود.

وقتى به سنّ چهار سالگى رسيد توانست با برادر رضاعى خود ضَمْره همراه گوسفندان به صحرا برود، وى از كار چوپانى لذّت بسيارى مى‌برد.

پيامبران پيشين همچنين بودند، هر كدام چندى به چوپانى و رعايت گوسفندان مى‌گذرانيدند، مثل اين كه رعايت و نگهدارى و هدايت حيوان ناطق را بايد در كنار حيوان صامت تمرين كرد.

در ميان انبيا آنان را كه مى‌شناسيم، ابراهيم خليل، پسرانش اسحاق و اسماعيل، موساى كليم و عيساى مسيح (عليهم السلام) هر كدام مدتى در رخت شبانى به سر بردند، تا جامه نبوّت به بر كردند و مسؤليت ارشاد و هدايت بشر را به عهده گرفتند.

قبيله بنى سعد عموماً و حليمه سعديّه خصوصاً، در زندگى اين كودك هاشمى عجايبى مى‌ديدند كه برايشان شگفت‌انگيز بود.

مثلًا رشد غير عاديش، سخنان چندين بار بزرگتر و درشتر از سنّ و سالش، سكونش، سكوت‌هاى ملكوتى و آسمانى و معنى دارش!

در نخستين روزى كه مى‌خواست با برادرش ضمره به صحرا برود حليمه دستش را گرفت و به خيمه‌اش برد و موهاى سياه و مجعّدش را شانه كرد و به چشمان جذّابش سرمه كشيد و بعد يك گردنبند كه از چند مهره منقوش تشكيل مى‌يافت به گردنش انداخت.

محمّد نگاهى به اين مهره‌ها انداخت و با لحن شيرينى پرسيد: اين چيست؟

- اين حرز است، اين طلسم است.

- فايده‌اش چيست؟

- فايده‌اش اين است كه به گردن هر كس باشد، از شرّ جنّ و انس در امان است.

خنده كنان با تكان دست، گردنبند را پاره كرد و با همان شيرينى گفتارش گفت:

من كسى را دارم كه از تمام شرها و بدى‌ها حفظم مى‌كند، من حاجتى به اين گردنبند ندارم«79»

حليمه سعديّه نزديك به دو سال به آن حضرت شير داد و قريب به پنج سال از آن حضرت نگهدارى كرد و در پرورش او كوشيد، سپس وى را به دامان آمنه و آغوش عبدالمطّلب بر گرداند.

از روزى كه آمنه بزرگوار شوهر با كرامتش عبداللَّه را از دست داد، همواره به دنبال فرصت بود تا به مدينه رفته و آرامگاه شوهرش را زيارت كند و در عين حال ديدارى هم با خويشان خود در آن منطقه داشته باشد.

با محمّد (صلى الله عليه و آله) و زن مهربانى به نام امّ أيمن به سوى مدينه بار سفر بست. مدّت يك ماه در آن شهر ماند، علاوه بر زيارت قبر شوهرش به ديدار خويشان خود هم توفيق يافت. ولى اين سفر براى محمّد همراه با سخت‌ترين تألّمات قلبى بود؛ زيرا در آن يك ماه مرتّب ديده پاكش به خانه‌اى مى‌افتاد كه پدر مهربانش در آن جا به وقت جوانى چشم از دنيا بسته بود. هنوز در غم و اندوه جانكاهش به سر مى‌برد كه‌ حادثه بسيار جانگداز ديگرى به او هجوم برد و آن از دست دادن مادر مهربانش به وقت مراجعت به مكّه در محلّى به نام «أبْواء» بود.

امّ ايمن آن كودك بى مادر را به سرعت به مكّه رساند و تحويل جدّ بزرگوارش عبدالمطّلب داد.

هر روز براى بزرگ قريش در كنار كعبه بساطى پهن مى‌كردند، بزرگان قوم و فرزندان عبدالمطّلب در كنارش جمع مى‌شدند، هر زمان ديدگانش به محمّد مى‌افتاد، فرمان مى‌داد، راه را باز كنند تا محمّد به نزدش آمده و پهلويش بنشيند.

هنوز امواج سخت دورى پدر و فراق مادر، قلبش را آزار مى‌داد كه براى بار سوم به حادثه سخت و مصيبت جانگدازى دچار شد و آن از دست دادن جدّ بزرگوارش حضرت عبدالمطّلب بود. محمّد از خانه تا جايى كه جدّش را دفن كردند همچون ابر بهار از ديده پرفروغش اشك مى‌ريخت!

سرپرستى ابو طالب از پيامبر

«عبدالمطّلب به وقت مرگ سرپرستى و نگهدارى محمّد (صلى الله عليه و آله) را به فرزند برومند و بسيار عزيز و مؤمن خود ابو طالب كه با عبداللَّه پدر رسول خدا، از يك مادر بودند واگذاشت.

ابوطالب كه پدر امير المؤمنين بود براى پيامبر، پدرى مهربان و سر پرستى والا به شمار مى‌آمد. رنجى كه ابوطالب به خاطر اين برادر زاده عزيز كشيد بى نظير بود.

اگر چه عبدالمطّلب بر محمّد امين پدرى كرد، ولى شرايط محيط در زمان عبدالمطّلب صورتى و در زمان ابوطالب صورت ديگرى داشت.

