فراز 10 از دعای 5 ( دعا برای در امان ماندن از حوادث روزگار )

مهربانا، درود تو بر «محمد» و خاندان او باد. پروردگارا، ما را از سختى رويدادها، اندوه روزها، تنگناهاى شيطانى، سختى پيروزى پادشاهان، در امان بدار.

امنيّت از شرّ حوادث ناگوار، دام شيطان، و شرّ حاكم ستمگر

در آيات و روايات ما به انسان هشدار داده شده كه از امورى در امان نيست و بايد نگرش و تدبيرى اساسى انديشيد.

انسان نبايد به اندك عنايت و فيضى كه به او مى‌رسد دل خوش و فريفته گردد و در بستر عافيت و امنيت از ظرف بلا و ابتلايى كه حق تعالى بر مقتضاى حكمت در جهت رشد و شكوفايى براى او فراهم مى‌كند؛ غفلت ورزد.

بلكه بايد در بستر عافيت، پيش از افتادن در گرفتارى براى در امان بودن خود از انحرافات و لغزش‌هاى احتمالى و درماندگى و واماندگى آن ايام، دست دعا به درگاه الهى بردارد و عاجزانه از حق بخواهد در هنگامى كه در گرداب‌هاى شرارت گرفتار مى‌شود؛ توجه به غير نكند و در چنگال شرك و خودبينى اسير نگردد.

اهل حكمت و انديشه مى‌گويند:

بايد پيش از وقوع حوادث به پيش‌گيرى آن پرداخت، دعا و صبر دو كليد اصلى براى كفايت از شر امور است.

خداوند به پيامبرش كه در امواج استهزا و تكذيب مشركان و كافران گرفتار شده‌ است خطاب مى‌فرمايد:

﴿فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا﴾«1»

پس صبر كن صبرى نيكو [صبرى كه در كنارش جزع و ناخشنودى نباشد.]

«حضرت حق فرموده كه اى پيامبر! در برابر آزار آنان نيكو شكيبا باش. «صبر جميل» يعنى تحمل بسيار قابل توجه و آن استقامتى است كه تداوم داشته باشد، يأس و نوميدى به آن راه نيابد و بى‌تابى و شكوه و ناله همراه آن نباشد كه در غير اين صورت جميل نيست«2»

كسى از حضرت باقر (عليه السلام) پرسيد: مقصود از صبر جميل چيست؟

حضرت فرمود: اين صبرى است كه در آن نزد مردم گله و شكايت نمى‌شود.«3»

به طور كلى ايستادگى در حوادث يكى از ويژگى‌هاى مؤمن است و چون در برابر طوفان حادثه و آزمايش‌ها قرار مى‌گيرد اين صبر است كه او را مى‌سازد.

امام صادق (عليه السلام) فرمود:

الْمُؤْمِنُ يُطْبَعُ عَلَى الصَّبْرِ عَلَى النَّوائِبِ.«4»

سرشت مؤمن بر اين است كه در برابر سختى‌ها و مشكلات صبر كند.

حتى اهل بيت عصمت و طهارت شادى درون را نتيجه ايستادگى در برابر مشكلات مى‌دانند كه به دنبال آن آسايش و امنيت مى‌آيد.

امام صادق (عليه السلام) مى‌فرمايد:

السُّرُوُر فى‌ ثَلاثِ خِلالِ: في‌ الوَفاءِ وَ رِعايَةِ الحُقُوقِ وَ النُّهُوضِ في‌ النَّوائِبِ.«5»

شادى سه خصلت است: وفادارى، رعايت حقوق و ايستادگى در برابر سختى‌هاى زمانه.

چاره چيست؟ اين جا سخن از ارزش صبر است كه به انسان مقام و برترى مى‌دهد.

اين فرمايش اميرمؤمنان على (عليه السلام) است كه ما را آگاه مى‌سازد:

هر كه گرفتارى‌هاى زمانه پياپى به او برسد، فضيلت صبر به او ارزانى مى‌شود.«6»

بلكه كمال انسان در داشتن چنين شايستگى است كه او را به درجات بالاتر مى‌رساند:

و نيز حضرت على (عليه السلام) فرمود:

سه چيز است كه به آنها مسلمان كامل گردد: جستجو در دين، برنامه ريزى در زندگى و شكيبايى بر گرفتارى‌ها.«7»

و اين سيره معصومان همچنان ادامه دارد و تجلى آن در مؤمنان و شيعيان ديده مى‌شود كه دعاى امام سجاد (عليه السلام) در حق آنان است.

