غريزه دوست خواهى و ميل به معاشرت و رفاقت ، حقيقتى است كه حضرت حق در نهاد آدمى قرار داده است و رزق اين غريزه و ميل را بنا بر حكمت و مصلحتش در هر عصر و روزگارى مقرر فرموده است و آن انسان هاى والايى هستند كه از ارزش هاى ملكوتى و صفات انسانى و نشانه هاى آدمى برخوردارند .اين ارزش ها و صفات و نشانه ها و علائم در آيات قرآن مجيد و روايات و معارف حقه اسلاميه بيان شده است و نسخه لازم در اين زمينه به صورت جامع و كامل در اختيار همگان است .معيارهايى كه مى توان در سايه آنها دوستان حقيقى و معاشران واقعى را شناخت عبارت است از :ايمان به خدا و قيامت ، عمل صالح ، آگاهى و معرفت دينى ، خلوص و اخلاص ، مهربانى و مهرورزى ، وقار و آرامش ، دگر دوستى و دل سوزى ، ادب و متانت ، صفا و صميميت ، راستى و درستى ، امانت و صداقت ، عفو و گذشت . . .اين ها و ديگر امورى كه از همين مقوله است مجموعاً در تعبير اهل دل عبارت از اخلاق حسنه است ، كه حضرت حق پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) را در قرآن به آن ستوده است : وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُق عَظِيم .و يقيناً تو بر ملكات و سجاياى اخلاقى عظيمى قرار دارى .اخلاق حسنه ـ كه مجموعه اى از ارزش هاى ملكوتى و نشانه هاى انسانى است ـ در هر كس باشد ، شايسته و سزاوار است كه مردم باب دوستى و رفاقت با او را باز كنند و با وى به معاشرت وهمنشينى برخيزند و حداقل ساعتى را در شبانه روز كنار او قرار گيرند و از انفاس قدسيه و منش انسانيه او بهره مند شوند .
خير عظيم
چنين انسانى اگر در فضاى حيات انسان قرار گيرد و از افق زندگى آدمى طلوع نمايد و چون خورشيدى به سرزمين وجود انسان نور افشانى كند ، در حقيقت خير عظيمى از جانب حضرت حق به او رسيده است .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) فرمود :« مَن أَرَادَ اللهُ بِهِ خَيْراً رَزَقَهُ خَلِيْلاً صَالِحاً إنْ نَسِىَ ذَكَّرَهُ وَإنْ ذَكَرَ أَعَانَهُ ».كسى كه خداوند خير عظيمى را براى او بخواهد ، دوست شايسته و رفيق صالحى را نصيب او مى كند ، اگر حقايق الهى و حلال و حرام و خواسته هاى حق را فراموش كند به يادش مى آورد و اگر به آنها توجه نمايد او را براى به اجرا گزاردنش يارى مى دهد .
ارزش رفاقت با پاكان
پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) امت را به معاشرت با چنين انسان هاى بزرگوارى ـ كه به تعبير حضرتش خير عظيم الهى است ـ ، ترغيب و تشويق نموده است و در روايتى به ارزش چنين رفاقتى اشاره كرده است :« مَن آخى أخاً فِى اللهِ رَفَعَ اللهُ لَهُ دَرَجَةً فِى الجَنَّةِ لاَيَنَالُهَا بِشَىء مِنْ عَمَلِهِ » .كسى كه معاشر و دوستى را براى خدا برگزيند ، و براى جلب خوشنودى خدا با برادر مؤمنش به رفاقت و دوستى برخيزد ، خدا در بهشت ترفيع مقامى به او عنايت مى كند كه به چيزى از عملش به آن مقام نمى رسد .دوستى و معاشرت در راه خدا و براى خدا و به خاطر به دست آوردن خوشنودى خدا با كسانى كه واجد شرايط دوستى اند از چنان ارزشى برخوردار است كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله) درباره آن مى فرمايد :« يُنْصَبُ لِطَائِفَة مِنَ النّاسِ كَراسىَ حَوْلَ العَرْشِ يَوْمَ القِيَامَةِ ، وُجُوهُهُمْ كَالقَمَرِ لَيْلَةَ البَدْرِ يَفْزَعُ النّاس وَلاَ يَفْزَعُونَ وَيَخَافُ النّاس وَلاَ يَخَافُونَ ، هُم أولياءُ اللهِ لاَخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَهُمْ يَحْزَنُونَ ، فَقِيْلَ مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللهِ ؟ قَالَ هُمُ المُتَحَابُّونَ فِى اللهِ » .در قيامت براى گروهى از مردم تخت هايى در اطراف عرش نهاده مى شود ، چهره آن گروه چون ماه شب چهارده است ، مردم در هراسند و آنان نمى هراسند ، مردم دچار ترس اند و آنان نمى ترسند ، اينان دوستان خدايند كه ترس و غمى بر آنان نيست ، گفتند : اى پيامبر خدا ! اينان چه كسانى هستند ؟ فرمود : كسانى هستند كه براى خدا و در راه خدا با يكديگر دوستى و رفاقت كردند .در روايت بسيار مهمى از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در اين زمينه آمده است :« انَّ اللهَ تَعَالى يَقُولُ : حَقَّتْ مَحَبَّتى لِلَّذِينَ يَتَزَاوَرُونَ مِنْ أجْلِى ، وَحَقّت مَحَبَّتى لِلَّذِينَ يَتَناصَرونَ مِنْ أجْلِى ، وَحَقّت مَحَبَّتِى لِلَّذِينَ يَتَحَابُّونَ مِن أجْلِى ، وَحَقَّت مَحَبَّتِى لِلَّذِينَ يَتَبَاذَلُونَ مِن أجلِى ».خداى بزرگ مى فرمايد : محبتم ويژه كسانى است كه يكديگر را به خاطر من ملاقات مى كنند و محبتم سزاوار كسانى است كه يكديگر را به خاطر من يارى مى كنند و محبتم شايسته كسانى است كه براى من با يكديگر دوستى مى نمايند و محبتم براى كسانى است كه به خاطر من به يكديگر بذل و بخشش دارند .
ارزش اين گونه رفاقت ها و دوستى ها به اندازه اى است كه فرشتگان حق از پروردگار درخواست تحقق چنين رفاقتى را ميان بندگان شايسته مى كنند .رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :« إنَّ للهِِ مَلَكاً نِصْفُهُ مِنَ النّارِ وَنِصْفُهُ مِنَ الثَّلِجِ يَقُولُ : اللّهُمَّ كَمَا ألَّفْتَ بَيْنَ الثَّلجِ وَالنّارِ ألِّفْ بَيْنَ عِبَادِكَ الصّالِحِينَ ».براى خدا فرشته اى است كه نيمى از وجودش آتش و نيمى يخ است ، پيوسته مى گويد : خدايا چنانكه ميان يخ و آتش الفت قرار داده اى ميان بندگان شايسته ات الفت برقرار كن .اميرالمؤمنين على (عليه السلام) در زمينه انتخاب اين گونه دوستان ـ كه جداً منبعى براى خير دنيا و آخرت انسان اند ـ مى فرمايد :« عَلَيْكُمْ بِالإخوَانِ فَانَّهُمْ عُدّةٌ فِى الدُّنيَا وَالآخِرَةِ ، أَلا تَسْمَع إلى قَولِ أهْلِ النّارِ فَمَا لَنَا مِن شَافِعِينَ * وَلاَ صَدِيق حَمِيم .به انتخاب دوستان مثبت و برادران مؤمن برخيزيد زيرا اين گونه دوستان توشه عظيمى در دنيا و آخرت اند ، آيا گفتار اهل آتش را نشينده اى : در نتيجه براى ما نه شفيعانى است ، * و نه يك دوست نزديك و صميمى .انتخاب معاشر با ارزش و رفيق مثبت به اندازه اى مهم است كه در روايات باب ازدواج آمده ، كسى كه با زنى شايسته و همسرى صالح ازدواج كند جزء كسانى است كه در راه خدا و براى خدا محبت و عشق ورزيده است ، چنانچه در اين روايت است :« مَنْ نَكَحَ إمْرَأَة صَالِحَة لِيَتَحَصَّنَ بِهَا عَنْ وَسواسِ الشَّيطَانِ وَيَصُونُ بِهَا دِينَهُ أو لِيُولَدَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ يَدعُو لَهُ وأحبَّ زَوْجَتَهُ لأنَّهَا آلَتَهُ فِى هِذِهِ المَقَاصِدِ الدينِيَّةِ فَهُوَ مُحبٌّ فِى اللهِ تَعَالى ».كسى كه با زنى شايسته ازدواج كند تا به وسيله او پاكدامنى اش را از وسوسه شيطان حفظ كند و دينش را نگاه دارد يا فرزند صالحى براى او بزايد كه برايش دعا كند و به همسرش به خاطر اينكه وسيله اى براى اين امور با ارزش است عشق ورزد ، بى ترديد از كسانى است كه در راه خدا و براى خدا دوستى ورزيده است .
بر گرفته از کتاب معاشرت استاد حسین انصایان
