Bu ayədə bir növ çətinliklərə dözməklə asanlığa çatmaq arasında əlaqə və bağlılıq mövcuddur. Bu insanın çətinlikdən sonra təsadüfü şəkildə rahatlığa çatması demək deyildir. Buna görə çətinliklə (usr) asdanlığın (yusr) arasında bağlılığı əldə etmək üçün elə bir kəlməyə ehtiyacımız vardır ki, bu mənanı daşısın, bu da “mə” (sonra) sözüdür.
“Mə” (sonra) sözünün işlədilməsi barəsində müxtəlif təfsirlər irəli sürülmüşdür. Bunların bəziləri aşağıdakılardır:
A) Ayə “mə” sözü ilə başa salmaq istəyir ki, asanlıq fasiləsiz əziyyətə dözməklə, (çətinliyə dözmək baxımından) asanlıq tədricən əldə edilir.
B) “Mə” sözündən istifadə etməklə asanlıq çətinliyə yaxındır və bu müvəqqəti dünya keçidində təsəlliverici və qəlbi güclədirən səbəblər yaranmasını göstərmək istəyir.
Hər halda hər bir çətinlik asanlıqla qarışmışdır və bu iki şey həmişə bir yerdə olmuş və olacaqlar. “bəd” sözü bu mənanı ifadə etmir.
Allah təala bu ayədə Öz Peyğəmbərinə (s) belə müraciət edir: “həqiqətən (bil), hər bir çətinlikdən sonra asanlıq gələr.”[1] Peyğəmbər o zaman Məkkədə çətinliklərlə üzləşmişdi. Bu Məkkədən sonra Mədinədə asanlığın olması vədənin Allah tərəfindən verilməsi mümkündür. Yaxud da dünyada olan bu çətinlikdən sonra cənnətdə asanlığın olması da ehtimal edilə bilər.
Əlbəttə ayənin geniş mənaya sahib olması bütün bunlara aid edilə bilər. Yəni, bu iki ayə təkcə Peyğəmbərə və o zamana məxsus deyildir. Bu ayə ümumi şəkildə bütün ixlaslı və çalışqan möminlərə şamil edilir ki, hər bir çətinlikdən sonra asanlıq vardır. [2]
“Mə”- nin işlədilməsi barəsində müxtəlif təfsirlər edilmişdir. Bunların bəzilərini aşağıda qeyd edirik:
A) “Mə”- nin “bəd”- in yerinə işlədilməsi, çətinliklə asanlığın arasında olan bağlılığı bəyan etmək üçündür. [3]Yəni, çətinliklərə dözməklə asanlığa çatmaq arasında əlaqə və bağlılıq mövcuddur. Bu insanın çətinlikdən sonra təsadüfü şəkildə asanlığa çatması demək deyildir. Buna görə çətinliklə (usr) asdanlığın (yusr) arasında bağlılığı əldə etmək üçün elə bir kəlməyə ehtiyacımız vardır ki, bu mənanı daşısın, bu da “mə” (sonra) sözüdür.
Başqa sözlə, mə” sözü asanlıq fasiləsiz əziyyətə dözməklə, (çətinliyə dözmək baxımından) asanlıq tədricən əldə edilməsini başa salmaq istəyir. [4] Hər halda “mə” birliklik nişanəsidir[5] və onların bir- birlərindən ayrılmalarının mümkünsüzlüyünü bəyan edir.
B) “Mə” sözündən istifadə etməklə asanlıq çətinliyə yaxındır və bu müvəqqəti dünya keçidində təsəlliverici və qəlbi güclədirən səbəblər yaranmasını göstərmək istəyir. [6]
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, əllamə Təba təbai bu inancda olmuşdur ki, “mə = ba” sözündə məqsəd, onların eyni zamanda baş verməsi deyil, çətinliyin ardınca asanlığın olmasıdır.[7]
Hər halda hər bir çətinlik asanlıqla qarışmışdır və bu iki şey həmişə bir yerdə olmuş və olacaqlar.[8] “bəd” sözü bu mənanı ifadə etmir.
[1] - İnşirah surəsi, ayə 5 və 6.
[2] - Məkarim Şirazi, təfsire nümunə, cild 27, səh 127. darul kitabul islamiyyə, Tehran çapı, birinci çap, 1374.
[3] - Taliqani, seyid Mahmud, pərtuye əz Quran, cild 4, səh 157, səhami nəşriyyat şirkəti, Tehran, 1362.
[4] - Qureşi, seyid Əliəkbər, təfsire əhsənul hədis, cild 12, səh 274, besət təşkilatı, Tehran. 1377.
[5] - Təfsire Nümunə, cild 27, səh 127 və 128.
[6] - Təbərisi, Fəzl bn Həsən, təfsirun cəvameil came, cild 4, səh 504, Tehran unveristeti və Qum elmi hövzəsinin müdiriyyəti, Tehran, birinci çap, 1377. İbn Cəzi Ğərnati, Muhəmməd bin Əhməd, kitabut təshili liulumit töənzil, cild 2, səh 493, darul Ərqəm bin əbil Ərqəm şirkəti, birinci çap, 1416.
[7] - Təba təbai, Muhımməd Hüseyn, təfsiri əl- mizan, Musəvi Həmədani, seyid Muhəmməd baqir, cild 20, səh 534, İslam nəşriyyatı ofisi, Qum, beşinci çap, 1374.
[8] - Təfsire nümunə, cild 27, səh 127 və 128.