دام شيطان‌

خداوند در دو آيه وظيفه مهم رهبران و مبلغان را، روشن بينى در برابر شيوه‌هاى شيطنت شيطان مى‌داند و مى‌فرمايد:

﴿وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ* إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْاْ إِذَا مَسَّهُمْ طَآئِفٌ مّنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ﴾«8»

و اگر [وسوسه‌اى از سوى‌] شيطان، تو را [به خشم بر مردم و تركِ مهربانى و ملاطفت‌] تحريك كند، به خدا پناه جوى؛ زيرا خدا شنوا و داناست.* مسلماً كسانى كه [نسبت به گناهان، معاصى و آلودگى‌هاى ظاهرى وباطنى‌] تقوا ورزيده‌اند، هرگاه وسوسه‌هايى از سوى شيطان به آنان رسد [خدا و قيامت را] ياد كنند، پس بى‌درنگ بينا شوند [و از دام وسوسه‌هايش نجات يابند.]

شيطان بر سر راه پرهيزگاران، همواره با وسوسه‌هاى شيطانى در شكل مقام، مال، شهوت، و امثال اينها خودنمايى مى‌كند و شيطان و شيطان صفتان مى‌كوشند آنها را از طريق اين وسوسه‌ها از مسيرشان منحرف سازند و از هدفشان بازدارند.

قرآن دستور مى‌دهد كه اگر وسوسه‌هاى شيطانى متوجه تو شد به خدا پناه ببر و خود را به او بسپار و از لطفش مدد بخواه، زيرا او سخن تو را مى‌شنود و از اسرار درونت آگاه و از وسوسه‌هاى شياطين با خبر است.

وسوسه‌هاى شيطانى همچون طواف كننده‌اى پيرامون فكر و روح انسان پيوسته گردش مى‌كنند تا راهى براى نفوذ بيابند. اگر انسان در اين هنگام به ياد خدا و عواقب شوم گناه بيفتد آنها را از خود دور ساخته و رهايى مى‌يابد وگرنه سرانجام در برابر اين وسوسه‌ها تسليم مى‌گردد.

وسوسه‌هاى شيطانى پرده بر ديد باطنى انسان مى‌افكند آن چنان كه راه را از چاه و دوست را از دشمن و نيك را از بد نمى‌شناسند ولى ياد خدا به انسان بينايى و روشنايى مى‌بخشد و قدرت شناخت واقعيت‌ها را به او مى‌بخشد.

در روايات اسلامى، به اثر عميق ذكر خدا در كنار زدن وسوسه‌هاى شيطانى اشاره شده است. حتى افراد بسيار با ايمان و دانشمند و با شخصيت هميشه در مقابل وسوسه‌هاى شيطانى احساس خطر مى‌كردند و از طريق مراقبت، با نفس مى‌جنگيدند.

حضرت على (عليه السلام) در خطبه‌اى براى اين موقعيت درخواست كمك مى‌نمايد:

وَ احْمَدُ اللَّهَ وَاسْتَعينُهُ عَلى‌ مَداحِرِ الشَّيطانِ وَ مَزاجِرِه وَالاعْتِصامِ مِنْ حَبائِلِه وَ مَخاتِلِه.«9»

خدا را سپاس مى‌گويم، و از او در موجبات طرد و بازداشتن شيطان، و محفوظ ماندن از دچار شدن در دامها و فريبهايش يارى مى‌خواهم.

در جاى ديگر در مقام گريز از شيطان مى‌فرمايد:

فَاحْذَرُوا عِبادَ اللَّهِ عَدُوَّ اللَّهِ انْ يُعْديكُمْ بِدائِهِ وَ انْ يَسْتَفِزَّكُمْ بِنِدائِهِ وَ انْ يُجْلِبَ عَلَيْكُمْ بِخَيْلِهِ وَ رَجِلِهِ فَلَعَمْرى‌ لَقَدْ فَوَّقَ لَكُم سَهْمَ الْوَعيد وَ اغْرَقَ لَكُمْ بِالنَّزْعِ الشَّديدِ، وَ رَماكُمْ مِنْ مَكانٍ قَريبٍ.«10»

بندگان خدا، از دشمن خدا حذر كنيد، مباد آن كه شما را به درد خود مبتلا كند، و با ندايش شما را به حركت آورد، و با ارتش سواره و پياده‌اش بر شما بتازد.به جان خودم سوگند كه تيرى سهمناك عليه شما به كمان گذاشته و كمان را با شدت هر چه تمامتر كشيده، و از مكانى نزديك به شما تير انداخته.

