حضرت معصومه(س) در آیینه اندیشه ها

در یک نگاه

مرضیه رضائیان

حضرت معصومه(س) ماهی است در پی خورشید توس، راه حجاز تا ایران را طی کرد و در هجرتی عاشقانه به ساوه رسید و از آنجا به دارالمؤمنین قم آمد و رحل اقامت افکند و پس از 17 روز، دعوت خدا را لبیک گفت.

و چنین شد که حیات و وفاتش، سفر و حضورش، عبادت و سلوکش، مرقد و مزارش، جلوگاه نور و بارگاه عفت شد و «فاطمه معصومه(س)» اینه ای شد در رواق فرهنگ شیعه که نجابت و حیا و ولایت در بلور آن می درخشد.[1]

از هجرت تا رحلت[2]

· در سال 201 هـ . ق، یک سال پس از سفر تبعیدگونه حضرت رضا(ع) به شهر مرو (خراسان جنوبی)، حضرت فاطمه معصومه(س) پیرو نامه عطوفت آمیز امام رضا(ع) به همراه عده ای از برادران و یاران برای دیدار برادر و تجدید عهد ولایی خویش، راهی دیار غربت شد.

· در طول راه به شهر ساوه رسید و همراهان و یاران حضرت با مأموران عباسی درگیر شدند و عده ای از همراهان حضرت در این حادثه غم انگیز به شهادت رسیدند.

· حضرت درحالی که از حزن و اندوه، بسیار ناتوان شده بودند، با احساس ناامنی در شهر ساوه با تفحص درباره شهر شیعیان راهی «قم» شدند.

· بزرگ خاندان شیعه اشعری، موسی بن خزرج با شور و شعف فراوان به استقبال حضرت شتافت و ایشان در منزل شخصی موسی نزول اجلال فرمودند.

· آن بزرگوار پس از هفده روز بیماری در سال 201 هـ .ق در دهم ربیع الثانی به لقاء حق شتافت.

· مشتاقان و دل سوختگان بعد از وفات ایشان، پیکر شریف آن حضرت را به سوی قبرستان «بابلان» (جایگاه کنونی حرم مطهر حضرت معصومه(س)) تشییع و تدفین کردند.

· و بدین سان تربت پاک آن بانوی بزرگوار اسلام قبله گاه ارادتمندان به اهل بیت(ع) و دارالشفای دل سوختگان عاشق ولایت و امامت شد.

چرا معصومه؟

حضرت فاطمه معصومه(س) مستغرق در عبادت، و از معاصی و زشتی ها پیراسته و به یقین جلوه هایی از عصمت مادرش زهرا(س) در ایشان تجلی نموده بود و گویی به همین جهت امام رضا(ع) به عنوان «معصومه» از ایشان یاد کرده، فرموده است:

«من زار المعصومه بقم کمن زارنی؛ هرکس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است».[3]

آری! معصومه جان؛ آن مولا و سروری که زیارت تو را هم سان با زیارت خودش قرار داده است، قطعاً در تو سیادتی مشاهده کرده که حکایت از خصال و صفات حسنه توست.

اگر حقیرترین عاشقان تو برای تفسیر وجودت ظرف گنجایش ادراک در دست گیرند از «میم معصومه»، «متانت»، «معصومیت و محجوبیت» و از «عین» او «عاطفه، عبودیت و عفاف» و از «صاد» او، «صمیمیت، صفا و صداقت» و از «واو»، «وحدت، وحدانیت و حب ولایت» را سرمشق می گیرند… و در آخر از «ـه» او؛ «هویت اهل بیت، هدایت عالمیان و هجرت به سوی حقانیت» خواهند آموخت.[4]

در مقام شفاعت آن حضرت

«یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فان لک عندالله شأن من الشأن...»[5]

به راستی که ایشان تنها، دختر امام و یا عمه و خواهر امام نیستند، بلکه دارای مدارجی از معرفت الله و تقوا و عبادت فوق العاده ای بوده اند که باعث تقرب فوق العاده ایشان نزد خداوند شده است؛ یعنی شأن والایی در پیشگاه خدا دارند.

