زندگی نامه امام سجاد(ع)

18- معجزه اخلاقى‌

چون ماه رمضان مى‌رسيد، حضرت سجّاد (عليه السلام) هيچ يك از غلامان و كنيزان خود را سياست نمى‌كرد، چون غلامى يا كنيزى خطا مى‌كرد در ورقه‌اى مى‌نوشت، فلان كس در فلان روز چنين خطايى را مرتكب شد. از آن جناب جز ادب و احترام و محبّت و عنايت نسبت به غلامان و كنيزان، مخصوصاً به هنگام ماه رمضان ديده نمى‌شد.

چون شب آخر ماه رمضان مى‌رسيد همه را دور خود جمع مى‌كرد، سپس كتابى كه اشتباهات و گناهان آنان را ثبت كرده بود مى‌گشود و نام هر يك را با گناهانش مى‌خواند و مى‌فرمود: اين خطا را داشتى و من هم نسبت به آن تو را عقوبت نكردم، آيا به ياد مى‌آرى؟ عرضه مى‌داشت: آرى، يا ابن رسول اللَّه.

وقتى از همه اقرار مى‌گرفت در جمع آنان مى‌آمد و مى‌فرمود با صداى بلند دنبال من بگوييد:

اى پسر حسين بن على! پروردگارت تمام برنامه‌هايت را در پرونده‌ات ثبت كرده، همان طورى كه تو اشتباهات و خطاها و كم كارى‌هاى ما را در چنين پرونده‌اى نوشته‌اى، كتابى كه نزد خدا است بر ضرر تو، به حق سخن مى‌گويد، گناه كوچك و بزرگى نيست مگر آن كه در آن كتاب شماره شده، تمام اعمالت را در آن روز به وسيله آن كتاب، حاضر خواهى ديد، چنانكه ما در اين ساعت تمام گذشته خود را در اين پرونده حاضر مى‌بينيم!!

اى پسر حسين بن على! ما را ببخش و از ما چشم پوشى كن، چنانكه خود تو از حضرت حق اميد چشم پوشى و گذشت دارى و همچنان كه عاشق عفو و رحمت حضرت ربّ العزّه‌اى و طالب رحمت آن منبع فيضى، ما را مشمول عفو و رحمت‌ خود قرار ده.

اى پسر حسين بن على! ذلّت و خوارى خود را در پيشگاه حضرت محبوب به ياد آر، آن وجود مقدّسى كه حكيم و عادل است و به اندازه خردلى به كسى ستم روا نمى‌دارد و اعمال بندگان را به ميزان كشيده و با دقّت محاسبه كرده و بر انجام آن شهادت مى‌دهد. بيا در چنين شبى از ما گذشت كن و از بدى‌هاى ما چشم بپوش كه خداوند فرموده:

به همين صورت مى‌گفت و به غلامان و كنيزان تلقين مى‌كرد و اشك مى‌ريخت و ناله مى‌زد و به درگاه حضرت دوست عرضه مى‌داشت:

خداوندا! ما را امر كردى، از آنان كه بر ما ستم كردند بگذريم، ما هم گذشتيم، پس تو هم از ما بگذر كه تو درگذشت و عفو از همه ما اولى‌ترى.

الهى! به ما فرمودى گدا را از در خانه خود نرانيم و اكنون خود ما به گدايى به پيشگاهت آمده‌ايم، عنايتت را طالبيم و عطا و احسانت را خواهانيم، در تمام اين برنامه‌ها به ما منّت بگذار و از اين پيشگاه با عظمت ما را نا اميد مكن. به همين كيفيّت با حضرت حقّ مناجات مى‌كرد و اشك مى‌ريخت، سپس رو به جانب آنان مى‌فرمود و مى‌گفت:

من شما را بخشيدم، آيا شما هم مرا بخشيديد؟ من مالك خوبى براى شما نبودم، از من سوء رفتار ديديد، آرى، من مالك بدكارى هستم كه مملوك كريمِ جواد و عادلِ محسنم.

امام سجّاد (عليه السلام) مى‌فرمود: اين دعا را با من بخوانيد:

خدايا، از پسر حسين درگذر، چنانكه از ما درگذشت، او را از آتش جهنّم برهان، چنانكه ما را آزاد كرد. غلامان و كنيزان اين جملات را مى‌گفتند و حضرت آمين مى‌گفت.

