“Ğəraniq” əfsanəsi nədir?

“Ğəraniq” əfsanəsi ilə əlaqədar sünnü kitablarında İbni Abbasdan çox qəribə bir əhvalat nəql etmiş və demişlər ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) Məkkədə “Nəcm” surəsini oxumağa məşğul idi, müşriklərin bütlərinin adı zikr olunan ayələrə:

أفَرَءَیْتُمُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى وَ مَنَوةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى

Yəni “Mənə xəbər verin Lat, Üzza və onların üçüncüsü olan Mənat bütləri (Allahın qızlarıdırlarmı?!)”[1] çatan zaman Şeytan bu iki cümləni onun dilindən deməyə başladı:

تِلْکَ الْغَرَانِیقُ الْعُلىٰ، وَ اِنَّ شَفَاعَتَهُنَّ لَتُرْتَجٰى

Yəni “Bunlar yüksək məqamlı gözəl quşlardır və onlardan şəfaət ümidi gözlənilir.”[2]

Müşriklər bunu eşidəndə sevinib dedilər: “Muhəmməd indiyə qədər bizim məbudlarımızın adlarını heç vaxt yaxşılıqla zikr etməmişdi!” Bu zaman Peyğəmbər səcdəyə düşdü, onlar da səcdə etdilər. Cəbrəil nazil olub Peyğəmbərə xəbərdarlıq etdi ki, bu iki cümləni mən sənin üçün gətirməmişəm, bunlar Şeytanın təlqinləri idi. Bu zaman:

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ...

“Səndən qabaq elə bir rəsul və nəbi göndərmədik ki, (öz hədəflərini irəli aparmaq üçün) arzu etdiyi zaman Şeytan onda vəsvəsə və təlqin etməmiş olsun” ayəsi nazil oldu və Peyğəmbərə və möminlərə xəbərdarlıq edildi.[3]

İslam müxaliflərindən bir qrupu Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in proqram və məramını zəiflətmək məqsədi ilə yaxşı bir vasitə tapdıqlarını güman etmiş və bu hadisəni çox təmtəraqlı şəkildə nəql edərək ona çoxlu izahlar və yozumlar vermişlər. Lakin çoxlu şahidlər göstərir ki, bu saxta hədis Quranın və Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in kəlamını etibarsız qələmə vermək üçün şeytansifətlərin tərəfindən qondarılmışdır. Çünki:

Əvvəla, tədqiqatçıların nəzərinə əsasən bu hədisin raviləri çox zəif və etibarsız adamlardır, onun İbni Abbasın tərəfindən deyilməsi də heç bir vəchlə məlum deyildir. Məhəmməd ibni İshaqın dediyinə görə bu hədis dinsiz saxtakarlar tərəfindən deyilmişdir. O, bunun rəddində bir kitab da yazmışdır.[4]

İkincisi: “Nəcm” surəsinin nazil olması və sonra Peyğəmbərin müsəlmanlarla birlikdə səcdə etməsi ilə əlaqədar müxtəlif kitablarda çoxlu rəvayətlər nəql olunmuşdur, lakin onların heç birində “Ğəraniq” əfsanəsindən söhbət getməmişdir. Bunun özü də göstərir ki, bu cümlələr sonradan əlavə edilmişdir.[5]

Üçüncüsü: “Nəcm” surəsinin ilk ayələri aşkar şəkildə bu xurafatları batil hesab edir, nəhayət buyurur: “Peyğəmbər heç vaxt həvayi-nəfs üzündən söz danışmır, onun dedikləri ona vəhy olunan ilahi vəhydən başqa bir şey deyildir.”[6] Bu ayə yuxarıdakı əfsanə ilə necə uyğun gələ bilər?!

Dördüncüsü: Bu surədə bütlərin adı zikr olunduqdan sonra gələn ayələrin hamısı bütlərin məzəmmətində olmaqla bütpərəstliyin mənfur, çirkin və alçaq bir iş olmasına dəlalət edir, aşkar şəkildə buyurur ki, bunlar sizin əsassız və puç təsəvvürləriniz əsasında düzəltdiyiniz mövhumatdan başqa bir şey deyildir, onların əlindən heç bir iş gəlməz. Quran buyurur: “Bunlar yalnız sizin ata-babalarınız onlara qoyduğu (məzmunsuz və müsəmmasız) adlardır, Allah onların barəsində heç vaxt dəlil və höccət nazil etməmişdir. Onlar yalnız əsassız gümanlara və həvayi-nəfslərə tabe olurlar, halbuki Pərvərdigarları tərəfindən onların hidayət vasitələri gəlmişdir.”[7]