· و اینکه او در کنار جده اش حضرت زهرا(س) می تواند از گناهکاران شفاعت کند و به اذن الهی آنان را از عذاب پروردگار برهاند.

· و برای ایشان مرتبه ای از مراتب شفاعت کبری در قیامت است و اگر با پیامبر(ص) و فاطمه(س) در مقام شفاعت، مساوی نباشد، رتبه ای رفیع از آن مقام عظیم را داراست.

· و ایشان به عنوان یکی از اولیای برجسته خدا، در بارگاه بی همتای الهی می درخشد و شفاعت او مورد امضای الهی و عنایات خاص باری تعالی است.

· و بالأخره حضرت فاطمه معصومه(س) یکی از شفیعان فردای قیامت در روز جزاست.[6]

ولایت پذیری حضرت معصومه(س) و بیعت ایشان با امام رضا(ع)

· اینجا قم؛ مدفن و مأمن دختری از تبار زهرا(س) و چون او حامی ولایت و امامت و چونان زینب(س)، قافله سالاری شایسته است.

· اگر فریاد زینب(س) بنی امیه را رسوا کرد، فریاد فاطمه معصومه(س) بنی عباس را.

· و به راستی حرکت سیاسی ـ الهی حضرت از مدینه به سوی مرو حرکتی بود علیه طاغوت دوران و ندایی بود به «هل من ناصر ینصرنی» برادر و مولایش امام رضا(ع)... .

· هرچند به دیدار برادر و امام زمانش نائل نشد، ولی ابلاغ پیام کرد.

· او با حرکت از مدینه به همراه عده ای از خاندان پیامبر و ارادتمندان اهل بیت(ع) ثابت کرد که در همه اعصار قدرت های مادی و طاغوتی در برابر پرورش یافتگان اسلام ناب کوچکند!

· این حرکت الهی ـ سیاسی گرچه ناتمام ماند و دخت آفتاب در این هجرت الهی به سوی حق شتافت و با مرگ شهادت گونه اش همه را سوگوار ساخت، اما دیری نپایید ثمرات ارزشمند و مبارک این سفر مبارک در شهر مقدس قم که «آشیانه آل محمد» است، پدیدار گشت.

· و از کوثر بی کران عترت، چشمه های جوشان علوم و معارف اسلامی جوشیدن گرفت.

· مگر نه این است که حضرت صادق(ع) قم را حرم مطهر اهل بیت(ع) معرفی کرده است...[7]

· و این گونه شد که قم، مرکز ثقل و محور جغرافیایی جهان اسلام گردید![8]

گفتار مجری

حرم حضرت معصومه(س) تجلی گاه مزار حضرت زهرا(س)

نزهت بادی

مرحوم ایت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) نقل فرمودند: پدرم مرحوم علامه سیدمحمود مرعشی(ره) که در نجف اشرف می زیست، بسیار علاقه مند بود که به طریقی محل قبر شریف جده اش حضرت زهرا(س) را بیابد. برای این مقصود، ختم مجربی انتخاب نمود، چهل شب به آن مداومت کرد. شب چهلم بعد از انجام مراسم ختم و توسل فراوان، به بستر خواب رفت. در عالم خواب به محضر امام صادق(ع) رسید. امام به او فرمود: «به دامان کریمه اهل بیت(ع) چنگ بزن.» ایشان تصور کردند منظور امام از این جمله حضرت زهرا(س) است، اما امام فرمودند: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه(س) در قم است، خداوند به خاطر مصالحی اراده نموده که قبر حضرت زهرا(س) برای همیشه مخفی باشد، ازاین رو، قبر حضرت معصومه(س) را تجلی گاه قبر شریف حضرت زهرا(س) قرار داده است».

برگرفته از کریمه اهل بیت، صص 43 و 44

حرم حضرت معصومه(س) منبع فیض الهی

مرحوم محدث قمی می فرماید: از اساتید خود شنیدم که مرحوم ملاصدرای شیرازی از شیراز به قم مهاجرت فرمود و در قریه کهک اقامت نمود. آن کلیم فرزانه هرگاه مطلب علمی بر او مشکل می شد به زیارت حضرت معصومه(س) می رفت و با توسل به آن حضرت، مشکلات علمی اش حل می شد.