عبدالمطّلب از نظر مقام سياسى و اجتماعى خود كه همچون پادشاهى بى تاج و تخت بر سرزمين بطحا سلطنت، مى‌كرد خيلى آسان مى‌توانست محمّد را از دشمنان حفظ كند، ولى ابوطالب آن قدرها حشمت و جلال ظاهرى نداشت كه بى‌ دردسر از اين امانت الهى نگاهدارى كند.

از طرفى محمّد روز به روز بزرگتر مى‌شد و به همين نسبت دشمنانش بيشتر به قصد جانش فكر مى‌كردند.

[سفر با بركت]‌

فكر اين كه مبادا اين نازنين وجود از دست برود ابوطالب را سخت ناراحت مى‌داشت، تا آن جا كه وقتى به قصد تجارت رو به شام مى‌آورد چاره‌اى نديد جز آن كه برادرزاده عزيزش محمّد را هم با خود به شام ببرد.

اين سفر، نخستين تكانى بود كه قدرت توحيد به بت‌ها و بت پرستان مكّه مى‌داد.

در اين سفر اسرارى كه تا آن روز بر مردم مكّه حتّى بر ابوطالب يعنى نزديك‌ترين و محرم‌ترين كسان محمّد هم پوشيده بود بيش و كم آشكار شد و مسئوليت نگاهدارى آن حضرت را بيش از پيش سنگين ساخت و ابوطالب را به عظمت اين مسئوليت آشنايى بيشترى بخشيد.

قريش در چهار فصل سال، دو فصل به تجارت مى‌رفت و به فرموده قرآن مجيد:

در زمستان محصولات شام را به يمن مى‌برد و در تابستان محصولات يمن را به شام.

اين فصل، فصل تابستان آنهم تابستان حجاز بود كه كاروان مكّه در ريگزارهاى‌ بطحا راهپيمايى مى‌كرد، امّا از اين راهپيمايى تابستانى رنج و عذابى نمى‌ديد؛ زيرا پاره ابرى به طور دائم بالاى سرش سايبانى داشت.

اين چتر شيرگون را دست رحمت و مرحمت حق به خاطر يك نفر فقط نفرى كه با آن كاروان همسفر بود بر سر كاروانيان افراشته بود. كسى نمى‌دانست اين هواى آتش فشان چرا ديگر گرم نيست، چرا لطف بهارى و نسيم بهشتى دارد؟

سفر كردن در فصل تابستان آنهم تابستان حجاز كار بسيار دشوارى است و احياناً خطرناك است. در اين فصل سفر كردن بيمارى دارد، آفتاب‌زدگى دارد، مسموميّت دارد و با هزاران رنج و بلاى ديگر هم توأم است.

البته هواى شامات و سوريه در فصل تابستان نه تنها زننده نيست، بلكه همچون هواى ييلاقات بسيار روح افزاست، ولى كاروان قريش تا خودش را از مكّه به مرز شام برساند جانش به لب رسيده بود، ولى كاروان قريش در اين سفر خيال مى‌كرد كه يك باره ازسرزمين شام رو به دمشق آورده؛ زيرا چيزى از مشقّت‌ها و عذاب‌هاى گذشته را در ميان نمى‌ديد.

هيچ كس مريض نمى‌شد، هيچ كس از شدّت گرما نمى‌ناليد. از همه شگفت انگيزتر، شترانى كه بار گران به پشت داشتند همه جا مستانه راه مى‌رفتند چنانكه گويى تازه از چراگاه برگشته‌اند.

يك بازرگان از بنى ثقيف كه اسمش جندب بود، چند بار اين سخن را تكرار كرد:

چه سفر مباركى!

محمّد (صلى الله عليه و آله) را در قبيله بنى سعد «مبارك» مى‌نامند؛ زيرا آشكارا احساس كرده بودند كه بركت وجودش آل سعد را از روى خاكستر بلند كرده بود و بر توده‌هاى زر نشانيده است.

محرمانه چند جفت چشم بر روى محمّد خيره شد ولى او مثل هميشه خاموش و غرق در فكرها و انديشه‌ها بود. بالأخره به شام رسيدند. آن جا ديگر خاك شامات‌ و سرزمين درخت و گل و سبزه و صفا بود.

همه خوشحال بودند، همه خندان بودند، شب و روز راه مى‌پيمودند، پيش مى‌رفتند، از شهرهاى آباد و دهكده‌هاى زيبا و مزرعه‌هاى خرّم و شاداب مى‌گذشتند.

[داستان اعجاب‌انگيز بَحيراى راهب‌]

كاروان قريش مسير معيّن خود را مى‌پيمود تا از دور سايه شهر بُصْرى‌ با جلال و عظمتش آشكار شد، ولى براى كاروان مكّه اين دور نما و حتّى خود بصرى‌ چيزى ديدنى نبود. مصلحت ديدند كه در كنار دهكده «بَحيرا» يك فرسنگ دور از شهر در همان جا بارانداز كنند.

سال‌ها بود كه در كنار دهكده بَحيرا، در پناه صومعه‌اى دور افتاده پيرى روشن ضمير به عبادت خدا سرگرم بود. اين مرد يك روحانى مسيحى بود كه نه تنها مردى زاهد و وارسته و از دنيا گريخته بود، بلكه مردى دانشمند و عميق و هنرمند هم بود.

