Amman, Ciddə, Məkkə və Mədinəni əhatə edən, işıqlarını uzaqdan hüzn və həsrətlə tamaşa etdiyimiz işğal altındakı Qüdsə toxunub keçən dolu dolu bir ziyarətin feyzi hələ ürəyimdədir.
Bu yazını, söz mövzusu bu ğun gümüş tülləri altında \'qürbət\' və \'sıla\', \'həsrət\' və \'vuslat\' anlayışlarının mənalarını dəyişdirdiyi, sözün sərhədlərinə sığmayan göyqurşağı duyğular yoldaşlığında qələmə alıram.
Məkkə nədir, İstanbul nə? Mədinə nədir, Qüds nə?
\"Nə?\" deyə soruşdum, \"Haradır?\" deməyə dilim çatmadı. Qurban qurşaqların zehinində, ürəyinin xəritəsi Misaki Milli müqaviləsi kənarına uzana bilməyən kiçik adamların zehinində bu adlar sıravi bir \"məkana\" sadələşdirilmiş ola bilər
Deyil, vallah deyil. Məkkəni, Mədinəni, Qüdsü, İstanbulu yalnız məkanlardan bir məkana sadələşdirmək, Kəbəni arxitekturanın mövzusu olan kubik bir daş quruluşa, Həcəril Əsvədi geologiyanın mövzusu olan bir granit parçasına, Füzulinin Su Əzələsidəsindəki suyu H20ə, Nəsiminin Gül Gazelindəki gülü botanikanın mövzusu olan bir bitkiyə, Osman adını \"ilan balası\" mənasını verən etimoloji mənasına sadələşdirmək qədər əbəs və komikdir.
Bu şəhərlər sıravi şəhərlər deyil; ruhu var bu şəhərlərin, onu ruhunu qarartmamış olanlar fərq edər və onlarla diyalojik bir ünsiyyətə girə bilər. Ürəyi var bu şəhərlərin; onların nəbz atışını eşidə biləcək bir qulağı olanlar bilər. Söyləyəcək çox sözü var bu şəhərlərin, təbii ki dilindən anlayana...
Əgər, həqiqətən eşitsəydik bu şəhərlərin səsini, ahu eninindən yanına yaxınlaşmağa cəsarət edə bilər dikmi deyərsiniz? Çünki bu şəhərlərin ruhuna edilən təcavüzlər, xatirəsinə edilən xəyanətlər kitablara sığmaz. Amma ki bir ana qucağı kimi; haşarı uşaqlarının xəyanətlərinə aldırmadan onlara şəfqət və mərhəmət qucaqlarını açmağı davam etdirirlər. Bağrlarına basır, onları rəhmət məmələrindən qana qana əmizdirirlər.
Məkkənin Qurandakı adlarından biri də \"Ummu\'l-kura\". \"Şəhərlərin Anası\" mənasını verər. Onun üçün İstanbul Məkkənin mənəvi uşağıdır. Üsküdar, onun üçün \"Hərəm\"dir. Hərəm adının özünə Hərəmi Şərifi xatırlatmadığı insanların İstanbula baxışı, sıravi bir Qəbzə-Hərəm xətti dolmuş sürücüsü baxışından nə qədər dərin, nə qədər mənalı ola bilər ki?
Ya Qüds? Qüds adı nə məna ifadə edir bu günün \"Mahnı görməz qərbi bilməz ədəbdən yox vayesi / Bir utanmaz üz yaşarmaz göz bütün sərmayəsi\" sətirlərində təsvir edilən lazımsız nəsillər üçün?
Qüds ki, bir deyil min \'ah\' ilə xatırlansa adı yeridir; ürəyə batmış bir xəncərin ağrısı kimi bir ağrılı Qüds ağrısı. Osmanlı İslam ordularının uduzması üzərinə Şama girən Fransız ordu komandirinin Qüds Fatehi Səlahaddin Əyyubinin sandığasını təpikləyərək \"İşdə döndük ey Səlahaddin!\" dediyi vaxtdan 80 il keçdi. Lakin Səlahadinə və onun uşaqlarına olan kin hələ bitmiş deyil.
Bu kini, İsrail sərhədindən içəriyə addım atdığınızda əgər Müsəlmansınızsa bir terrorist rəftarı görmənizdən anlayırsınız. Bu kin mənə bir yerlərdən tanış gəldi; tapmaq üçün zehinimi çox məcbur etmədim: Öz öz vətənimdən... Öz özümə bunu soruşdum: Türkiyəni imanlı insanlar üçün yarı açıq bir həbsxana halına gətirən idarəçi ağılla İsraildəki idarəçi ağıl arasındakı bənzərlik xasiyyətdənmi, soydanmı? Doğru, hansı hansından bəslənir? Doğrusu mən bir qərar verə bilmədim.
