Cavab: Elmin üç mənası və iki istilahı var:
Bəzən bilmək mənasındadır, bəzən bilik mənasında, bəzən də bilinmiş mənasındadır. Bu üç mənadan, birincisi məsdər mənası, ikincisi ismi məsdər, üçüncüsü isə vəsfi məfuldur.
Elmin (knov l edge) iki istilahı var: Bəzən mütləq elm və düşüncə qəsd olunur, istər həqiqətə uyğun olsun ya olmasın. Bəzən də ondan məqsəd, həqiqətə uyğun olan düşüncədir.
Elm və dinin ziddiyyəti məsələsində, elimdən məqsəd təbii elimlərin kəşfləridir ki, təcrübə əsasında fiziki şeylərin və hadisələrin təhlili ilə məşğul olur.(science)
Axırıncı mənaya əsasən, Xiristian dünyasında müqəddəs kitabların öyrətdikləri ilə təbii elimlərin kəşfləri arasında ziddiyyətin yaranmasına baxmayaraq ki, bunların hamısı müqəddəs kitabların təhrifindən yaranmışdır, amma islam dünyasında yeni elmin kəşfləri Qurana zidd olmamaqdan əlavə, Quran elə məsələlərdən xəbər verir ki, yeni elm təcrübənin köməkliyi ilə onları isbat edə bilmişdir. Bu məsələlər Quranın elmi möcüzələrinin bir gissəsi sayılır. Amma təəssüflər olsun ki, bu məsələ bir dəstənin təfsir qanunlarına diqqət etmədən və qəti elmi nəzəriyyələrlə elmi fərziyyələr arasında fərq qoymadan, Quran ayələrini elmi fərziyyələrlə tətbiq etmələrinə səbəb oldu və bu böyük bir səhvdir. Bizim əqidəmiz budur ki, Quran hidayət kitabıdır və insanların bu məsələdə nəyə ehtiyacları olubsa, onu bəyan etmişdir.
Əgər bəzən elmi məsələlərə işarə edirsə, bu sahəyə kömək etmək üçündür və Quranın möcüzələrindən sayılır.
Əlbəttə, Quranın haqq olması və üstünlüyü üçün, bütün elimlərin Quranda gəlməsini iddia etməyi zəruri bilmirik. Baxmayaraq ki, Quran çoxlu tanınmamış məsələləri özündə saxlayır və hər zamanda onun bir qismini bəşər kəşf edə bilir. Amma əqlin müxtəlif mənaları var və bizim əqldən məqsədimiz, kulliyyat və məfhumları dərk etməyə gücü çatan bir qüvvə və gücdür.
İlk günlərdən elə, Məsihi dünyasında bəzi şəxslər məsihi əqidəsinə ağılın töhfələri ilə uyğun olmadığını və heç bir yerə yozulmayacağını başa düşdülər. Ona görə də bir dəstə iman və əqli bir- birindən ayrı iki baxışda araşdırdılar. Amma İslam dünyasında, ağılın xüsusi bir yeri var. Quran dəfələrlə camaatı ağıla və düşünməyə həvəsləndirmişdir. Etiqadlar sahəsində, ağıla əsaslanmayan əqidəni qəbul etmir. Əhkam və dinin quru hissəsində də, ağılı hökümləri istinbat etməyin mənbələrindən saymışdır. Hətta belə deyilib, əgər bir yerdə ağıl qəti nəzərə və istidlala əsasən elə bir məsələyə yetişə ki, dinin mətnlərinin zahiri ilə uyğun olmasa, mətinlətin ağılın xeyrinə dəyişilir. Əslində mətnin məqsədi ağılın yolu ilə açıqlanır.
Din, əqaid,əxlaq və insanları tərbiyələndirmək və cəmiyyətin işlərinin idarəsi üçün tənzimlənən və müxtəlif səthlərə malik olan biliklərdən ibarətdir.
Din ümumi qanunlar olraq, ilahi elm və lövhi məhfuzda həqiqətə malikdir. Bu ilahi xəzinədə olan şeylərin hamısı ya onun bir hissəsi zaman və məkan və sair mövqeylərinə uyğun olaraq, insanları hidayət etmək məqsədilə, Peyğəmbərlərə göndərilir və insanlar ağıl və rəvayətlərə müraciət etdikləri zaman aşkar olur. Sonda onun bir hissəsinin ümumiləşməsi və camaatın bir dəstəsinin dini formasını alması mümkündür.
Deməli, dini aşağıdakı mərhələlərdə xülasələndirmək olar:
1. Nəfsul- əmri din
2. Mursəl din
3. Məkşuf din
4. Nəhadi din.
source : الشیعه