اين مرد از اديان مختلف، از ملل و نحل، از تحوّلات اجتماعى خبر داشت، حتّى مى‌گفتند كه: اين راهب نصرانى در سايه رياضت‌ها و زحمت‌هايى كه كشيده از گذشته و آينده مردم خبر مى‌داد.

آنچه محقّق بود اين بود كه «سرجيوس» يعنى همين راهب كه در كنار دهكده بحيرا صومعه نشين و گوشه‌گير، بود هم بسيار پارسا و هم بسيار دانشمند بود.

خدا مى‌داند كه در شب گذشته به كجا فكر مى‌كرد و در رؤياى شبانه چه ديده بود و چه شنيده بود؛ زيرا وقتى كه به هنگام سحر، سر از بالين برداشت آدمى غير از آدم ديروزى بود.

مطلقاً فكر مى‌كرد و گاه و بيگاه به در صومعه مى‌آمد و چشم به چشم اندازهاى دور مى‌انداخت، مثل اين كه از مسافرى انتظار مى‌كشيد، نگاهش به روى جاده پهن‌ شده بود.

قافله دم به دم نزديكتر مى‌شد و گرد راهش غليظتر و تيره‌تر به هوا بر مى‌خاست تا كم كم نزديك شد و به سمت بارانداز خود كه در سبزه زارى دور از جاده قرار داشت پيچيد.

نگاه راهب از بالاى سر آن كاروان به دنبال آن يك لكّه ابر كه همه جا سايبان كاروان بود، به سمت راست جاده به همان جا كه بارانداز قافله قريش بود چرخ زد.

[مهمانى بحيراى راهب‌]

سرجيوس چنان در اين تماشا مست بود كه نمى‌دانست خدمتكارش هم ساعت‌ها پهلوى وى دم پنجره ايستاده است، در اين هنگام چشمش به وى افتاد.

- اوه ... تو هستى!

- آرى، اى عالى جناب.

- قافله قريش را تماشا كرده‌اى؟

- قافله بزرگى است.

- لب سرجيوس به سبكى لرزيد و گفت:

- آرى، خيلى بزرگ، بزرگتر از هميشه.

و پس از لحظه‌اى مكث گفت:

- از قول من به سادات عرب بگو: كه امشب مهمان ما خواهند بود.

خدمتكار صومعه به قافله نزديك شد و در برابر بازرگانان قريش احترام گذاشت.

سپس پيام راهب را با اين بيان به تجّار مكّه رسانيد.

امشب سادات عرب در صومعه مهمان ما هستند.

تا كنون چنين مهمانى سابقه نداشت از سادات عرب!

اين بازرگانان كه هر كدام بيش از بيست بار از مكّه به شام و از شام به مكّه رفته بودند، هرگز از دهان كسى به يك چنين عنوان افتخار نيافته بودند.

يعنى چه؟ سادات عرب عنوان كيست؟

آن كبريا و خود پرستى كه با خون اين نژاد آميخته است در اين هنگام به جوش و جنبش در آمد. هر كدام پيش خود به اعتبار خويش آفرين گفتند و بعد از راهب تشكّر كردند و دعوتش را پذيرفتند.

بايد دسته جمعى به مهمانى بروند همه و همه؛ زيرا هيچ كس رضا نمى‌دهد كه سيّد عرب نباشد.

راهب از سادات عرب دعوت كرد و آن كس كه به اين مهمانى پا نگذارد سيّد عرب نيست، پس در اينجا صحبت از اين نيست كه شبى را بايد بر سر سفره يك مسيحى دست و دل باز و كريم، خوردنى مطبوع خورد و نوشيدنى‌هاى گوارا نوشيد، بلكه صحبت از كلمه سيادت است آنهم سيادت بر عرب.

همه بايد به مهمانى بروند، ولى بايد اين بارهاى گران قيمت و اين كالاهاى هندى و يمنى را در اين صحرا به دست يك عدّه غلام سياه و ساربان بيابانى بسپارند، آيا اين كار، كارى خردمندانه است؟

پس چه بايد كرد؟ آن كس كه گذشت دارد مى‌تواند از لقب سيادت عرب بگذرد و چشم از اين مهمانى بپوشد و پهلوى بارها بماند كيست؟

ابتدا به يكديگر نگاه كردند امّا هيچ كس جرأت نكرد از ديگرى تمنّا كند كه دعوت راهب را نديده بگيرد و پهلوى مال التجاره بماند.

نگاه‌ها چند لحظه به هم افتاد و سرانجام نوميدانه از هم گذشتند و بعد يكباره‌ نگاهشان به چهره گل افكنده محمّد (صلى الله عليه و آله) خيره شد:

امين، امين!

اين نخستين بار بود كه به محمّد لقب» امين» داده شد. امين پهلوى مال التجاره خواهد ماند.

ابوطالب با صداى نعره مانندى گفت: برادر زاده من سيّد السادات است، او بايد در مهمانى سرجيوس حضور داشته باشد.

امّا محمّد خودش گفت: نه، عمو جان من ترجيح مى‌دهم كه پهلوى بارها بمانم.