فوائد الرضویه، ص 379

چراغ راه

ایت الله مکارم شیرازی

البته معصومین(ع) در اسلام همان چهارده نفرند و ما دلیل بر معصومیت غیر آنها نداریم. در عین حال اگر ما برای عصمت مراحلی قائل بشویم؛ یکی عصمت مطلق و دیگر، عصمت های نسبی است که در واقع ایشان نیز دارای مراتبی از این مقام هستند.[9]

ایت الله کریمی جهرمی

لقب معصومه در مورد آن حضرت بیانگر شخصیت بسیار بلند معنوی آن معظمه دوران است که در مراتب قداست نفس، قدمی بس راسخ و ثابت داشت و به اعلی مراتب قرب خداوند، دست یافته بود.[10]

استاد محمدرضا حکیمی

بر فرض که روایتی پیدا کنیم که لقب معصومه(س) را ائمه اطهار به حضرت فاطمه بنت موسی بن جعفر(ع) داده اند، باز هم نام، فاطمه است و دلیل بر عصمت ایشان نیست. گرچه ایشان در عمل و به احتمال بسیار زیاد، این بانوی عزیز حتی تارک یک مستحب هم نبوده اند، ولی در آن مقام عصمت و تصرف در کائنات که ویژه چهارده معصوم است، در ایشان نیست.[11]

زلال قلم

سفر تو...

نزهت بادی

اگر تو فقط یک خواهر بودی و او تنها یک برادر، باز هم نمی شد که تو را به صبوری و سکوت سفارش کرد. چه رسد به اینکه تو فقط یک خواهر نیستی، یک خواهر دل شکسته! تو فاطمه معصومه ای! نزدیک ترین و بی واسطه ترین بازمانده امامت!

آنگاه که می توان در روز روشن، آفتاب هشتم را به غربت تبعید کرد، دیگر نمی توان از تو خواست که سر در معجر خویش پنهان کنی و گوشه عزلت برگزینی.

مگر نه اینکه وقتی علی(ع) را با استخوانی در گلو و خاری در چشم، خانه نشین کردند، زهرای اطهر(س) به دفاع از ولایت، زبان محمدی گشود و خطبه احمدی خواند؟ مگر نه اینکه وقتی سر بریده حسین(ع) را بر نیزه ها افراشتند، زینب کبری(س) در هر جا پای نهاد، پیام عاشورا را سرداد.

اکنون نیز چه کسی جز تو شایسته این است که سفیر غربت امام رضا(ع) شود؟

سفر تو دنباله تاریخی کربلای حسین(ع) است. ادامه راهی که زینب(س) با خون پیشانی شکسته و پای پرآبله در جهان باقی گذاشت!

آورده اند که...

خبر

فاطمه بختیاری

افسار شتر در دست موسی بود. سایه کجاوه روی دیوار خانه ها حرکت می کرد. مردم خبر رسیدن خواهر امام را شنیده و شهر را آماده کرده بودند. تمام کوچه های خاکی تمیز شده بود. بوی اسپند از خانه ها بلند بود.

موسی بن خزرج از میان جمع می گذشت و مردم برای دیدن فاطمه معصومه(س) به دنبال کاروان حرکت کردند. همه می دانستند ایشان بیمار هستند و با اینکه جوانند، اما بیماری ایشان را ضعیف کرده است.

شتر در کنار در چوبی ایستاد و روی پاهایش نشست. زنی از کاروان خودش را به کجاوه رساند و پرده را کنار زد. حضرت فاطمه معصومه(س) با کمک زن از کجاوه بیرون آمد. مردم شهر به استقبال آمده بودند و با دیدن حال بیمار ایشان ناراحت شدند.

چند روز گذشت. حکیم حاذقی آمد و باز حال ایشان بهتر نشد. هفده روز از آمدن حضرت معصومه(س) به قم می گذشت که صدای شیون و زاری همه جا را پر کرد. بیرق های سیاه بر بالای خانه ها دیده شد. خبر بزرگ تر از آن بود که فقط اهالی قم باخبر شوند. خبر دهان به دهان گشت و تمام ایران از وفات حضرت معصومه(س) باخبر شدند.[12]

شوق زیارت

مرضیه رضائیان

· سرت را به شیشه پنجره تکیه داده ای. ماشین از پلیس راه می گذرد و هر لحظه به شهر آرزوها نزدیک می شود. دلت بهانه می گرفت، هوای او را کرده بود. از لحظه ای که ساکت را بسته ای و راه افتاده ای هر لحظه بی تاب تر شده ای!

