فضيل عياض و آشتى با حق‏

داستان انديشه فضيل عياض در يك آيه قرآن مشهور است، كتب رجالى و عرفانى آن داستان را بازگو كرده اند كه اين دزد پرقدرت، بر اثر انديشه در يكى از آيات سوره حديد، آراسته به حسنات و پاك از سيئات و آلودگى ها شد.

فضيل كه به خاطر قدرت زياد و شغل كاروان زنى، جوى از ترس و وحشت براى دولت عباسى فراهم آورده بود و امنيت جاده هاى تجارتى و مسافرتى را بهم ريخته بود، عاشق زنى صاحب جمال گشت، قسمتى از اموال به دست آورده را، براى او مى فرستاد و گاهى براى كام جويى از او به نزديك خانه او مى رفت، ولى زمينه دسترسى به آن زن برايش ميسر نمى گشت.

تصميمش براى رسيدن به وصال معشوقه سخت گير قطعى شد، خانواده زن، در ترس و وحشت بودند، ولى از ضعف اراده و عدم توانايى، چاره اى جز تسليم در برابر آن قدرت شيطانى، در خود نمى ديدند.

كاروانى به وقت شب از نزديكى هاى محل زندگى فضيل، در بيابان مرو يا باورد عبور مى كرد، يكى از كاروانيان با صداى خوش ولى آميخته با حزن اين آيه را قرائت مى نمود:

[أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ ] .

آيا براى اهل ايمان وقت آن نرسيده كه دل هايشان براى ياد خدا و قرآنى كه نازل شده، نرم و فروتن شود؟

آيه شريفه چون تيرى بود كه بر جان فضيل نشست، گويى آيه كريمه به او گفت:

اى فضيل! تا كى تو راه مردم زنى؟ گاه آن آمد كه ما راه تو زنيم، فضيل لحظه اى در آيه و در كار خود و در كار مردم و عاقبت برنامه انديشيد، بيدار شد، خجل و گريان روى به ويرانه نهاد، كاروانى در آنجا اطراق داشت، عده اى مى گفتند:

برويم، يكى مى گفت: نتوان رفت كه فضيل بر سر راه است!!

فضيل چون اين مسئله بشنيد، فرياد زد: بشارت باد شما را كه آن دزد خطرناك و آن منبع شرّ با خدا آشتى كرد، ديگر بيم راه نيست.

پس از آشتى با حق همه روزه، روزه گرفت و به تدريج رضايت صاحبان مال را جلب كرد و عاقبت از عارفان و عاشقان و ناصحان شد و گروهى از نفس الهى او به مدار تربيت قرار گرفتند!!