چشم‌ها و دهان‌ها ازفرط حيرت چاك خوردند. آيا باور شدنى است كه يك جوان قرشى آنهم هاشمى آنهم پرورش يافته بر دامان عبدالمطّلب سيّد العرب تا اين اندازه بتواند گذشت نشان بدهد.

سرجيوس از سادات عرب مهمانى كرده و براى يك پسر جوان كه تازه پا به اجتماع گذاشته اين فرصت بى نظير است، اگر اكنون براى خود اين افتخار را دست و پا نكند ديگر چنين فرصتى به چنگش نخواهد آمد، ديگر چه وقت مى‌تواند مقام سيادت را براى خود به دست بياورد.

چرا اى عزيز من! نمى‌خواهى به مهمانى اين راهب مسيحى قدم رنجه فرمايى؟

بگذاريد تنها بمانم تا هم مال التجاره شما را نگاه بدارم و هم كمى فكر كنم.

اعيان عرب از اين كه ديدند مسئله نگهبانى از مال التجاره حل شده، سخت خندان و خوشحال شدند، برخاستند و جامه‌هاى فاخر پوشيدند و پيش و دنبال به سمت صومعه راهب به راه افتادند.

هنوز آفتاب آن روز از سراشيبى افق به آب‌هاى مديترانه فرو نغلتيده بود، هنوز راهب دم دريچه صومعه ايستاده بود، شايد از مهمانان تازه رسيده‌اش انتظار مى‌كشيد. چشمش به بازرگانان قريش افتاد، بى اختيار نگاهش به بالاى سرشان توى هوا غلتيد، يك برودت مرموز كه جز نوميدى مايه‌اى ندارد به خونش افتاد، آهسته‌ از خود پرسيد: پس كو آن يك قطعه ابر؟ همچنان ايستاده بود، مثل اين كه سراپا خشكش زده بود.

مهمانان از راه رسيدند و به رسم جاهليّت سلامش دادند. به سلامشان جواب داد و به مقدمشان تهنيت گفت و آن وقت پرسيد: مگر خدمتكار من تقاضاى مرا به عرض سادات عظام نرسانيده؟

- چرا از ما دعوت كرده كه از نعمت شما بهره‌مند شويم.

- مگر از قول من تقاضا نكرده كه بزرگان عرب همگان مهمان من هستند؟

- البته اين طور گفته بود.

سرجيوس در اينجا با لحن اسفناكى گفت: مثل اين كه همگان قدم رنجه نفرموده‌اند.

يك عرب بى تربيت كه حتماً از قريش بود غرغر كرد: فقط يك پسر يتيم كه او هم نگهبان مال التجاره است، فقط او نيامده.

دست ابوطالب بى اختيار به سمت قبضه شمشيرش چسبيد: فرومايه! من اين ياوه‌گويى‌ها را تحمّل نخواهم كرد، محمّد يتيم نيست بلكه امين است.

راهب دست پاچه شد، ديگران پا به ميان گذاشتند و ميان ابوطالب با آن ياوه گوى بى ادب فاصله گرفتند و براى راهب توضيح دادند كه يك نوجوان نو سال با ما همراه است و چون اين جوان به صفت امانت و نجابت مشهور است بجا مانده تا كالاى ما را از دستبرد ساربانان و حوادث ديگر ايمن بدارد.

راهب خوشحال شد و گفت: آيا به ضمانت من اعتماد داريد؟ البتّه.

- من به عهده مى‌گيرم كه اگر نقيصه‌اى به اموال شما راه يابد هر چه باشد جبران كنم، بنابر اين او را هم به همراه بياوريد.

تازه به پاى سفره نشسته بودند كه ناگهان چشم سرجيوس به آن پاره ابر افتاد، ديد آن چتر آسمانى در فضا به حركت در آمده و دارد به سوى صومعه مى‌آيد و پس‌ از چند لحظه محمّد از راه رسيد.

راهب كه همچون مردم آشفته، چشم از سيمايش برنمى‌داشت و مبهوتانه نگاهش مى‌كرد بالأخره به زبان آمد و گفت: جلوتر بيا، جلوتر بيا تا تو را بهتر ببينم.

عرب‌ها با اشتهاى شعله كشيده‌اى نان و گوشت مى‌خوردند، فقط ابوطالب سراپا گوش شده بود تا حرف‌هاى راهب را بشنود، البتّه ديگران هم مى‌توانستند به اين گفتگوها گوش كنند.

- اسم تو چيست؟

- محمّد!

روى اين اسم مكث كوتاهى افتاد، سرجيوس زير لب چند بار اين اسم را تكرار كرد: محمّد، محمّد! و بعد پرسيد:

از كدام قبيله!؟

- از قريش.

- از كدام دودمان؟

- از آل هاشم بن عبد مناف.

- چرا به مهمانى من نيامدى؟

قبول كرده بودم كه از مال التجاره نگهبانى كنم، به علاوه دوست مى‌داشتم تنها بمانم.

- در تنهايى چه كنى؟

فكر كنم، آسمان‌ها را، ستاره‌ها را، دنيا را تماشاكنم.