سپس مى‌فرمود: همه شما از قيد غلامى و كنيزى آزاديد، من شما را به عشق رسيدن به عفو حقّ و آزادى از عذاب آزاد كردم.

آنگاه روز عيد فطر همه را مى‌طلبيد و به اندازه‌اى كه پس از آزادى از بردگى محتاج مردم نباشند به آنان بذل و بخشش مى‌فرمود.

سالى نبود مگر اين كه دراين برنامه اقدام مى‌فرمود و حدود بيست نفر غلام و كنيز آزاد مى‌كرد و مى‌فرمود: خداوند در ماه رمضان به وقت افطار هفتاد هزار هزار مستحقّ عذاب را برات آزادى مى‌دهد و چون شب آخر شود به اندازه تمام ماه رمضان، از عذاب جهنّم مى‌رهاند، من دوست دارم خداوند من مرا در چنين برنامه‌اى ببيند، باشد كه وسيله نجاتى براى من مقرّر گردد.

البتّه براى او فرقى نداشت كه غلام و كنيز را چه زمانى خريده، آنچه براى او مهم بود اين بود كه شب آخر ماه رمضان آنان را آزاد كند، گر چه چند ماهى بيشتر نبود كه به خدمت آن جناب درآمده بودند.

اين برنامه با عظمت را هر سال تكرار مى‌كرد، تا وقتى كه به وصال حضرت محبوب و لقاى جناب دوست نايل شد.«48»

19- صله ارحام‌

يكى از پسر عموهاى زين العابدين (عليه السلام) از نظر معيشت در سختى و مشقّت بود.

امام سجاد (عليه السلام) شبانه بدون اين كه شناسايى شود براى او پول مى‌برد، او هر كجا مى‌نشست مى‌گفت: علىّ بن الحسين اهل صله رحم نيست، خداوند جزايش را از وى دريغ كند. امام سجاد (عليه السلام) مى‌شنيد و براى حفظ آبروى او تحمّل مى‌كرد. چون از دنيا رفت، پسر عمّش متوجّه داستان شد، از شدّت غصّه كنار قبر حضرت مى‌آمد و مدّت‌ها بر آن جناب ناله و ندبه داشت!«49»

20- برخورد با ناسزا

روزى با غلامانش از راهى مى‌گذشت، مردى به آن حضرت ناسزا گفت. غلامان به سوى او هجوم كردند، حضرت فرمود: دست نگاه داريد. خودش روبه روى آن مرد آمد و فرمود: آنچه از ما بر تو پوشيده است خيلى بيش از آن است كه مى‌دانى، اگر نيازى دارى بگو تا برآورده كنم. آن شخص خجالت كشيد، حضرت عباى خود را به او داد و دستور فرمود هزار درهم به او بپردازند. آن مرد پس از آن مى‌گفت:شهادت مى‌دهم كه تو از اولاد انبيايى.«50»

21- بردبارى‌

براى حضرت زين العابدين (عليه السلام) مهمان رسيده بود. غلام حضرت در آوردن غذاى گرم در يك سينى بزرگ عجله كرد، سينى از دستش رها شد و از بالاى پلّه‌ها به سر يكى از فرزندان حضرت فرود آمد و او را از بين برد. امام در حالى كه غلام در اضطراب سختى قرار داشت فرمودند: برو در راه خدا آزادى، تو در اين برنامه عمدى نداشتى!«51»

22- اسوه فضيلت‌

امام باقر (عليه السلام) مى‌فرمايد:

پدرم خادمش را دنبال كارى فرستاد و او در آن كار، كندى به خرج داد؛ حضرت يك تازيانه به غلام زد، غلام گفت: اللَّه، اى پسر حسين! به من در كار رجوع مى‌كنى، تازيانه هم مى‌زنى! حضرت گريه كرد و فرمود:

اى محمّد بن على پسر عزيزم! كنار قبر رسول خدا (صلى الله عليه و آله) برو و دو ركعت نماز بخوان و بگو: خدايا در روز قيامت از علىّ بن الحسين بگذر. آنگاه رو به غلام كرد و فرمود: برو در راه خدا آزادى.