Bu qədər şiddətli məzəmmətlərlə yanaşı necə mümkün ola bilər ki, ondan bir neçə cümlə əvvəldə bütlər təriflənmiş oldun?! Bundan əlavə, Quran aşkar şəkildə xatırladır ki, Allah-taala Quranın hamısını hər növ təhrifdən, inhirafdan, zay olmaqdan qoruyub saxlayacaqdır. Belə ki, bir ayədə deyilir: “Həqiqətən, Biz Quranı nazil etmişik və şübhəsiz, Biz də onu qoruyub saxlayacağıq.”[8]

Beşincisi: Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in büt və bütpərəstliklə mübarizəsi barışıq qəbul etməyən davamlı və müntəzəm bir mübarizə olmuşdur. O həzrət bərəkətli həyatının əvvəlindən axırına qədər bir gün belə, bu mübarizədən əl çəkməmiş və əməldə göstərmişdi ki, büt və bütpərəstliyə qarşı hətta ən ağır vəziyyətlərdə belə, heç bir növ sazişçilik göstərməyəcək, onlarla mülayim rəftar etməyəcəkdir. Bununla belə, necə mümkün ola bilərdi ki, onun mübarək dilindən belə sözlər deyilmiş olsun?!

Altıncısı: Hətta Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in “Allah tərəfindən göndərilən bir şəxs” olmasını qəbul etməyən, özləri də müsəlman olmayan və Peyğəmbəri sadəcə “fitri istedada malik olan mütəfəkkir və tədbirçi” bir şəxs hesab edərək bunun sayəsində ən böyük nailiyyətlərə və qələbələrə nail olmasını deyənlər belə, inanırlar ki, əsl şüarı “la ilahə illəllah”dan (Allahdan başqa heç bir məbud və qüdrət sahibi oxdur) ibarət olan, hər növ şirk və bütpərəstliklə barışmaz mübarizə aparan və əməldə də bütlərlə əlaqədar heç bir növ sazişə razılıq vermədiyini göstərən bir şəxs necə ola birlər ki, özünün əsl proqramını və məramını boşlayaraq bütləri belə tərifləmiş olsun?!

Bu bəhsin məcmusundan aydın olur ki, “Ğəraniq” əfsanəsi islamın naşı düşmənləri və yelbeyin müxaliflərinin düzəltdiyi bir əfsanədir, onlar Peyğəmbərin və Quranın mövqeyinə zərbə vurub sarsıtmaq üçün belə əsassız hədisləri düzəltmişlər. Buna görə də bütün islam tədqiqatçıları – istər sünnü, istərsə də şiə bu hədisi şiddətlə inkar edərək zəif və saxtakarların saxtalaşdırdığı bir hədis hesab edirlər.[9]

Bu hədisin izahı üçün bəzi yozumlar düzəltmişlər ki, yalnız hədisin əslinin sübuta yetməsi fərzi ilə zikr oluna bilər. O da bundan ibarətdir ki, Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) Quran ayələrini ahəstə və fikirləşə-fikirləşə, təfəkkürlə oxuyurdu. Bu zaman arada bir qədər dayanırdı ki, camaatın qəlbi ona cəzb olunsun. “Nəcm” surəsinin ayələrini oxuyan zaman “əfərəəytumul-Latə...” ayəsinə çatanda, bəzi şeytansifət insanlar (inadkar müşriklər) fürsətdən istifadə edərək “tilkəl-ğəraniqul-ula...” cümləsini o həzrətin sözünün ortasında xüsusi şəkildə oxudular ki, həm Peyğəmbəri yamsılamış olsunlar, həm də camaatı şəkk-şübhəyə salsınlar. Lakin sonrakı ayələr onlara gözəl şəkildə cavab verdi və bütpərəstliyi şiddətlə məhkum etdi.[10]

Buradan aydın olur ki, bəzilərinin “Ğəraniq” əfsanəsini Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) tərəfindən bütpərəstlərə bir növ yumşaq və mülayim rəftar (yəni onların inadkarlıqları ilə eyni zamanda Peyğəmbərin onların islama cəzb olunmasını istədiyi) ünvanı ilə təfsir və izah etmək istəyənlər böyük səhvə yol vermişlər. Bu məsələ göstərir ki, bu yozumları verənlər islamın və Peyğəmbərin büt və bütə pərəstiş müqabilindəki ciddi mövqeyini dərk edə bilməmişlər. Mötəbər tarixi dəlillərdə deyilir ki, düşmənlər Peyğəmbərə bu barədə hər növ maddi imkanlar vermək istəyirdilər, lakin həzrət onları qəbul etmir və özünün əməli proqramından zərrə qədər geri dönmürdü. Lakin bu izahı verənlər ya bunu görməmiş, ya da özlərini cahilliyə vurmuşlar.[11]