Məkkə, Mədinə ağrısı daha fərqli bir acı; İstanbul ağrısına bir az bənzəyir. Faslı bir intellektualla Hərəmi Şərifdə söhbət edərkən, mənim şikayətləndiyim xüsusu o məndən əvvəl dilə gətirdi: Ümmətin ürəyi burada döyünür, lakin bura gələn ümmətin seçmə uşaqlarını burada bir-birindən xəbərdar edəcək, bir araya gələrək müştərək problemlərini danışacaq ortaq bir məkan artıq yoxdur. Səudiyyə səlahiyyətlilərə buradan çağırış edirəm: Günah altındasınız. Müqəddəs məkanların əmanəti keçmişdə başqalarında idi, indi isə sizdədir. Əgər əmanətə sədaqət göstərilməzsə əmanətçi dəyişdirilər. Bu Allahın dəyişməz qanunudur. Heç olmasa Məkkədə Mədinədə, ümmətin müştərək problemlərinin danışılacağı ortaq məkanlar təsis edilsin. Oraya gələn alim, mütəfəkkir və ziyalılar bir-birlərini tanımalı, düşüncələrini paylaşmalı, fikir mübadiləsində olmalıdırlar. Bunu reallaşdırmaq, istəyərlərsə çox çətin olmadığını düşünürəm. Hərəmeynə xidmət, Quranın da ifadə buyurduğu kimi müşriklərin də edib qürur etdiyi bir şey idi; əsl olan Allahın ən möhtəşəm \'hərəm\' olaraq yaratdığı ürəyin sahibi olan insana və insanlığa xidmət və problemlərini həll etməkdir.
Hər şeydən əvvəl, bu məzlum və zərər çəkmiş ümmət bir gün təkrar diriləcəksə, bu dirilişdə ən böyük rolu Həremeyn və təbii ki həcc və ümrə ibadəti boynuna götürəcək. İstanbulun, Qahirənin, Tehranın, Qüdsün gələcəyi Məkkə və Mədinənin rolunu gərəyi kimi oynamasına bağlı.
Məkkə kədərlənsə, İstanbul ağlar: Siz eşitmirsinizmi hıçqırıq səslərini?
Bu yazını, söz mövzusu bu ğun gümüş tülləri altında \'qürbət\' və \'sıla\', \'həsrət\' və \'vuslat\' anlayışlarının mənalarını dəyişdirdiyi, sözün sərhədlərinə sığmayan göyqurşağı duyğular yoldaşlığında qələmə alıram.
Məkkə nədir, İstanbul nə? Mədinə nədir, Qüds nə?
\"Nə?\" deyə soruşdum, \"Haradır?\" deməyə dilim çatmadı. Qurban qurşaqların zehinində, ürəyinin xəritəsi Misaki Milli müqaviləsi kənarına uzana bilməyən kiçik adamların zehinində bu adlar sıravi bir \"məkana\" sadələşdirilmiş ola bilər
Deyil, vallah deyil. Məkkəni, Mədinəni, Qüdsü, İstanbulu yalnız məkanlardan bir məkana sadələşdirmək, Kəbəni arxitekturanın mövzusu olan kubik bir daş quruluşa, Həcəril Əsvədi geologiyanın mövzusu olan bir granit parçasına, Füzulinin Su Əzələsidəsindəki suyu H20ə, Nəsiminin Gül Gazelindəki gülü botanikanın mövzusu olan bir bitkiyə, Osman adını \"ilan balası\" mənasını verən etimoloji mənasına sadələşdirmək qədər əbəs və komikdir.
Bu şəhərlər sıravi şəhərlər deyil; ruhu var bu şəhərlərin, onu ruhunu qarartmamış olanlar fərq edər və onlarla diyalojik bir ünsiyyətə girə bilər. Ürəyi var bu şəhərlərin; onların nəbz atışını eşidə biləcək bir qulağı olanlar bilər. Söyləyəcək çox sözü var bu şəhərlərin, təbii ki dilindən anlayana...
Əgər, həqiqətən eşitsəydik bu şəhərlərin səsini, ahu eninindən yanına yaxınlaşmağa cəsarət edə bilər dikmi deyərsiniz? Çünki bu şəhərlərin ruhuna edilən təcavüzlər, xatirəsinə edilən xəyanətlər kitablara sığmaz. Amma ki bir ana qucağı kimi; haşarı uşaqlarının xəyanətlərinə aldırmadan onlara şəfqət və mərhəmət qucaqlarını açmağı davam etdirirlər. Bağrlarına basır, onları rəhmət məmələrindən qana qana əmizdirirlər.
