در آموزه های تربیتی اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) مسأله خدمت رسانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و طبق آنچه پیامبر اعظم(ص) فرموده اند، وظیفه هر مسلمان وظیفه شناس و مسئولیت پذیر در هر پست و مقامی كه باشد این است كه در امر خدمت رسانی و همدردی با سایر مسلمین كوشا باشد. در این مقاله به اهمیت مسأله خدمت رسانی پرداخته شده و سپس به بیان و شرح وظایف مسئولان نظام اسلامی در ساختار حكومت و نیز وظیفه مسلمانان در امر خدمت رسانی نسبت به همسایگان و دوستان و خویشان اشاره شده است.
●اهمیت خدمت رسانی
در آموزه های تربیتی و اخلاقی پیامبر اعظم(ع)، خدمت رسانی و حل مشكلات مادی و معنوی مردم از جایگاه ویژه ای برخوردار است. سیره درخشان آن بزرگوار نشان می دهد كه آن حضرت در حل مشكلات مردم و رفع نیازها و معضلات آنها، فوق العاده كوشا بودند و در شرایط سخت، به داد بینوایان و رفع حاجت نیازمندان می پرداختند تا آن كه فرمایند:
«من سر مؤمنا فقد سرنی و من سرنی فقد سرالله»
«كسی كه مؤمنی را شاد كند، مرا شاد كرده است و كسی كه مرا شاد كند، خدا را شاد نموده است». امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) اوقات خود را به طور منظم و عادلانه بین اصحاب و مسلمانان تقسیم نموده بود. همه آنان را به طور مساوی و به یك چشم نگاه می كرد؛ هرگاه مشغول نماز بود و شخصی نزد او می آمد، آن حضرت (ص) نمازش را به طور اختصار به جای می آورد و سپس از او می پرسید: چه حاجتی داری؟ وقتی نیازش را می گفت، پیامبر(ص) آن را انجام می داد و سپس به نماز می ایستاد . آن حضرت به قدری در مورد مسأله رفع نگرانی و حل مشكلات مسلمانان حساس بود كه فرمود:
«از سكوت و بی توجهی اهانت آمیز بپرهیزید اگر بعضی از شماها مسئولیتی در جامعه داشته باشید و به درخواست افراد ثروتمند و موقعیت دار زودتر رسیدگی كنید و درخواست زنان بی سرپرست، یتیمان و مساكین را انجام ندهید و آنان را به ذلت و خواری واگذارید، یقین داشته باشید كه در حق ضعفا ستم روا داشته اید.»
●همدردی؛ معیار مسلمانی
در سیره آن حضرت(ص) خدمت رسانی وظیفه هر فرد مسلمان و جزو برنامه های اصلی رسالت ایشان است. اهمیت این مطلب به حدی است كه در این زمینه می فرماید: «كسی كه شب را به روز برساند و به امور مسلمانان رسیدگی نكند، مسلمان نیست و هر كس صدای انسانی را بشنود كه می گوید: ای مسلمانان! به فریادم برسید ولی به او كمك نكند، مسلمان نیست» .
بنابراین، خدمت رسانی و حل مشكلات مردم در جامعه اسلامی به ویژه از سوی مسئولان و صاحبان قدرت و مال امری لازم و ضروری است و شایسته است كه هر مسلمان وظیفه شناس و مسئولیت پذیر، در هر پست و مقامی كه باشد، در امر خدمت رسانی همت نماید و تلاش خود را مضاعف گرداند.
●خدمت رسانی، وظیفه مسئولان
هر فردی در جامعه مسلمین به اندازه استعداد و كارآیی خود، وظیفه خدمتگذاری به همنوعانش را برعهده دارد. میزان خدمتی كه مردم از هر شخص یا گروه اجتماعی انتظار دارند، بر حسب برداشت و تصوری است كه از موقعیت اجتماعی آنان دارند. با این بیان اگر بگوییم مسئولان و مدیران، سنگین ترین مسئولیت را در خدمتگزاری دارند، سخنی گزاف نگفته ایم، بلكه این بیان، خود یك واقعیت اجتماعی از منظری دقیق و موشكافانه است.
در حدیث شریف نبوی می خوانیم كه: «خداوند از بنده خویش در مورد جاه و مقامش سوال می كند؛ همان گونه كه درباره مالش سوال می كند پس می فرماید: ای بنده من! به تو مقام دادم، آیا با آن، مظلومی را یاری كردی یا به فریاد غمگینی رسیدی؟».
بدین ترتیب روشن می شود كه رسول اكرم(ص) نسبت به برخورداری از آبرو و شهن اجتماعی، حساب ویژه ای باز كرده و برای افرادی كه دارای چنین عطیه ای هستند، مسئولیت زیادی ترسیم نموده است.
●خدمت رسانی به صورت ناشناس
پیامبر (ص) روزی با یكی از یاران خود در صحرای مدینه برای كاری می رفت كه پیرزنی را بر سرچاهی مشاهده كرد. او می خواست از چاه آب بكشد و به خیمه اش ببرد، اما در كار خود ناتوان بود.
