ریا

نكوهش و حرمت ریا
خداوند تعالی می فرماید: «ویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون الذین هم یرائون و یمنعون الماعون[1]؛ وای بر حال نمازگزارانی كه از نماز خویش غافلند آنانكه ریاء می كنند و احسان و نیكی به فقراء را منع می كنند». و می فرماید: «یراءون الناس ولا یذكرون الله الا قلیلا[2]؛ منافقین... با مردم ریا می ورزند و خدا را جز اندكی یاد نكنند». و می فرماید: «كالذی ینفق ماله رآء الناس[3]؛ مانند كسی كه مالش را برای ریا انفاق می كند. (صدقات خویش را با منّت و آزار تباه نسازند». و می فرماید: «فمن كان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرك بعباده ربه احدا[4]؛ (ای رسول ما به امت بگو من...) پس هركس به دیدار پروردگار خویش امیدوار است عمل صالح انجام دهد و در پرستش خدای خویش كسی را با او شریك نكند».
نبی گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: ترسناك ترین چیزی كه از آن بر شما می ترسم شرك اصغر است. عرض كردند: یا رسول الله شرك اصغر چیست؟ فرمود: ریا! آنگاه چنین فرمود: هنگامی كه در روز قیامت خدای تعالی پاداش عمل بندگان را می دهد می فرماید: بروید سراغ كسانی كه در دنیا برای آنها ریا می كردید ببینید آیا پاداشی دارند به شما بدهند، و فرمود: خدای تعالی می فرماید: هر كس عملی انجام دهد و دیگری را در آن با من شریك كند تمام عمل را به شریكم می دهم من از آن عمل بیزارم و از شرك بی نیازتر از هر بی نیازم[5]. و می فرماید: عملی را كه ذره ای ریا در آن باشد خدا نمی پذیرد[6]. و می فرماید: پائین ترین درجه ریا شرك است[7]. امام صادق علیه السلام فرمود: خدای تعالی می فرماید: من بهترین شریكم هر كس در عملش دیگری را با من شریك كند آن عمل را نمی پذیرم، من تنها عملی را می پذیرم كه خالص باشد[8]. و می فرماید: رسول اكرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: زمانی می رسد كه مردم به خاطر طمع در دنیا دارای درونی پلید و برونی نیكو می شوند، از ظاهر زیبایشان قصد پاداش گرفتن از خدا ندارند، دینشان ریائی است و هیچ ترسی ندارند خدا عقابی همه گیر، شامل آنها می كند و آنها چون غریق، دعا می كنند و مستجاب نمی شود. و باز می فرماید: رسول اكرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فرشتگان در كمال سرور و خوشحالی اعمال نیك بنده را بالا می برند. چون عمل به بالا می رسد خدای تعالی می فرماید: این عمل را رد سجین قرار دهید چون صاحبش آن را برای من انجام نداده است[9]. و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ریاء كار سه نشانه دارد اگر مردم او را ببینند با نشاط می شود و چون تنها شود كسالت او را فرا می گیرد و دوست دارد در تمام كارهایش او را ستایش كنند[10]. و می فرماید: از خدا چنان بترسید كه محتاج عذرخواهی نباشید و بدون ریا و قصد شهرت عمل كنید زیرا هركس برای غیر خدا عمل كند خدا او را به عملش واگذار می كند[11]. امام صادق علیه السلام می فرماید: اعمالتان را برای خدا انجام دهید و برای مردم كار نكنید چه اینكه هرچه برای خدا انجام شود خدا می پذیرد و آنچه برای مردم انجام شود به سوی خدا صعود نمی كند[12]. و می فرماید: هر ریایی شرك است بدرستی كه هركس برای مردم عمل كند ثوابش بر مردم است و هركس برای خدا عمل كند پاداشش بر خداست[13]. و باز آن بزرگوار در تفسیر آیه شریفه «فمن كان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرك بعباده ربه احدا»[14]. چنین می فرماید: گاهی انسان عملی نیك انجام می دهد ولی نه برای رضای خدا بلكه میل دارد مردم بشنوند و او را بستایند، این شخص همان كسی است كه در عبادت پروردگارش شرك ورزیده است. سپس چنین اضافه كرد: هرگز بنده ای نیست كه در نهان كار خیری كند و روزگار بگذرد مگر خدا برایش خیری ظاهر كند و هرگز بنده ای نیست كه در نهان كار شری كند و روزگار بگذرد مگر اینكه خدا برایش شری ظاهر سازد.
و باز می فرماید: چه می كند كسی كه نیكی را آشكار و بدی را پنهان می كند آیا با خود فكر نمی كند كه واقعاً چنین نیست در حالی كه خدای تعالی می فرماید: «بل الانسان علی نفسه بصیره»[15] هرگاه باطن درست باشد ظاهر قوی می شود[16].