· ناگهان تصویر نورانی حرم مطهرش که بر بیلبورد کنار جاده نقش بسته بود، دلت را از جا کند و با خود برد.

· از بالای سرازیری عوارضی، گنبد طلایی حرمش، چشمانت را به آتش می کشند. نگاهت بر روی گنبد قفل می شود و از جاری طلایی آن می نوشد و می بارد؛ السلام علیکِ یا بنتِ موسی بن جعفر... السلام علیکِ یا فاطمه معصومه... سلام را بارها و بارها زمزمه می کنی!

· دستان طلایی رنگ گلدسته ها تا سینه آبی آسمان بالا رفته اند و آوای ربنا از قنوتشان جاری است.

· دیگر خودت نیستی که جلو می روی، مگر نه اینکه قبله تو اینجاست! پس چه جای ایستادن؟ سینه ات تنگی می کند برای جرعه ای زیارت. کسی تو را به خود می خواند... .

· آری! این فاطمه معصومه است که بر آستانه درش پا گذارده ای... بی اختیار دلت می لرزد...

· صحن و سرای باصفایش روح تو را سرشار از لطافت و مهر می کند. صدای قلبت را می شنوی، أأدخل یاالله، أأدخل یا رسول الله را می خوانی و اذن ورود می طلبی... که ورود به این بارگاه مقدس که کهکشانی از آسمان بهشت است، بی اجازه نشاید... .

· دیگر تاب ایستادن نداری و این تویی که خود را در جاری آب حرمش تطهیر می کنی... . لبریز از شور و عطشی، تشنه ای هستی که هر لحظه به سرچشمه زلالی نزدیک تر می شود... .

· در ازدحام جمعیت گم می شوی. صدای خوش زیارت نامه ها، همهمه ها و استغاثه ها و زلال اشک ها و فریادها، شیدایت می کنند.

· به طرف ضریح کشیده می شوی. دل و دیده ات را در دست گرفته ای، شرمنده و خجل از اعمال و کردارت، ولی امیدوار به مقام شفاعتش پا پیش می گذاری...، خم می شوی و آستان مطهرش را می بوسی و می بویی!

· دستانت از جام مشبک های ضریح طلب عطش می کنند و دخیل دامن خانم حضرت معصومه(س) می شوند. هرچه بلدی زمزمه می کنی... زبانت با تک تک واژه های ساده و بی آلایش معاشقه می کنند و دلت ناگفته هایش را بیرون می ریزد....

· آتشفشان قلبت می جوشد و شور شیرین اشک، ساحل گونه هایت را درمی نوردد... . دوست داری سال ها، در همین لحظه، مست زیارت حرمش باقی بمانی و این لحظه به بی نهایت متصل شود![13]

شعر

سرمایه حیا

محمدعلی مجاهدی (پروانه)

ای مظهر شرافت و ای مایه حیا

ای بر سر عفاف و ادب، سایه حیا

ای همدم عطوفت و ای هم نشین مهر

ای زینت شرافت و پیرایه حیا

ای اسوه شرف که تو را پروریده اندت

هم مادر کرامت و هم دایه حیا

ای قله رفیع نجابت که بوده ای

هم رکن استقامت و هم پایه حیا

ای مایه اصالت و سرمایه ادب

وی مایه محبت و سرمایه حیا

هم مُحرمان کوی تو، هم پایه شرف

هم محرمان کوی تو، هم پایه حیا

عفاف اینه ها

اقدس کاظمی

عفاف اینه ها از جمال فاطمه است

از انعکاس رخ بی مثال فاطمه است

حریم پرده عصمت تو را کند معصوم

که این صفت همه شأن و کمال فاطمه است

به پرتو رخت، ای دختر حریم جلال!