در مواعظ امام صادق (عليه السلام) به عبداللّه بن جندب آمده است كه:

يا ابْنَ جُنْدَبِ إِنَّ للشِّيْطانِ مَصَائِدَ يَصْطادُ بِها فَتحَامَوا شِباكَهُ وَ مَصائِدَهُ.

قُلْتُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ ما هِىَ؟

قالَ: امَّا مَصائِدُهُ فَصَدٌّ عَنْ بِرِّ الاخوانِ وَ أَمَّا شِباكُهُ فَنَوْمٌ عَنْ قَضَاءِ الصَّلَواتِ الَّتى‌ فَرَضَها اللَّهُ، أَمَا إِنَّه ما يُعْبَدُ اللَّهُ بِمِثْلِ نَقْلِ الاقْدامِ إلى‌ بِرِّ الإِخْوانِ وَ زِيارَتِهِمْ، وَيْلٌ لِلسَّاهِينَ عَنِ الصَّلَوَاتِ، النَّائِمينَ فِى الخَلَواتِ الْمُسْتَهْزِئِينَ بِاللَّهِ وَ آياتِهِ فى الْفَتَرَاتِ.«11»

اى پسر جندب! شيطان دام‌هايى براى صيد دارد خود را از گرفتار شدن به دام‌ها و ريسمان‌هاى او نگه داريد. عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! دام‌هاى شيطان چيست؟ فرمود: دام‌هاى شيطان جلوگيرى كردن از نيكى به برادران است و اما ريسمان‌هاى او خوابيدن از انجام نمازهاى واجب است.

بدان كه خدا پرستش نشده به اندازه قدم برداشتن براى نيكى به برادران و زيارت و ديدار آنها. واى بر كسانى كه در نمازها سهل انگارى مى‌كنند و آنهايى كه در خلوت به خواب مى‌روند و در ضعف‌ها و سستى‌ها خدا و آياتش را به مسخره مى‌گيرند.

شر حاكم ستمگر

و امّا زندگى با سلطان ستمگر با آن تخت و تاج آلوده به غرور و غضب و تجملات دنيايى، انسان را از هستى حقيقى‌اش نابود مى‌كند.

رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) بسيار در اين باره هشدار مى‌دهند:

از ارتباط با سلطان بپرهيزيد كه آن دين را مى‌برد و از كمك كردن به او دورى گزينيد؛ زيرا شما كارهاى او را نمى‌پسنديد.«12»

آرى، حاكم ستمگر با زندگى نكبت خود گروهى از انسان‌ها را تباه مى‌كند و با روان كردن مال حرام در زندگى مردم، آنها را به گمراهى مى‌كشاند.

حضرت على (عليه السلام) هم اين نكته را به فرزندش، امام حسن (عليه السلام) يادآورى مى‌كند كه:

باعِدِ السُّلْطانَ لِتَأْمَنَ خُدَعَ الشَّيطانِ.«13»

از سلطان دورى كن تا از نيرنگ‌هاى شيطان ايمن مانى.

چه زيبا سخنى آن حضرت در نهج البلاغه فرمود:

همدم سلطان مانند كسى است كه بر شير سوار باشد مردم به حال او حسرت مى‌خورند در حالى كه خودش مى‌داند در چه وضعيت خطرناكى قرار دارد.«14»

______________________________

(1)- معارج (70): 5.

(2)- تفسير نمونه: 25/ 17، ذيل آيه 5 سوره معارج.

(3)- بحار الأنوار: 68/ 83، باب 62، حديث 22؛ الكافى: 2/ 93، حديث 23.

(4)- بحار الأنوار: 68/ 97، باب 62، ذيل حديث 63؛ مشكاة الأنوار: 23.

(5)- بحار الأنوار: 75/ 237، باب 23، ذيل حديث 107؛ تحف العقول: 322.

(6)- غرر الحكم: 281، حديث 6255.

(7)- بحار الأنوار: 1/ 210، باب 6، حديث 3؛ الخصال: 1/ 124، حديث 120.

(8)- اعراف (7): 201- 200.

(9)- نهج البلاغه: خطبه 151.

(10)- نهج البلاغه: خطبه 234، خطبه قاصعه.

(11)- بحار الأنوار: 75/ 280، باب 24، حديث 1؛ تحف العقول: 301.

(12)- بحار الأنوار: 10/ 368، باب 20، حديث 7.

(13)- بحار الأنوار: 74/ 217، باب 8، حديث 1؛ مستدرك الوسائل: 12/ 308، باب 35، حديث 14163.

(14)- نهج البلاغه: حكمت 263.