منظور از اقوام ، بستگان حسبى و نسبى از جانب پدر و مادر است .عموها ، دایى ها ، عمه ها ، خاله ها ، فرزندان و دامادها و عروس ها و نواده هاى آنان جزء اقوامند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تفسیر صافى : 3 / 186 ، ذیل آیه ى 24 سوره ى اسراء .
2 ـ تفسیر امام عسکرى : 330 ، حدیث 189 ، ذیل آیه ى 24 سوره ى اسراء ; بحار الانوار : 23 / 259 ، باب 15 ، حدیث 8 .
3 ـ تفسیر صافى : 1 / 150 ، ذیل آیه ى 83 سوره ى بقره ; تفسیر امام حسن عسکرى : 330 ، حدیث 190 ; بحار الانوار : 23 / 259 ، باب 15 ، حدیث 8 .
برادران و خواهران ، برادر زادگان و خواهر زادگان ، عروسها و دامادها و هر آن که وابستگى سببى و نسبى به آنان دارد از اقوام به حساب مى آیند .احسان و صله به آنان عبارت از زیارت آنان و حل مشکلشان و رفع نیازمندیهایشان ، و برآوردن حاجاتشان مى باشد .احسان به اقوام و صله ى رحم ، خواسته ى خدا و دستور و فرمان حضرت حق و فریضه اى اخلاقى و شرعى است که اجرایش موجب ثواب عظیم ، و ترکش باعث عذاب الیم است .قرآن مجید شکستن پیمان ، قطع رحم و فساد در زمین را نشانه ى خسران ، و آلودگان به این امور را از زیانکاران مى داند : الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا اَمَرَ اللّهُ بِهِ اَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الاَْرْضِ اُوْلئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
قطع ارتباط با اقوام گرچه انسان را آزار داده باشند شرعى نیست .رفت و آمد با اقوام برنامه اى الهى و امرى پسندیده ، و شعاعى از اخلاق حسنه است .اگر بعضى از اقوام انسان خارج از مدار دین باشند و مخالف حق و حقیقت ، چنانچه امید به هدایت آنان هست ، باید براى نجات آنان اقدام نمود ، و جهت امر به معروف و نهى از منکر با آنان رفت و آمد کرد .در باب صله ى رحم روایات بسیار مهمى از رسول خدا و امامان معصوم رسیده که توجه به آن دستورات حکیمانه بر هر مومنى لازم و واجب است .روایات بسیار مهمى از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) در زمینه ى صله ى رحم وارد شده که فوق العاده قابل توجه است :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 27 .
انَّ اَعْجَلَ الْخَیْرِ ثَواباً صِلَهُ الرَّحِمِ(1) .همانا شتابان ترین خیر به جانب ثواب ، صله ى رحم است .صِلَهُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسابَ ، وَتَقى میتَهَ السُّوءِ(2) .صله ى رحم حساب انسان را در قیامت آسان مى کند ، و از مرگ بد آدمى را حفظ مى نماید .صِلُوا اَرْحَامَکُمْ فِى الدُّنْیا وَلَوْ بِسَلام(3) .صله با ارحام را در دنیا رعایت کنید گرچه به یک سلام باشد .صِلْ مَنْ قَطَعَکَ ، وَاَحْسِنْ اِلى مَنْ اَساءَ اِلَیْکَ ، وَقُلِ الْحَقَّ وَلَوْ عَلى نَفْسِکَ(4) .با خویشاوندى که با تو بریده صله ى رحم کن ، و به کسى که با تو بدى نموده خوبى نما ، و حق بگو گرچه به زیان خودت باشد .اِنَّ الرَّجُلَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وَقَدْ بَقِىَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُ سِنینَ فَیُصَیِّرُهَا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ ثَلاثینَ سَنَهً ، وَیَقْطَعُها وَقَدْ بَقِىَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُونَ سَنَهً فَیُصَیِّرُهَا اللهُ ثَلاثَ سِنینَ(5) ثُمَّ تَلا : ( یَمْحُوا اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ اُمُّ الْکِتَابِ (6) .همانا مرد صله ى رحم مى کند در حالى که از عمرش سه سال بیشتر باقى نمانده ، خداوند آن را به سى سال برمى گرداند ، و قطع رحم مى کند در حالى که از عمرش سى سال باقى است خداوند آن را به سه سال تبدیل مى کند ، سپس این
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى : 2 / 152 ، باب صله الرحم ، حدیث 15 ; بحار الانوار : 71 / 121 ، باب 3 ، حدیث 83 .
2 ـ امالى طوسى: 480، المجلس السابع عشر، حدیث 1049; بحار الانوار: 71 / 94، باب 3، حدیث 21.
3 ـ نوادر راوندى : 6 ; بحار الانوار : 71 / 104 ، باب 3 ، حدیث 62 .
4 ـ کنز الفوائد : 2 / 31 ، فصل من عیون الحکم ; بحار الانوار : 74 / 173 ، باب 7 ، حدیث 7 .
5 ـ امالى طوسى: 480، المجلس السابع عشر، حدیث 1049; بحار الانوار: 71 / 93، باب 3، حدیث 21.
6 ـ رعد ( 13 ) : 39 .
آیه را خواند : خداوند هرچه را بخواهد محو مى کند و ثابت مى نماید ، و ام الکتاب نزد اوست .امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند :وَاَکْرِمْ عَشِیرَتَکَ فَاِنَّهُمْ جَناحُکَ الَّذِى بِهِ تَطِیرُ ، وَاَصْلُکَ الَّذِى اِلَیْهِ تَصیرُ ، وَیَدُکَ الَّذِى بِها تَصولُ(1) .خویشانت را اکرام کن ، آنان بال و پر تو هستند که به وسیله ى آنها پرواز مى کنى ، و ریشه ى تو مى باشند که به آنان باز مى گردى ، و قدرت تو هستند که با آنها به دشمنان یورش مى برى .امام هادى (علیه السلام) فرمودند : موسى به حضرت حق عرضه داشت :فَما جَزاءُ مَنْ وَصَلَ رَحِمَهُ قَالَ : یا مُوسى ! اُنْسِىءُ لَهُ اَجَلَهُ ، وَاُهَوِّنُ عَلَیْهِ سَکَراتِ الْمَوْتِ(2) .خداوندا ! جزاى کسى که صله ى رحم مى کند چیست ؟ پاسخ آمد : مرگش را به تاخیر مى اندازم ، و سکرات مرگ را بر او آسان مى کنم .