ابو بصير مى‌گويد: به حضرت عرضه داشتم: آيا آزادى، كفّاره يك ضربه تازيانه است؟ امام پاسخ نگفتند.«52»

23- بركتى عجيب از دو قرص نان‌

شيخ صدوق رحمه الله از قول زُهرى مى‌گويد:

خدمت حضرت زين العابدين (عليه السلام) بودم، مردى ازياران حضرت وارد شد، امام به او فرمودند: چه خبر؟ عرضه داشت: فعلًا خبر خود را باز گويم، چهارصد دينار بدهكارم، در برابرش براى پرداخت دينارى ندارم، عائله‌ام سنگين است، از عهده خرجشان برنمى‌آيم. امام سجّاد (عليه السلام) بلند بلند گريه كرد. به حضرت عرضه داشتم:

گريه براى مصايب و شدايد است. حاضران در مجلس هم همان را گفتند.

امام فرمود: چه مصيبتى بزرگتر از اين كه انسان خلأ زندگى برادر مؤمنش را ببيند و امكان جبرانش نباشد، سختى و فاقه مسلمان را بنگرد و قدرت رفع آن را نداشته باشد. مجلس تمام شد، مخالفانى كه از آن جلسه خبر شدند، زبان به طعنه گشودند كه چقدر عجيب است! اينان ادّعا دارند كه آسمان و زمين در مدار اطاعتشان هستند و خداوند خواسته آنان را در هر زمينه‌اى اجابت مى‌كند، با اين همه به عجز از اصلاح وضع نزديكترين دوستشان اقرار مى‌كنند!

مرد پريشان، آن ياوه‌ها را شنيد، به محضر مقدّس امام شرفياب شد و عرضه داشت: طعنه دشمن از فقر و فاقه‌ام بر دوش جانم سنگين‌تر است. امام فرمودند:

خداوند براى كارت ايجاد گشايش كرده. خادمه خود را صدا زدند و فرمودند:

افطارى و سحرى مرا بياور، دو قرص نان جوين كه از خشكى قابل خوردن نبود آورد، حضرت فرمود: اين دو قرص نان را ببر كه خداوند خير و فرج تو را در اين دو نان قرار داده. مرد آن دو قطعه را گرفت و در حالى كه نمى‌دانست براى قرض و سختى وضع عيالش چه كند و شيطان وى را وسوسه مى‌كرد كه اين دو قرص نان چه مشكلى حل مى‌كند، وارد بازار شد. ماهى فروشى را ديد كه ماهى رنگ پريده‌اى برايش مانده، آن ماهى را به يك قرص نان معامله كرد، سپس به نمك فروشى رسيد و نان ديگر را به مقدارى نمك عوض كرد، آنگاه به خانه آمد، چون شكم ماهى را باز كردند دو لؤلؤ گران قيمت از شكم ماهى درآمد. خدا را شكر كردند و در نشاط و سرور غرق شدند. در اين وقت در خانه را كوفتند، چون به در خانه آمد ماهى فروش و نمكى بودند، دو قرص نان را پس دادند و گفتند: ما را قدرت بر خوردن اين دو نان جوين نيست نان از آن تو، ماهى و نمك هم بر تو و اهل و عيالت حلال!

چون ماهى فروش و نمك فروش گذشتند، خادم زين العابدين آمد و گفت: اى مرد، خداوند براى تو گشايش داد، امام سجّاد فرمود: آن دو قرص نان را برگردان كه‌ غير از ما كسى قدرت خوردن اين گونه طعام را ندارد!!

آن مرد دو لؤلؤ را فروخت، قرضش را ادا كرد و مايه‌اى براى خرج خانه فراهم آورد.

مردم دوباره به ياوه گويى پرداختند كه اين چيست و آن كدام است. يكجا از رفع رنج وى عاجز است، جاى ديگر اين گونه وى را بى نياز مى‌كند! چون به حضرت خبر رسيد، فرمود: اين ياوه‌ها را درباره رسول خدا هم مى‌گفتند كه چگونه در يك شب از مكّه به بيت المقدس رفته و آثار انبيا را در آن جا مشاهده نموده، در حالى كه بين مكه و مدينه كه راهى نزديك است بيش از دوازده روز راه است چه رسد به مكّه و بيت المقدس و اللَّه! مردم به وضع ما جاهلند، نمى‌دانند كه مراتب رفيعه از طريق تسليم و رضا و عدمِ چون و چرا در كار حقّ به انسان مى‌رسد.

اولياى الهى آن چنان در مِحَن و مكاره صابرند كه كسى به پاى آنان نمى‌رسد، از اين روى خداوند مهربان تمام درهاى عنايت را به روى آنان باز فرموده و در هر حال عاشقان خدا جز آنچه خدا مى‌خواهد نمى‌خواهند.«53»