- در اين تماشا به چه فكر مى‌كنى؟

محمّد خاموش ماند. راهب دوباره پرسيد. سپس گفت: دلم مى‌خواهد تو را ببينم.

- در برابرت ايستاده‌ام مرا ببين.

- مى‌خواهم ميان دو شانه‌ات را ببينم.

- اجازه مى‌دهم.

راهب به پشت سر محمّد پيچيد. بازرگانان قافله لقمه را از دست گذاشتند و با حيرت به كارهاى اين ترساى پير نگاه مى‌كردند، مى‌خواهد چه چيز را ببيند؟

سرجيوس پيراهن پيغمبر را از پشت سر به پايين كشيد و تا چند دقيقه آن طور كه گويى كتاب مقدّسى را تلاوت مى‌كند، در ميان شانه‌هاى محمّد به مطالعه پرداخت و بعد به خودش گفت: اوست، اوست.

ابوطالب كه تا اين لحظه خاموش ايستاده بود پرسيد: اين كيست؟

راهب آهى كشيد و گفت: آن كس كه مسيح از وى ياد كرده و به مقدمش بشارت داده است.

اين سخن را گفته و نگفته به سمت ابوطالب برگشت.

- با اين جوان چه نسبتى داريد؟

- پسر من است.

- هرگز چنين چيزى نيست، نه اين طور نيست.

ابوطالب با تبسّم گفت: چطور اين طور نيست؟

- اين جوان بايد يتيم باشد.

خنده بر لب‌هاى ابوطالب خشكيد: ازكجا دريافته‌اى كه او يتيم است، آرى، يتيم است و برادرزاده من است.

- بنابر اين احتياط كن كه او را نشاسند، مى‌فهمى اى سيّد عرب؟!

احتياط كن كه يهودى‌ها به اين اسرار پى نبرند مبادا نابودش كنند.

- چرا مگر چه گناهى كرده كه مى‌ترسيد نابودش كنند؟

راهب به ابوطالب جواب داد، امّا مثل اين كه با خودش حرف مى‌زند، آواى مرموزى داشت:

- آتيه او، آينده او، آنچه او خواهد كرد، آنچه با دست او به وجود خواهد آمد، آن حوادث و ملاحم كه در انتظار اوست و آن حوادث و ملاحم كه به انتظار ظهور وى در ابهام آينده غنوده‌اند.

ابوطالب پرسيد: شما مى‌دانيد كه در آينده‌اش حوادث و ملاحم پنهان است؟

- در اين خطّ مقدس كه ميان شانه‌هايش نوشته شده، آنچه خواندنى بود خوانده‌ام و از آن ابر سفيد كه بر بالاى سرش چتر زده آنچه شنيدنى است شنيده‌ام، ديگر چه بگويم؟

پس از چند لحظه سكوت: بنشينيم و نان و گوشت بخوريم«82»

دوران جوانى‌

«دوران جوانى رسول خدا در سه مرحله سپرى شد: چوپانى، تجارت، خدمت به خلق.

در روايت است كه پيامبر فرمود:

از ابوسلمة بن عبدالرحمن روايت شده كه گروهى ميوه‌هاى درخت اراك را به حضور رسول خدا (صلى الله عليه و آله) آوردند، فرمود:

بر شما باد كه سياه‌ترها را جمع كنيد و من وقتى چوپان گوسپندان بودم چنان مى‌كردم. گفتند: مگر شما هم گوسپند مى‌چرانده‌اى؟ فرمود: آرى، و هيچ پيامبرى نيست مگر اين كه گوسپند چرانده است.«84»

او در سن حدود بيست و چهار سالگى گله‌اى از گوسپندان را همچون موساى كليم به پيش مى‌انداخت و خود به دنبالشان راه به صحرا و كوهساران مى‌برد.

چوپانى گوسپندان را پيشه خود ساخته بود، تا روزى هم اين گله گم كرده راه و بدبخت را كه از شش طرف در چنگ گرگ‌هاى شهوت و غضب و ظلم و دروغ و مناهى و ملاهى گرفتار بودند از خطر برهاند و به صراط مستقيم حق هدايت نمايد.

[ملاقات محمد (صلى الله عليه و آله) با خديجه عليها السلام براى تجارت‌]

محمّد (صلى الله عليه و آله) خانه عمويش ابوطالب به سر مى‌برد و براى مردم چوپانى مى‌كرد تا يك روز ...

ديگر در اين كار هم سودى نيست چه بايد كرد؟ محمّد چشمان پر مهرش را بر روى عموى نازنينش دوخت و گفت: آيا چه كارى مى‌توانم انجام بدهم؟

- آن كار كه اجداد تو داشتند: تجارت، آرى، تجارت اى عزيز دل من. سپس به وى پيشنهاد كرد، خديجه از بزرگترين ثروتمندان شهر است و دامنه تجارت او به مصر و حبشه كشيده شده، دنبال مرد امينى مى‌گردد كه برنامه تجارت خود را به عهده او بگذارد، فرزندم خود را به او معرّفى كن.

مناعت و بلندى و عظمت روح پيامبر، مانع از آن بود كه مستقيماً بدون هيچ سابقه و درخواستى پيش خديجه برود و پيشنهاد خود را مطرح سازد، به همين خاطر به عموى خود گفت: شايد خود او دنبال من بفرستد. اتفاقاً چنين هم شد، خديجه كسى را دنبال محمّد (صلى الله عليه و آله) فرستاد و حضرت را براى مذاكره دعوت كرد.