Məkkənin Qurandakı adlarından biri də \"Ummu\'l-kura\". \"Şəhərlərin Anası\" mənasını verər. Onun üçün İstanbul Məkkənin mənəvi uşağıdır. Üsküdar, onun üçün \"Hərəm\"dir. Hərəm adının özünə Hərəmi Şərifi xatırlatmadığı insanların İstanbula baxışı, sıravi bir Qəbzə-Hərəm xətti dolmuş sürücüsü baxışından nə qədər dərin, nə qədər mənalı ola bilər ki?
Ya Qüds? Qüds adı nə məna ifadə edir bu günün \"Mahnı görməz qərbi bilməz ədəbdən yox vayesi / Bir utanmaz üz yaşarmaz göz bütün sərmayəsi\" sətirlərində təsvir edilən lazımsız nəsillər üçün?
Qüds ki, bir deyil min \'ah\' ilə xatırlansa adı yeridir; ürəyə batmış bir xəncərin ağrısı kimi bir ağrılı Qüds ağrısı. Osmanlı İslam ordularının uduzması üzərinə Şama girən Fransız ordu komandirinin Qüds Fatehi Səlahaddin Əyyubinin sandığasını təpikləyərək \"İşdə döndük ey Səlahaddin!\" dediyi vaxtdan 80 il keçdi. Lakin Səlahadinə və onun uşaqlarına olan kin hələ bitmiş deyil.
Bu kini, İsrail sərhədindən içəriyə addım atdığınızda əgər Müsəlmansınızsa bir terrorist rəftarı görmənizdən anlayırsınız. Bu kin mənə bir yerlərdən tanış gəldi; tapmaq üçün zehinimi çox məcbur etmədim: Öz öz vətənimdən... Öz özümə bunu soruşdum: Türkiyəni imanlı insanlar üçün yarı açıq bir həbsxana halına gətirən idarəçi ağılla İsraildəki idarəçi ağıl arasındakı bənzərlik xasiyyətdənmi, soydanmı? Doğru, hansı hansından bəslənir? Doğrusu mən bir qərar verə bilmədim.
Məkkə, Mədinə ağrısı daha fərqli bir acı; İstanbul ağrısına bir az bənzəyir. Faslı bir intellektualla Hərəmi Şərifdə söhbət edərkən, mənim şikayətləndiyim xüsusu o məndən əvvəl dilə gətirdi: Ümmətin ürəyi burada döyünür, lakin bura gələn ümmətin seçmə uşaqlarını burada bir-birindən xəbərdar edəcək, bir araya gələrək müştərək problemlərini danışacaq ortaq bir məkan artıq yoxdur. Səudiyyə səlahiyyətlilərə buradan çağırış edirəm: Günah altındasınız. Müqəddəs məkanların əmanəti keçmişdə başqalarında idi, indi isə sizdədir. Əgər əmanətə sədaqət göstərilməzsə əmanətçi dəyişdirilər. Bu Allahın dəyişməz qanunudur. Heç olmasa Məkkədə Mədinədə, ümmətin müştərək problemlərinin danışılacağı ortaq məkanlar təsis edilsin. Oraya gələn alim, mütəfəkkir və ziyalılar bir-birlərini tanımalı, düşüncələrini paylaşmalı, fikir mübadiləsində olmalıdırlar. Bunu reallaşdırmaq, istəyərlərsə çox çətin olmadığını düşünürəm. Hərəmeynə xidmət, Quranın da ifadə buyurduğu kimi müşriklərin də edib qürur etdiyi bir şey idi; əsl olan Allahın ən möhtəşəm \'hərəm\' olaraq yaratdığı ürəyin sahibi olan insana və insanlığa xidmət və problemlərini həll etməkdir.
Hər şeydən əvvəl, bu məzlum və zərər çəkmiş ümmət bir gün təkrar diriləcəksə, bu dirilişdə ən böyük rolu Həremeyn və təbii ki həcc və ümrə ibadəti boynuna götürəcək. İstanbulun, Qahirənin, Tehranın, Qüdsün gələcəyi Məkkə və Mədinənin rolunu gərəyi kimi oynamasına bağlı.
Məkkə kədərlənsə, İstanbul ağlar: Siz eşitmirsinizmi hıçqırıq səslərini?
