اثر دعا بر نماز

 
در یک روایت داریم که پیغمبر اکرم (ص) فرمود: اگر کسی حاجتی دارد، چه دنیوی و چه اخروی، آن را در نماز عشای آخر یعنی همین نماز عشایی که ما داریم، از خداوند بخواهد که این نماز عشا را امت های گذشته نداشته اند.
روایتی دیگر از امام صادق (ع) است که حضرت فرمود: همانا خداوند نمازها را در دوست‌ داشتنی ترین ساعات بر شما واجب گردانیده است؛ پس بعد از نمازهای واجب، حاجاتتان را از خدا بخواهید. در اینجا بحث دعای بعد از نماز و تعقیب را مطرح فرموده است.
باز از امام صادق (ع) منقول است: هر کس نماز واجبی را به جا آورد، در پی آن دعای مستجابی دارد. در یک روایت دیگر از حضرت سؤال کردند کدام دعا زودتر به اجابت می رسد؟ مراد از «أسمع» شاید این باشد که کدام دعا زودتر مستجاب می‌شود. حضرت در پاسخ فرمودند که از نظر زمانی، دعا در آخر شب و از نظر عملی، دعا بعد از نمازهای واجب .
مطالبی که تا اینجا گفتیم همه نسبت به اثرگذاری نماز روی دعا بود. حالا می خواهم یک چیز تازه عرض کنم و آن عکس این مطلبی است که مطرح کردم؛ اثر‌گذاری دعا روی نماز . می خواهم اهمیت دعا را عرض کنم. همه این مطالب تا اینجا این بود که انسان وقتی نماز می خواند، قبل و وسط و بعد از نماز، این روی دعای او تأثیر می گذارد و کاربرد دعا را زیاد می‌کند. امّا از این طرف هم داریم که دعا روی نماز اثر می گذارد. این یعنی چه؟ یعنی روی قبولی نماز تأثیر دارد.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که «قَالَ کَانَ أَبِی یَقُولُ»؛ حضرت از پدر بزرگوارشان امام باقر (ع) نقل می فرمایند که ایشان در ذیل آیه «فِی قَوْلِ‌الله تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلی رَبِّکَ فَارْغَبْ »1 ؛ چون از کار فارغ شوی ، به عبادت کوش و با اشتیاق، به سوى پروردگارت روى آور.
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: اگر کسی حاجتی دارد، چه دنیوی و چه اخروی، آن را در نماز عشای آخر یعنی همین نماز عشایی که ما داریم، از خداوند بخواهد که این نماز عشا را امت های گذشته نداشته اند
می فرمود: «إِذَا قَضَیْتَ الصَّلَاة بَعْدَ أَنْ تُسَلِّمَ (بعد از اینکه نمازت را خواندی و سلام دادی) وَ أَنْتَ جَالِسٌ (در حالی که نشسته ای و هنوز بلند نشده ای) فَانْصَبْ فِی الدُّعَاءِ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه (در دعا کردن برای امور دنیا و آخرتت بکوش) فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ فَارْغَبْ إِلَی‌الله عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَتَقَبَّلَهَا مِنْک» (و وقتی که از دعا فارغ شدی، مُلتمسانه از خدا بخواه که نمازت را از تو بپذیرد!) عَجَب! پس این دعای بعد از نماز، باعث می‌شود که خدا نمازت را قبول کند. توجه داشته باشید که ضمیرِ «هَا» در «أَنْ یَتَقَبَّلَهَا» به «الصَّلَاة» برمی گردد؛ یعنی اثر دعا بر نماز را مطرح فرموده اند.
حالا این روایت لحن نرمی داشت؛ امّا روایتی داریم که نسبت به کسانی که نماز می خوانند، ولی بعد از آن دعا نمی کنند، لحن تندی دارد؛ «رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ أَنَّهُ قَالَ إِذَا فَرَغَ الْعَبْدُ مِنَ الصَّلَاة وَ لَمْ یَسْأَلِ‌الله تَعَالَی حَاجَه یَقُولُ‌الله تَعَالَی لِمَلَائِکَتِهِ (پیغمبر اکرم (ص) فرمود آنگاه که بنده از نماز فارغ می‌شود و حاجتی از خدا نمی خواهد، خدا به فرشته‌هایش می گوید) اُنْظُرُوا إِلَی عَبْدِی (به این بنده من نگاه کنید!) فَقَدْ أَدَّی فَرِیضَتِی (نماز واجبش را خواند) وَ لَمْ یَسْأَلْ حَاجَتَهُ مِنِّی (امّا از من درخواستی نکرد) کَأَنَّهُ قَدِ اسْتَغْنَی عَنِّی (مثل اینکه او خودش را از من بی نیاز می داند) که چیزی از من نمی خواهد چون اگر خودش را نیازمند می دیدید، الآن که به حسب ظاهر، بالاترین عملی را که عبودیت و بندگی در آن جلوه می‌کند - یعنی نماز را- به جا آورده است، از من درخواست می کرد. خُذُوا صَلَاتَهُ، (نمازش را بگیرید) فَاضْرِبُوا بِهَا وَجْهَهُ (نمازش را به‌صورتش بزنید)! این کنایه از عدم‌قبولی نماز است. خدا می گوید این نمازخواندنت را من نمی پذیرم.»
توجه داشته باشیم که نماز خواندن برای نزدیکی به خداست نه کاری از سر عادت و این بنده سراپا نیاز و هنگامی که خود را به آن یگانه بی نیاز حس کند صد البته که اظهار نیاز میکند . خوب ما که نماز را بجا آوردیم چرا از یگانه معبودمان چیزی نخواهیم باید بدانیم الان وقتی است که منتظر است از ما بشنود و نیازمان را به او عرضه کنیم که البته او غنی و بخشنده است .