چون به خانه خديجه آمد به او گفت: چيزى كه مرا شيفته تو نموده است همان راستگويى، امانتدارى و اخلاق پسنديده تو است و من حاضرم دو برابر آنچه به ديگران مى‌دهم به تو تقديم نمايم و دو غلام خود را با تو همراه مى‌كنم تا در تمام امور فرمانبر تو باشند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) جريان ملاقات با خديجه را با عموى بزرگوارش ابوطالب (عليه السلام) در ميان گذارد، وى در جواب برادرزاده‌اش گفت: اين برنامه وسيله‌اى است براى زندگى كه خداوند براى تو مقرّر فرموده است.

كاروان قريش آماده رفتن شد، كالاى تجارتى خديجه هم با كاروان بود، در اين هنگام خديجه شترى راهوار و مقدارى اجناس گران‌بها در اختيار وكيل خود گذارد و ضمناً به دو غلام خود دستور داد كه در تمام مراحل كمال ادب را به جا آورند و هر چه او انجام داد اعتراض ننمايند و در هر حال مطيع او باشند.

كاروان به مقصد رسيد و همگى در اين مسافرت سود بردند، ولى محمّد از همه بيشتر و چيزهايى نيز براى فروش در بازار تِهامه خريد.

كاروان پس از پيروزى كامل راه مكّه را پيش گرفت. محمّد در اين سفر براى بار دوم از ديار عاد و ثمود گذشت، سكوت مرگبارى كه در محيط زندگى آن قوم سركش حكمفرما بود، او را بيشتر به عوالم ديگر متوجّه ساخت. علاوه بر اين، خاطرات سفر سابق تجديد شد، به ياد روزى افتاد كه همراه عموى خود همين بيابان‌ها را پشت سر مى‌گذاشت. كاروان به مكّه نزديك شد، ميسره رو به رسول خدا نمود و گفت: چه بهتر شما پيش از ما وارد مكّه شويد و خديجه را از جريان تجارت و سود بى سابقه‌اى كه امسال نصيب ما گشته آگاه سازيد. پيامبر (صلى الله عليه و آله) در حالى كه خديجه در غرفه خود نشسته بود وارد مكّه شد، خديجه به استقبال او دويد و او را وارد غرفه نمود. پيامبر با بيان شيرين خود جريان سفر تجارتى را شرح داد. چيزى نگذشت كه ميسره وارد شد و آنچه را در اين سفر ديده بود- كه تمام آنها بر عظمت و معنويت‌ محمّد امين (صلى الله عليه و آله) گواهى مى‌داد- براى خديجه تعريف كرد.

از جمله وقتى به بُصْرى‌ رسيديم من و محمّد زير درختى فرود آمديم، راهبى به نام نسطورا در آن جا بود، گفت: زير اين درخت هرگز غير از پيامبر فرود نمى‌آيد، سپس از من پرسيد آيا در چشمان اين جوان سرخى ديده مى‌شود؟ گفتم: آرى، گفت: او پيامبر و خاتم انبياست.

از جمله در وقت داد و ستد با تاجرى بر سر موضوعى اختلاف پيدا كرد، آن مرد گفت: به لات و عُزّى‌ سوگند بخور تا من سخن تو را بپذيرم، امين در پاسخ او گفت:

پست‌ترين و مبغوض‌ترين موجودات پيش من همان لات و عزّى است كه تو آنها را مى‌پرستى«85»

پيامبر و حِلْف الفضول‌

«بيست سال قبل از بعثت، مردى در ماه ذوالقعده وارد مكّه شد و متاعى در دست داشت، عاص بن وائل آن را خريد و پولى كه متعهّد شده بود بپردازد نپرداخت. ميان آنان مشاجره شد. آن مرد ديد قريش در كنار كعبه نشسته‌اند. در برابر آنان ناله زد، اشعارى سرود، قلوب مردانى كه در عروقشان غيرت در جريان بود تكان داد، از آن ميان زبير بن عبدالمطّلب برخاست و عدّه‌اى نيز با او همصدا شده در خانه عبداللَّه بن جدعان انجمن كردند و با هم پيمان بستند و هم قسم شدند كه دست به اتّحاد و اتّفاق بزنند و تا آن جا كه امكانات اجازه مى‌دهد حقوق مظلوم را از ظالم بگيرند.

مراسم پيمان تمام شد، از آن جا برخاستند و به سوى عاص بن وائل آمدند و متاعى را كه خريده و عوض آن را نداده بود از وى گرفته به صاحبش تحويل دادند.

محمّد (صلى الله عليه و آله) در اين پيمان كه حيات مظلومان را بيمه مى‌كرد شركت جست و خود درباره عظمت اين پيمان جمله‌هايى فرموده است از جمله:

«در خانه عبداللَّه جدعان شاهد پيمانى شدم كه اگر امروز هم (أيّام بعثت) مرا به آن پيمان بخوانند اجابت مى‌كنم. من حاضر نيستم پيمان خود را بشكنم اگر چه در برابر آن گران‌بهاترين نعمت را در اختيارم بگذارند».