که این شکوه تو هم از جلال فاطمه است

تو برگرفته ای الگو ز مادرت زهرا

که این صفات خدایی حلال فاطمه است

صفات ویژه تو، ای کریمه عالم!

همیشه پرده نشین مقال فاطمه است

تشنه محبت

محمدعلی مجاهدی

ای گلشن کرامت تو باصفاترین

گل بوته عنایت تو دل گشاترین

ای گوهر عنایت تو در محیط فیض

رخشان ترین، نفیس ترین، پربهاترین

ای چشمه سار اشک تو در امتداد شب

جاری ترین، زلال ترین، باصفاترین

ای خط سیر آه تو از فرش تا به عرش

وی کاروان اشک تو، بی انتهاترین

ای قصه غریبی تو غربت آشنا

وی غصه مصیبت تو جانگزاترین

ای مادر کرامت و ای دختر شرف

ای خواهر عطوفت و ای باوفاترین

یک مدح آخ فاصله توست با دلم

سوگند می خورم به تو ای آشناترین

من تشنه زلال فروغ محبتم

خورشید من بتاب که در چنگ ظلمتم[14]

معصومه

حبیب الله چایچیان(حسان)

ایتی از خداست معصومه

لطف بی انتهاست معصومه

جلوه ای از جمال قرآن

چهره ای حق نماست معصومه

عطر باغ محمدی دارد

زاده مصطفی است معصومه

پرتوی از تلألو زهرا

گوهری پربهاست معصومه

ماه عفتْ نقابِ آل کسا

دختر مرتضی است معصومه

اختری در مدار شمس شموس

یعنی اخت الرضاست معصومه

زائران یک در بهشت اینجاست

تربتش باصفاست معصومه

در توسل به عترت و قرآن

باب حاجات ماست معصومه

نظر شما چیه؟

یک سؤال، چند پاسخ

انگیزه حرکت و علت هجرت حضرت معصومه(س) چه بود؟

ایت الله مکارم شیرازی

معروف این است که ایشان برای دیدار برادر هجرت کرده اند، ولی همان گونه که هجرت امام رضا(ع) فلسفه دیگری نیز داشت و آن نشر اسلام در منطقه وسیع ایران بود، ممکن است هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) نیز به آن هدف والای برادر کمک می کرده است.[15]

حجت الاسلام محمدی اشتهاردی

هجرت حضرت معصومه(س) از مدینه به سوی خراسان، تنها دیدار خانوادگی از برادر نبود، بلکه این دیدار به عنوان حمایت از مقام رهبری و ولایت بود. هجرتی که همراه امام زادگان دیگر، نشانگر حضور آنها در صحنه و جذب مردم به سوی تشیع و آرمان های حضرت رضا(ع) بود. شهادت امام زادگان در کاروان های مختلف، از جمله همراهان حضرت نیز، دلیل دیگر بر یاری امام راستین است. آری!ر هجرت حضرت معصومه(س) به قم با هجرت حضرت رضا(ع) به خراسان، ارتباط کامل داشته است، و هر دو در جهت تقویت مبانی تشیع بود.[16]

آیت الله کریمی جهرمی

در نقلی انگیزه هجرت حضرت معصومه(س) به ایران شوق دیدار و اشتیاق دیدار حضرت رضا(ع) است و در نقلی دیگر آن حضرت از ناحیه امام رضا(ع) مأمور شد که از مدینه به خراسان بیاید.[17]

حجت الاسلام مروجی طبسی

حضرت معصومه(س) مدینه را با عده ای از همراهان (علویان) به طرف خراسان ترک می گویند. این ظاهر قضیه و کاملاً عادی است، اما روی دیگر سکه آن است که این زیارت یک ملاقات عادی نبوده است، بلکه یک حرکت است، تحول عظیمی است که آغاز آن با امام رضا(ع) بوده است و ادامه آن با حضرت معصومه(س) (گرچه دیدار حضرت معصومه(س) با امام رضا(ع) انجام نشد). مانند حرکت حضرت ابی عبدالله(ع) که آغاز حرکت با ابی عبدالله و ادامه آن با حضرت زینب(س) بود.[18]

نظر ما اینه ...