حقیقت ریا, فرق بین ریا و سُمعه, اقسام ریا
ریا از جهت لغوی از رؤیت مشتق شده است و به معنی طلب منزلت و مقام در قلوب مردم به وسیله ارائه اعمال نیك می باشد. و سُمعه لغه‌ از سماع گرفته شده و به معنی طلب منزلت در قلوب مرم به وسیله انتشار موجبات منزلت است.
تعریف ریا
ریا عبارت است از اراده مقام و منزلت بوسیله اطاعت خداوند متعال بنابراین به چنین عابدی مرائی «ریا كار یا خودنما» و به مردمی كه عابد، عبادتش را به آنها می نمایاند تا جایی در دل آنها پیدا كند رائی و به عملی كه شخص ریاكار اظهار می كند مرائی به «وسیله ریا» و به قصد این شخص ریا می گویند.
اقسام ریا
چیزهائی كه می توان به وسیله آنها ریا كرد و به عبارت دیگر می توانند مرائی به باشند بسیارند.
و در یك تقسیم كلی می توان آنها را به پنج قسم تقسیم كرد.
طبق این تقسیم تمام وسائل ریا در این اقسام جمع می شوند:
1ـ بدن
2ـ هیئت و تركیب ظاهری
3ـ گفتار
4ـ كردار
5ـ پیروان و هر چیزی كه خارج از وجود شخص باشد.
طالبان دنیا معمولا ً به وسیله این چند چیز ریا می كنند ولی ریا و جاه طلبی به وسیله اعمالی كه عبادت شمرده نمی شوند آسان تر و ساده تر از ریا به وسیله عبادات است «چون در این نوع ریا انسان كمتر مرتكب گناه می شود».
قسم اول
قسم اول ریا در دین بوسیله بدن است كه توسط لاغری و رنگ زردی انجام می شود هدف از این كار این است كه دیگران با دیدن این حالت خیال كنند انسان در راه دین شدیداً كوشا و در امر دین بسی محزون است و خوف آخرت بر وجودش غلبه نموده و خورد و خوابش را در ربوده است.
آهسته صحبت كردن و گود شدن حدقه چشم و خشكی لب به خاطر اظهار روزه داری از همین باب است.
لذا حضرت عیسی بن مریم علیه السلام می فرماید: هنگامی كه روزه می گیرید سرتان را روغن بزنید، موهایتان را شانه كنید و در چشم سرمه بكشید.
دستور به این موارد به خاطر این است كه عابد در معرض خطر ریا است.
قسم دوم
قسم دوم ریا به وسیله هیئت و قیافه است مثل درهم كردن موی سر،‌تراشیدن شارب،‌ پائین انداختن سر و در موقع راه رفتن، آهسته حركت كردن، باقی گذاردن اثر سجده در پیشانی و پوشیدن لباسهای خشن، كوتاه و وصله دار برای اینكه اظهار كند تابع سنت است و توجهی به دنیا ندارد.
قسم سوم
قسم سوم ریا به وسیله گفتار است مثل موعظه، تذكر، گفتن سخنان حكیمانه، حفظ اخبار و احادیث، جنباندن لب در حضور مردم، امر به معروف و نهی از منكر در ملأ عام و امثال آن.
قسم چهارم
قسم چهارم ریا به وسیله اعمال است مثل طول دادن اجزاء نماز از قبیل قیام، ركوع، سجده و پایین انداختن سر، اظهار بی توجهی و امثال آن.
قسم پنجم
قسم پنجم ریا به وسیله دوستان، ملاقات كنندگان و همنشینان است مثل این كه با كسانی از قبیل علما، عباد، زهاد و فقرا و مساكین رفت آمد یا كاری كند كه مردم، زیاد به او مراجعه كنند تا بدینوسیله نشان دهد كه رتبه دینی اش بالا است.
درجات ریا
برای تحقق ریا سه چیز لازم است كه اركان ریا نامیده می شوند.
1ـ قصد و نیت ریا
2ـ وسیله ریا یا مرائی به
3ـ چیزی كه انسان به خاطر آن ریا می كند كه در اصطلاح مرائی لاجله نامیده می شود «هدف ریا»
هر كدام از این سه ركن دارای درجات و مراتبی هستند كه با شدت و ضعف آنها ریا شدّت و ضعف می یابد.
درجات ركن اول (قصد ریا)
قصد ریا چهار درجه دارد اولین و شدیدترین درجه، آن است كه انسان از انجام عبادت اصلا قصد ثواب نداشته باشد مثل كسی كه بین مردم نماز واجب یا مستحب می خواند ولی اگر تنها باشد آن را ترك می كند.