ورود محمّد به حوزه اين پيمان و سعى و كوششى كه در خدمت به مظلومان و محرومان داشت آن چنان به آن ارزش بخشيد و آن را تحت عنوان «حِلْف الفضول» چنان محكم و استوار ساخت كه نسل آينده نيز خود را موظّف مى‌ديد به مفاد آن عمل نمايد.

گواه مطلب جريانى است كه در دوران فرماندارى وليد بن عُتبه برادر زاده معاوية بن ابى سفيان كه از طرف او حاكم مدينه بود اتّفاق افتاد.

سالار شهيدان حضرت حسين (عليه السلام) كه در سراسر عمر خود زير بار ستم نرفت بر سر مالى با حاكم مدينه كه همواره به قدرت هاى محلّى و مركزى تكيه كرده اجحاف مى‌نمود اختلاف پيدا كرد. امام براى درهم شكستن اساس ستم و آشنا نمودن ديگران به حقّ خود، رو به فرماندار مدينه كرد و گفت:

به خدا سوگند! هر گاه بر من اجحاف كنى دست به قبضه شمشير مى‌برم و در مسجد رسول خدا مى‌ايستم و مردم را به آن پيمانى كه پدران و نياكان آنها بنيان گذار آن بودند دعوت مى‌نمايم. از آن ميان عبداللَّه بن زبير برخاست و همين جمله را تكرار كرد و ضمناً افزود: نهضت مى‌كنيم و حقّ او را مى‌گيريم و يا اين كه در اين راه كشته مى‌شويم.

دعوت حسين (عليه السلام) كم‌كم به گوش همه افراد غيور مانند مِسوَر بن مَخرَمه و عبدالرحمان بن عثمان رسيد و تمام لبّيك گويان به آستان مقدّس حسينى شتافتند و در نتيجه فرماندار از جريان وحشت كرد و دست از اجحاف برداشت«86»

ازداوج پيامبر (صلى الله عليه و آله)‌

روح بزرگ خديجه و پاكدامنى و عفّت و فضيلت و تقواى او چيزى نيست كه آيينه بيان و گردش قلم، بتواند آن را نشان بدهد.

گويى دست تقدير، واقعيّت‌ها و كرامات نفسى و فضايل انسانى را با خاك وجود او عجين كرده بود تا لياقت همسرى گوهر يكدانه گنجينه خلقت را پيدا كند و دخترى چون فاطمه زهرا، مادر يازده امام معصوم و حافظان فرهنگ حق تا قيامت، از وجود ذى جود او پديد آيد!

خديجه اوصاف محمّد را دهان به دهان شنيده بود، ولى وصفى كه ميسره غلام او در پايان سفر تجارتى از محمّد (صلى الله عليه و آله) داشت بيش از پيش قلب وى را به آن كانون عظمت وكرامت نزديكتر كرد:

بانوى من، نمى‌دانى امين چه جوان نازنينى است! چه بزرگوار است! چه مهربان است! چه جوانمرد است! جمالش، خصالش، سخن گفتنش، راه رفتنش، نوازش و مهربانيش، هر كدام صد كتاب تعريف دارد، او آقاى من بود، البتّه نماينده شما بود و به جاى آقاى من ايستاده بود. ولى با من همچون يك برادر حرف مى‌زد، كمكم مى‌كرد، همراه من به پرستارى شتران مى‌آمد، من از اين موجود اسرار آميز حكايت‌ها در اين سفر دارم، از وى عجايبى ديده‌ام كه به شرح و بيان نمى‌آيد. در ميان راه دو شتر از شترهاى ما رنجور شدند من دلتنگ شدم، گفتم چكار كنيم؟

لبخندى زد و دلداريم داد و بعد به پيش شتران از راه مانده و از كار افتاده آمد، دست‌هاى با عظمت و پنجه‌هاى بلندش را پيش برد و سر و گوش شترها را نوازش داد. زبان بسته‌ها تا حرارت دست اين مرد را احساس كردند مثل اين كه جان تازه و جوانى تازه‌اى يافته باشند، از جا برجستند و به رقص و طرب آمدند.

ميسره مى‌گفت و خديجه مى‌شنيد، در اين حال ديگر صداى ميسره به گوش خديجه نمى‌رسيد؛ زيرا فكرش مستقلًّا با امين صحبت مى‌كرد و از امين صحبت مى‌شنيد. او به خاطر خطوط مشتركى كه در پاكى و فضيلت با امين داشت به دوست و محبوب راه يافته بود، ديگر چه حاجت به اين كه با ميسره حرف بزند؟

بى‌اختيار به او مى‌گويد: بس است، علاقه مرا به او دو چندان كردى، برو تو و همسرت را آزاد كردم و دويست درهم و دو اسب و لباس گران‌بهايى در اختيارت مى‌گذارم.

سپس آنچه را از ميسره شنيده بود براى ورقة بن نوفل كه داناى عرب بود نقل مى‌كند، او هم در جواب مى‌گويد: صاحب اين كرامات پيامبر است!