محورهای مهم زیارت نامه حضرت معصومه(س)

1. سلام به پنج پیامبر اولوالعزم و یاد کردن نام آنان؛

2. اشاره به مهم ترین و ممتازترین صفت هر یک از پیامبران یاد شده؛

3. سلام به چهارده معصوم(ع) و یاد کردن نام آنان؛

4. اشاره به خاتم پیامبران بودن رسول خدا(ص) و برخی از ویژگی های ایشان؛

5. سلام و صلوات ویژه و با عناوین خاص به حضرت ولی عصر(عج)؛

6. اشاره به برخی از القاب و صفات آن حضرت که امامت و ولایت ایشان در زمره آنان قرار دارد؛

7. اظهار اعتقاد به ولایت ائمه معصومین(ع) به ویژه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)؛

8. سلام به حضرت خدیجه کبری، فاطمه زهرا و حضرت معصومه(علیها السلام)؛

9. اشاره به ارتباط نسبی آن حضرت با پیامبر خدا(ص) و حضرت فاطمه زهرا(س) و خدیجه کبری(س)‌ و ائمه قبل از حضرت رضا(ع) ضمن سلام به آن بزرگوار؛

10. دعا برای همراهی با آنان و دستیابی به شفاعتشان؛

11. اشاره به تأثیر محبت اهل بیت(ع) و برائت از دشمنان آنان در تقرب انسان به خداوند؛

12. دعا برای فرج قائم آل محمد و ظهور دولت حق ایشان و توفیق حضور در آن؛

13. توجه دادن به اهمیت تسلیم در مقابل خدا و رضایت به مقدرات انسان؛

14. تبیین اهمیت یقین به معارف و باورهای دینی نهفته در قرآن و سنت؛

15. اشاره به مقام شفاعت حضرت معصومه(س) در درگاه الهی؛

16. بیان والایی شأن و منزلت حضرت معصومه(س)؛

17. پرداختن اهمیت توجه به آخرت و حشر و نشر با ائمه(ع)؛

18. درخواست فرجام نیک و عاقبت به خیری از درگاه الهی.[19]

کتابستان

1. اشرافی، مرتضی، «تاریخچه حرم مطهر کریمه اهل بیت حضرت معصومه(س)»، انتشارات ائمه(س)، قم.

2. محمد بیگی، الیاس، فروغی از کوثر، زندگی نامه حضرت معصومه(س)، قم، انتشارات زائر.

3. صحفی، سیدمهدی، زندگانی حضرت معصومه(س) و تاریخ قم، قم، انتشارات صحفی.

4. فلاحی، صفر، هدیه معصومیه(س)، قم، انتشارات زائر.

پی نوشت ها:

[1]. مجله پیام زن، ش 200، صص 9 و 10.

[2]. دائره المعارف تشیع، زیر نظر: احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاء الدین خرم شاهی، نشر شهید سعید محبی، تهران، 1386، ج 12، ص 197.

[3] . شیخ ذبیح الله محلاتی، ریاحین الشریعه، تهران، ج 5، ص 35.

[4] . تجلی در کوثر در فاطمه معصومه(س)، ص 232.

[5]. بخشی از زیارت نامه حضرت معصومه(س).

[6]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، 1372، چ 3، ج 60، ص 228.

[7]. بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ج 2، صص 216و217.

[8]. الیاس محمد بیگی، فروغی از کوثر، انتشارات زائر، چ 6، 1385، صص 30 و 31.

[9]. تجلی کوثر در حضرت فاطمه معصومه(س)، تهیه و تنظیم: مؤسسه کوثر ولایت، انتشارات فجر ولایت، ص 50.

[10]. همان، ص 52.

[11]. همان، صص 91و92.

[12]. فروغی از کوثر، صص 32 و 33.

[13]. برداشتی آزاد از: پیام زن، ش 200، صص 86- 88.

[14] . تجلی کوثر در فاطمه معصومه(س)، ص 42.

[15]. تجلی کوثر در فاطمه معصومه(س)، ص 50.

[16]. همان، ص 57.

[17] . همان، ص 53.

[18] . همان، ص 75.

[19] . سیدعلی حسینی، رواق عصمت، قم، انتشارات زائر، 1385، چ 1، صص 95 و 96.