آن حضرت(ص) نزدیك رفت و فرمود: ای مادر! آیا می خواهی برایت از چاه آب بكشم؟ آن بانوی سالخورده از پیشنهاد رسول خدا(ص) خوشحال شد. پیامبر(ص) بر سر چاه آمد و مشك را پر از آب كرد و تا خیمه آن پیرزن حمل نمود. شخصی كه همراه پیامبر (ص) بود، هرچه اصرار كرد كه مشك را از پیامبر (ص) بگیرد، آن حضرت قبول نكرد و فرمود: من به تحمل مشقت و زحمات امت خود سزاوارترم! بعد از این كه پیامبر(ص) خداحافظی كرد و به راه افتاد، پیرزن به فرزندانش گفت: مشك را از بیرون خیمه به داخل بیاورید! آنها با تعجب پرسیدند: ای مادر! این مشك سنگین را چگونه به خیمه آوردی؟ او پاسخ داد: جوانمردی زیبا روی و خوش سخن با كمال مهربانی آن را به این جا آورد. آن ها وقتی رسول خدا(ص) را شناختند، به دنبالش دویدند و به دست و پای آن حضرت(ع) افتادند و عذرخواهی نمودند. پیامبر(ص) آنان را دعا كرد و با لطف و مهربانی خویش نوازش فرمود.
آری! سیره اخلاقی آن حضرت(ع) نشان می دهد كه ایشان پیروان خود را به كارگشایی و برآوردن حاجت برادر مومن تشویق و ترغیب می فرمود. آن حضرت(ع) می فرماید: «من قضی لاخیه المومن حاجه كان كمن عبدالله دهرا ً». «هركس یك حاجت برادر خود را برآورد، چنان است كه در همه روزگار خدا را عبادت كرده است».
●احوال پرسی و عیادت
تمام افراد جامعه به نوعی از لطف و بزرگواری پیامبراعظم(ص) برخوردار بودند و در این میان تكریم حضرت(ع) نسبت به یاران نزدیكش از همه چشم گیرتر بود. سیره كریمانه ایشان دربرخورد با اصحاب، باعث ایجاد ارتباط عاشقانه و وحدت فكری و اجتماعی می شد؛ به طوری كه همه خود را وابسته به این كانون عشق و ایثار می دیدند و هیچ گاه پیامبر (ص) را از خود جدا نمی دانستند.
«انس بن مالك» می گوید:هرگاه رسول خدا(ص) یكی از اصحاب را سه روز نمی دید، درباره او سؤال می كرد؛ اگر آن فرد در شهر نبود، برایش دعای خیر می كرد؛ اگر حضور داشت، به دیدن او می رفت و اگر مریض بود از او عیادت می كرد.
در روایتی از پیامبر اكرم«ص» نقل شده است كه حضرت«ص» فرمودند: « از حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر این است كه هرگاه با او دیدار كند، بر او سلام كند و هرگاه مریض شود، از او عیادت نماید و هرگاه از دنیا رفت، در تشییع جنازه اش شركت نماید.»
●نیكی به همسایه
حفظ حرمت همسایه و توجه داشتن به ارزش های انسانی، از وظایف اخلاقی مسلمانان است.
پیامبر اكرم«ص» در این زمینه سفارش نموده است: «اگر خواستار آن هستید كه خداوند و فرستاده اش شما را دوست داشته باشند، با همسایگان خود به نیكی رفتار كنید و به آنان خدمت نمایید.»
همچنین فرمود: «كسی كه خود را سیر كند ولی همسایه اش در گرسنگی به سر برد به من ایمان نیاورده است.»
ابوذر غفاری می گوید: پیامبر به من سفارش كرد كه هرگاه غذا تهیه می كنی، مقدار آن را چنان زیاد كن كه بتوانی مقداری از آن را به همسایه خود بدهی.
بنابراین یكی از وظایف دینی در برابر همسایگان، رسیدگی به مشكلات و ادای حاجات آنهاست كه اگر بدون ریا و ظاهرسازی به قصد قربت انجام شود، موفقیت های دنیوی و اخروی را به دنبال خواهد داشت.
●انفاق و ایثار
یكی از اموری كه در زندگی درخشان پیامبر«ص» می درخشد و در كنار برنامه های نخستین ایشان قرار دارد، انفاق با مال است. انفاق و ایثار آن بزرگوار به
فقرا و مستمندان به اندازه ای بود كه هیچ كس را از نزد خود مأیوس و ناامید رد نمی كرد. روزی مرد فقیری نزد آن حضرت«ص» آمد و درخواست كمك مالی كرد. نزد پیامبر«ص» چیزی نبود بنابراین به فقیر فرمود: مشكل تو، به خواست خداوند حل خواهد شد. آن مرد به حضرت «ص» عرض كرد: پیراهنی را كه پوشیده ای به من بده.
نبی مكرم «ص» پیراهنش را از تن بیرون آورد و به او بخشید در نتیجه در تنگنا قرار گرفت و از خانه بیرون نیامد؛ بنابراین خداوند این آیه را بر پیامبر«ص» نازل كرد: «هرگز دست خود را بر گردنت زنجیر مكن (ترك انفاق ننما) و بیش از حد دستت را باز مكن كه در این صورت مورد سرزنش قرار می گیری و از كار فرو می مانی.»
منبع : پایگاه آفتاب