درجه دوم، آن است كه اهمّ قصدش ریا و خودنمائی باشد و بطور تبعی و در حاشیه كمی هم به ثواب و پاداش الهی توجه داشته باشد.
درجه سوم این است كه انتظار ثواب به همان اندازه در او ایجاد انگیزه می كند كه قصد خودنمائی دخالت دارد به عبارت دیگر قصد ریا و نیت ثواب به طور مساوی وجود داشته باشند به طوری كه اگر یكی از آنها نباشد شخص به عبادت بر انگیخته نمی شود.
و آخرین و ضعیف ترین درجات قصد ریا آن است كه نیت خودنمائی نشاط بیشتری در او ایجاد می كند و قصد ثوابش را تقویت می كند به طوری كه اگر نبود باز هم عبادتش را انجام می داد.
این چهار مرتبه درجات و مراحل قصد ریا هستند كه همگی حرام و موجب بطلان اعمال می شوند دلیل این مطلب آیات و روایاتی است كه در صدر بحث ذكر شد از قبیل حدیث قدسی شریف:
من بی نیازترین بی نیازها از شركم.
و آیه شریفه: ولا یشرك بعباده ربه احدا[17].
و كلام گهربار امیرالمؤمنین علیه السلام در توصیف ریا كار: در خلوت كسل می شود و در بین مردم به نشاط می آید[18].
درجات ركن دوم ـ وسیله ریا (مرائی به)
وسایل ریا عبارت از طاعات و عبادات است كه به دو دسته تقسیم می شوند.
1ـ ریا در اصل عبادات
2ـ ریا در اوصاف عبادات
قسم اول ریا در اصل عبادات
این قسم خود دارای سه مرتبه است:
1ـ ریا در اصل ایمان كه شدیدترین نوع ریا است و صاحبان این گونه ریا از منافقین محسوب می شوند كه وعده عذاب ابدی به آنها داده شده و چه بسا چنین شخصی از كفار بدتر باشد زیرا كفر باطنی و نفاق ظاهری را در خود جمع كرده است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سوره ماعون، آیه 7.
[2] . سوره نساء ایه 142.
[3] . سوره بقره، آیه 264.
[4] . سوره كهف، آیه 110.
[5] . من عمل عملا اشرك فیه غیری فهو له كله و انامنه بریء وانا اغنی الاغنیاء عن الشرك.
[6] . لا یقبل الله عملا فیه مقدار ذره من ریاء.
[7] . ان ادنی الریاء شرك.
[8] . انا خیر شریك من اشرك معی غیری فی عمل عمله لم اقبله الا ما كان لی خالصا.
[9] . ان الملك یصعد بعمل العبد مُبتَهجاً بِهِ فاذا صعد بحسناته یقول الله اجعلوها فی سجین انه لیس ایای اراد به.
قرآن كریم می فرماید: كلا ان كتاب الفجار لفی سجین وما ادراك ما سجین كتاب مرقوم. چنین نیست نامه عمل بدكاران در سجین قرار دارد و تو چه می دانی سجین چیست؟ كتابی است نگاشته شده، سجین از ماده سجن به معنی زندان است و مراد از آن در این آیه شریفه و احایث، جهنم است كه تجسم عمل و نامه ممثل زندگی بدكاران می باشد.
[10] . ثلاث علامات للمرائی، ینشط اذا رأی الناس و یكسل اذا كان وحده و یحب ان یحمد فی كل اموره.
[11] . اخشوا الله خشیه لیست بتعذیر واعملوا فی غیر ریاء ولا سمعه فانه من عمل لغیر الله وكله الله الی عمله.
[12] . اجعلوا امركم هذا لله ولا تجعلوه للناس فانه ما كان لله فهو لله و ما كان للناس فلا یصعد الی الله.
[13] . كل ریاء شرك انه من عمل للناس كان ثوابه علی الناس و من عمل لله كان ثوابه علی الله.
[14] . سوره كهف،‌آیه 110.
[15] . بلكه انسان بر نفس خویش آگاه است. (سوره قیامت، آیه 14).
[16] . منظور این است كه اگر باطن از شرك و ریا پاك شد اعضاء و جوارح به تبعیت تصمیم قلب برای عبادت خدا نیرومند می شوند ولی در صورتی كه در قلب ریا و سمعه باشد اعضا دچار رخوت و كسالت می شوند و نشاط عبادت از انسان سلب می شود.
[17] . سوره كهف، آیه 110.
[18] . یكسل فی الخلوه وینشط عند الناس.
 

منبع : پايگاه انديشه قم