خديجه بزرگوار اين انسان والا، كه معارف اسلامى درباره‌اش گفته‌اند:

خديجه از زنان بافضيلت بهشت است.«87»

شيخ متقدّمين حضرت صدوق از رسول اسلام (صلى الله عليه و آله) نقل كرده كه:

بهشت مشتاق چهار زن است: مريم، آسيه، خديجه، فاطمه.«88»

و هم اوست اوّل زنى كه بى‌چون و چرا در لحظه اوّل بعثت به تمام واقعيّت‌هاى الهيّه ايمان آورد.

روزى در خانه‌اش نشسته بود و عدّه‌اى در منزل در خدمتش بودند، از جمله يكى از دانشمندان يهود، اتفّاقاً امين از آن جا گذشت، دانشمند يهودى از خديجه خواست از امين بخواهد لحظاتى در آن مجلس شركت كند، امين وارد مجلس شد، دانشمند يهودى از امين خواست بگذارد علايم نبوّت را در صورت ظاهر او ببيند، امين پذيرفت. خديجه به دانشمند يهودى گفت: هر گاه عموهايش از كنجكاوى تو خبر شوند عكس العمل سختى نشان خواهند داد؛ زيرا آنها از يهود بر وى مى‌ترسند.

مرد يهودى گفت: صدمه زدن به امين محال است، چرا كه دست تقدير او را براى خاتميّت و ارشاد ناس مى‌پروراند. خديجه گفت: از كجا مى‌گويى؟ گفت: من نشانه‌هاى پيغمبر آخر الزمان را در تورات ديده‌ام و از نشانه‌هاى او اين است كه پدر و مادرش مى‌ميرند و جدّ و عموى وى از او نگهدارى مى‌كنند و از قريش زنى را انتخاب مى‌كند كه سيّده قريش است، سپس به خديجه اشاره كرد و گفت: خوشا به حال كسى كه افتخار همسرى او را پيدا كند!

خديجه شبى در عالم رؤيا ديد: خورشيد فروزان بالاى شهر مكّه چرخ خورد و سپس پايين آمده به خانه وى فرو شد. خواب خود را براى ورقه حكايت كرد، ورقه گفت: با مرد بزرگى ازداواج مى‌كنى كه شهرت او جهانگير خواهد شد.

اين واقعيّت‌ها و از همه مهم‌تر صفا و پاكى و سلامت و فضيلت و عفّت و تقواى خود خديجه كه وى را از تمام رسوم جاهليّت حفظ كرده بود، باعث شد كه از طرف وى به امين پيشنهاد ازدواج شود. امّا از آن طرف:

محمّد (صلى الله عليه و آله) در ايّام فراغت در بيابان‌هاى مكّه و به خصوص در كوه حرا كنار غار مشغول سير فكرى در آفاق و انفس مى‌شد. براى وجود مقدّسش معلوم بود كه ماسواى حق- عزّوعلا- در معرض زوال است و فنا، حقيقتش معلومى است معدوم و صورتش موجودى است موهوم، ديروز نه بود داشت و نه نمود، امروز نمود است بى بود؛ و پيداست كه فردا از وى چه خواهد گشود. زمام انقياد به دست آمال و امانى نمى‌داد و پشت اعتماد بر اين امور فانى نمى‌نهاد. دل از همه بركنده بود و به خداى عزيز نهاده، از همه گسسته بود و به او پيوسته، به او كه هميشه بود و هميشه باشد و چهره بقايش را خار هيچ حادثه نخراشد.

توحيد يگانه گردانيدن دل است، يعنى تخليص و تجريد او از تعلّق به ما سواى حق- سبحانه-، هم از روى طلب و ارادت و هم از جهت علم و معرفت.

يعنى طلب و ارادت او از همه مطلوبات و مرادات منقطع گردد و همه معلومات و معقولات از نظر بصيرت او مرتفع شود.

محمّد (صلى الله عليه و آله) تا كار به دست مى‌آمد از كار رو برنمى گردانيد، چوپانى، باغبانى، كشيدن آب از چاه، نوشانيدن آب به شترها و گوسپندها، نگهبانى از نخلستان‌ها و ...

هر چه به وى پيشنهاد مى‌دادند انجام مى‌داد و اجرتش را به عموى خود مى‌پرداخت تا رنج سختى زندگى را از چهره پاك عمو بزدايد.

عمو از اين برادرزاده عزيز كه هم يادگار برادر جوانمرگش بود وهم يادبود محبت‌ها و مهربانى‌هاى پدر بزرگوارش عبدالمطّلب را با خود مى‌داشت، خيلى راضى بود، ولى يك نگرانى مبهم دم به دم قلبش را مى فشرد، آهسته از خود مى‌پرسيد بالأخره چه بايد كرد؟ اشكال در چيست؟ چه بايد كرد؟ مسئله ازدواج اين جوان را كه اكنون پا به بيست و پنج سالگى گذاشته است چه بايد كرد؟

خديجه آن بانوى محترمه و شريفه و دانا به وسيله زنى به نام «نفيسه» خواسته خود را به پيامبر اعلام كرد، پيامبر عزيز ميل خديجه را با عموهايش در ميان گذاشت و پس از بحث و مباحثه با پانصد درهم مهريه بنا شد اين پيوند ملكوتى صورت بگيرد.

خديجه كبرى‌ با راز ونياز به درگاه حضرت حق، خود را به اين شرافت عظمى‌ مشرّف نمود: