فراز 2 از دعای 21 ( امانی از ترس از خدا نیست )

يارى بخشا، جز تو كيست كه از بيم تو، مرا ايمن دارد، و اين زمان كه تنهاى تنها شده‌ام، يارى‌ام كند؟ آنجا كه مرا ناتوانى فراگرفته، جز تو كيست كه مرا قوت و توانائى بخشد؟

خداوند، پناهگاه واقعى انسان‌

انسانِ توحيدى، از آن جا كه حق را متجلّى در همه ظهوراتش مى‌بيند از هيچ چيزى به غير از حق ترس و حساب نمى‌برد. به ويژه در گرفتارى‌ها وغم‌ها تنها پناه و دستگيره را ذات حق تعالى مى‌داند.

رسول اللّه (صلى الله عليه و آله) در وصايان خويش به حضرت على (عليه السلام) فرمود:

يا عَلِىُّ أَمانٌ لِأُمَّتِى مِنَ الْهَمِّ؛ لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ الَّا بِاللَّهِ لامَلْجَأَ وَ لامَنْجى‌ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ.«1»

اى على (عليه السلام) ذكر «لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ الَّا بِاللَّهِ»هيچ گردش و نيرويى نيست مگر به سبب خداوند؛ و پناه و گريزى از خدا به جز به سوى او نيست كه امت مرا از غم و اندوه در أمان مى‌دارد.

خداوند متعال در دنيا به لطف و رحمت خودش مؤمن و كافر را در پناه خود از نعمت‌ها بهره‌مند مى‌سازد و حتى خطرات و آسيب‌هاى بسيارى را از آنان دور مى‌سازد. امّا در آخرت ديگر جاى لطف و گذشت نيست، بلكه محل پاداش و كيفر است كه بايد هر انسانى به حق خود برسد.

از بدبختى‌هاى بسيارى از آدميان در قيامت؛ نداشتن سرپناه و ياورى براى نجات است. آنان كه رشته‌هاى ارتباط خود را با پروردگار و بندگان خالص و انبيا و اوليا بريده‌اند در آن جا يار و ياورى ندارند. ابزارهاى مادى از كار مى‌افتد و دوستى‌ها و رابطه‌ها برچيده مى‌شود و هر كس را خداوند گمراه سازد، راه نجات و پناهى براى او نيست.

پروردگار در سوره شورى به اين نكته‌هاى اساسى توجه داده و مى‌فرمايد:

﴿اسْتَجِيبُواْ لِرَبّكُم مّن قَبْلِ أَن يَأْتِىَ يَوْمٌ لَّامَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ مَا لَكُم مّن مَّلْجَإٍ يَوْمَئِذٍ وَ مَا لَكُم مّن نَّكِيرٍ﴾«2»

پيش از آن كه روزى فرا رسد كه از سوى خدا هيچ بازگشتى براى آن نيست، پروردگارتان را اجابت كنيد، آن روز براى شما هيچ پناهگاهى و هيچ راه انكارى [نسبت به اعمالى كه مرتكب شده‌ايد] وجود ندارد.

اگر كافران خيال كنند در آن روز پناهگاهى غير سايه لطف او و حامى‌اى غير رحمت او باشد سخت در اشتباهند، حتى سايبان هم كه جلوگير عذاب الهى باشد، وجود ندارد.

آنگاه كه حق تعالى مى‌فرمايد:

﴿يَوْمٌ لَّامَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ﴾«3»

روزى فرا رسد كه از سوى خدا هيچ بازگشتى براى آن نيست.

مراد روز قيامت است نه روز مرگ؛ كه هيچ كسى در برابر اراده و فرمان او براى بازگشت نمى‌تواند تصميم بگيرد و حتى براى دفاع از گناهان هم راههايى كه تصوّر مى‌كند، بسته مى‌شود. از بازگشت يقينى و جان پناه و ابزار دفاعى و دوستى هم به طور كلى محروم است. و با حضور شهود و كاتبان اعمال، جاى انكار و عذر هم باقى نمى‌ماند.

أصمعى مى‌گويد:

نيمه شبى كه همه جا را سكوت فراگرفته بود به طواف خانه خدا رفتم؛ ديدم كه جوانى زيبارو و خوش قامت پرده كعبه را گرفته و با سوز و آه وصف ناپذيرى با خدا مناجات مى‌كرد:

چشم‌ها به خواب رفته است و ستارگان در آسمان دميده‌اند و تو پادشاه زنده و پايدار جهان هستى، در اين تاريكى شب همه شاهان، درهاى كاخ‌هايشان را بسته‌اند و نگهبانان بسيارى بر آن گماشته‌اند. ولى درِ خانه تو به روى نيازمندان همواره باز است و اين كه من به درگاه تو پناه آورده‌ام تا به من با نظر رحمت بنگرى، اى مهربان‌ترين مهربانان.

سپس حضرت اشعارى زيبا را سرود كه مفهوم آن اين است:

اى خدايى كه دعاى بيچارگان را در تاريكى‌هاى شب اجابت مى‌كنى و اى كسى كه دردها و رنج‌ها و بيمارى‌ها را برطرف مى‌كنى. همه مهمانان تو در اطراف خانه‌ات خوابيده‌اند و تنها تو هستى كه هرگز به خواب نمى‌روى، اى خداى قيّوم! پروردگارا! تو را به دعاهايى كه خودت آن را آموخته‌اى مى‌خوانم و از تو مى‌خواهم كه به حق خانه و حرمتت، به چشمان اشكبار من رحم كنى. اگر بخشش تو به مجرمان درگاهت نرسد، پس گنهكاران به درگاه چه كسى پناهنده شوند؟! ...

اصمعى گفت: از پى آن آقا رفتم تا شناختم كه ايشان زين العابدين (عليه السلام) است.«4»

امام (عليه السلام) تنها منطقه ايمن را، باب رحمت پروردگار مى‌داند و به گرفتار مى‌آموزد كه به هر جا رود در امان نيست و تنها راه رهايى سرگشتگان برهوت دنيا، كوچ به خانه لطف و كرامت الهى است.

منطق امام (عليه السلام)، آموزش خودباورى از راه پيوند به خداوند است تا آدمى، راه را از چاه تشخيص دهد و به بهترين شكل براى آن چاره‌اى بيانديشد. چه بسيار حوادث و بلاهايى كه از كنار زمين بدون خطر مى‌گذرد و يا در آسمان، حوادث بزرگ كيهانى و برخورد اجرام فضايى به يكديگر بدون زحمت براى بشر عبور مى‌كنند؛ و يا آسيب‌هاى برگرفته از مسائل پيرامون ما مانند آلودگى هوا، بيمارى حيوانات، خطاهاى پزشكى و خطرات زندگى ماشينى كه بى شمار است كه ما از وجود و حدوث آن بى‌خبريم، خداى حكيم آنها را دور مى‌سازد و انسان در اين وضعيت هولناك با آسايش به زندگى خود ادامه مى‌دهد.

بنابراين حضرت سجّاد (عليه السلام) به بشر هشدار مى‌دهد كه يگانه نگهبان و يار و سايه اميد در زندگى، پناه خداوند منان است. با چنين خدايى، بنده بايد از ستايش و سپاس او غفلت نورزد و حضرت حق را در آرامش و امنيّت، از خاطر نبرد.

زيرا غالب مطلق بر نظام هستى، خداوند جبّار است كه آفرينش بر سلطه او مى‌چرخد و مردم از اين نظم و نظام احسن غافلند. همان گونه كه حق تعالى در قصّه يوسف (عليه السلام) مى‌فرمايد:

﴿وَ اللَّهُ غَالِبٌ عَلَى‌ أَمْرِهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَايَعْلَمُونَ﴾«5»

و خدا بر كار خود چيره و غالب است، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.

امام حسن عسكرى (عليه السلام) در تفسير﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌﴾ فرمود:

خداوند كسى است كه هر مخلوقى در هنگام نيازها و گرفتارى‌ها وقتى اميدش از همه، غير او قطع مى‌شود؛ و رشته هر سببى جز او بريده مى‌گردد؛ به او روى مى‌آورد مى‌گويد: بِسْمِ اللَّهِ‌ . يعنى در همه كارهايم از خدايى كمك مى‌گيرم كه عبادت و پرستش سزاوار اوست و هر گاه فرياد خواهى شود به فرياد مى‌رسد. و هر گاه خوانده شود، اجابت مى‌كند.

اين همان نكته‌اى است كه مردى به امام صادق (عليه السلام) عرض كرد: اى پسر رسول خدا! مرا به وجود خدا راهنمايى كن كه مجادله كنندگان بر من هجوم آورده و مرا سرگردان كرده‌اند.

امام صادق (عليه السلام) به او فرمود: اى بنده خدا! آيا هرگز كشتى سوار شده‌اى؟ عرض كرد: آرى.

فرمود: آيا پيش آمده كه كشتى بشكند و در آن جا نه كشتى ديگر باشد كه تو را برهاند و نه شنايى كارساز باشد؟ عرض كرد: آرى.

فرمود: آيا در آن هنگام دلت متوجه موجودى شده است كه مى‌تواند تو را از هلاك نجات دهد؟ عرض كرد: آرى.

امام صادق (عليه السلام) فرمود: آن موجود، همان خداى توانايى است كه نجات بخشد؛ آن جا كه از هيچ منجى خبرى نيست؛ نجات مى‌دهد و آن جا كه فريادرسى نيست‌ به فرياد مى‌رسد.«6»

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 74/ 60، باب 60، حديث 3؛ مكارم الأخلاق: 443.

(2)- شورى (42): 47.

(3)- شورى (42): 47؛ روم (30): 43.

(4)- بحار الأنوار: 46/ 80، باب 5، حديث 75؛ المناقب، إبن شهر آشوب: 4/ 151.

(5)- يوسف (12): 21.

(6)- بحار الأنوار: 3/ 41، باب 3، حديث 16؛ معانى الأخبار: 4، حديث 2؛ تفسير الإمام العسكرى: 21- 22، حديث 5- 6، سوره حمد.