منابع مقاله:
کتاب : تفسير حكيم جلد هفتم
نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان
به گياهان مى نگريم كه برگ هاى سبزى دارند «از زمان پديد آمدن روئيدنى ها تا پايان كار چند برگ سبز بر ساقه ها و تنه ها مى تواند باشد و در گردونه چه عددى؟»
برگ هاى گياهان هيچ كدام به يك شكل نيستند، برگ هر گياهى شكلى مخصوص دارد، سبزى برگ ها يك جور نيستند، اگر برگ اين درخت را نزد برگ آن درخت بگذاريم، مى بينيم در سبزى با هم اختلاف دارند.
عدد انواع ميوه جات «نه تك تك ميوه ها» مشكل است به شمار آيد، اقسام گل ها در جهان آن قدر زياد است كه به طور عادى در حساب نمى آيد.
از يك ميوه چندين نوع موجود است، مى گويند: در هند سيصد نوع انبه وجود دارد، يكى از مهندسان كشاورزى مى گفت: در باغ كشاورزى پاريس بيش از پنج هزار نوع انگور موجود است و آنها را با شماره معرفى مى كنند، مثلًا مى گويند: انگور شماره 1752، آيا كسى مى تواند انواع يك سيب را بشمارد؟! هر ميوه اى كه روى آن انگشت بگذاريد نيز چنين است. «1» اكنون فكر كنيد از هر نوع ميوه اى واز هر نوع دانه اى مثل گندم، جو، ذرت، ارزن، خاك شير، عدس، باقلا، لوبيا، نخود و .... تا كنون چه عددى بر سر سفره رزق قرار گرفته و تا پايان كار چه عددى از آنها به وجود مى آيد؟ حساب تعداد همه آنها پيش از به وجود آمدن و تا پايان به وجود آمدن نزد خداست.
وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلِيمٌ: «2»
خدا به آنچه در آسمان ها و زمين است آگاهى كامل و همه جانبه دارد، و خدا به همه چيز آگاه است.
گوشه اى بسيار اندك از علم خدا.
من در اين قسمت به طور فهرست وار به ترتيب سوره هاى قرآن به علم حضرت عليم به انواع امور و حقايق اشاره مى كنم باشد كه در سلوك به سوى يقين و در تربيت و رشد و ادب براى تأمين خير دنيا و آخرت مفيد افتد.
وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ. «3»
وآنچه از كار نيك انجام دهيد خدا به آن داناست.
وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي أَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ .... «4»
و بدانيد بدون ترديد آنچه در باطن داريد خدا مى داند بنابراين از مخالفت با او حذر نمائيد.
قُلْ إِنْ تُخْفُوا ما فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ: «5»
بگو اگر آنچه [از نيت هاى فاسد و انكار باطل ] در سينه هاى شماست پنهان داريد يا آشكار كنيد خدا آن را مى داند و نيز به آنچه در آسمانها و در زمين است علم دارد.
يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَ لا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ ما لا يَرْضى مِنَ الْقَوْلِ وَ كانَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطاً: «6»
خيانت پيشگان نقشه هاى خائنانه خود را از مردم پنهان مى دارند ولى نمى توانند از خدا پنهان بدارند، و آنگاه كه در جلسه پنهانى شبانه درباره طرحى كه خدا به آن رضايت نداشت چاره انديشى مى كردند خدا با آنان بود، و خدا همواره به آنچه انجام مى دهند احاطه دارد.
وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ: «7»
او كسى است كه شبانگاهان روح شما را به هنگام خواب مى گيرد و آنچه را در روز از نيكى و بدى به دست مى آوريد مى داند.
وَ ما تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَ لا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُوداً إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَ ما يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ: «8»
اى پيامبر در هيچ شغل و كارى نمى باشى، و هيچ بخشى از قرآن را كه از سوى خداست تلاوت نمى كنى، و شما اى مردم هيچ كارى انجام نمى دهيد مگر هنگامى كه سرگرم به آن كار هستيد گواه و شاهد شمائيم، و به اندازه وزن ذره اى در زمين ونه در آسمان از پروردگارت پوشيده نيست و نه كوچك تر از آن ذره و نه بزرگ تر از آن نيست مگر آن كه در كتاب روشن علم خدا ثبت است:
وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها كُلٌّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ: «9»
و هيچ جنبنده اى در زمين نيست مگر اين كه روزى او بر عهده خداست، و قرارگاه واقعى و جايگاه موقت آنان را مى داند، همه در كتاب روشن علم خدا ثبت است.
اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى وَ ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ كُلُّ شَيْ ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ.
عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ.
سَواءٌ مِنْكُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّيْلِ وَ سارِبٌ بِالنَّهارِ. «10»
خدا «حالات، صفات و لحظه ولادت» جنين هائى را كه هر انسان و حيوان ماده اى آبستن است، و آنچه را رحم ها از زمان طبيعى حمل مى كاهند و آنچه را مى افزايند همه و همه را مى داند و هر چيزى نزد او اندازه معينى دارد. داناى نهان و آشكار و بزرگ و بلند مرتبه است.
براى او يكسان است كه كسى از شما گفتارش را پنهان كند يا آشكار سازد، و كسى مخفيانه در دل شب حركت كند يا در روز راه بپيمايد.
قالَ رَبِّي يَعْلَمُ الْقَوْلَ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ. «11»
پيامبر به آنان گفت: رازگوئى خود را پنهان مكنيد زيرا پروردگارم هر سخنى را در آسمان و زمين مى داند و او شنوا و داناست.
أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِي صُدُورِ الْعالَمِينَ. «12»
و آيا خدا به آنچه در سينه جهانيان است از همه آگاه تر نيست.
إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ. «13»
يقيناًخداست كه دانش و آگاهى به قيامت فقط نزد اوست و او باران را نازل مى كند. و اوضاع واحوال آنچه را در رحم هاست مى داند، و هيچ كس خبر ندارد فردا چه چيزى از خير و شر به دست مى آورد، و هيچ كس نمى داند در چه سرزمينى مى ميرد، بى ترديد خدا به همه چيز دانا و آگاه است.
يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ: «14»
خدا آنچه را در زمين فرو مى رود و آنچه را از آن بيرون مى آيد و آنچه از آسمان فرود مى آيد و آنچه در آن بالا مى رود به همه عالم و آگاه است و او مهربان و بسيار آمرزنده است.
علم خدا در روايات اهل بيت
حسين بن بشار مى گويد: از حضرت ابوالحسن على بن موسى الرضا (ع) پرسيدم:
«ايعلم الله الشيئ الذى لم يكن ان لو كان كيف كان يكون او لا يعلم الا ما يكون؟ فقال: ان الله تعالى هو العالم بالاشياء قبل كون الاشياء قال عزوجل: انا كنا نستنتسخ ما كنتم تعملون و قال لاهل النار: و لو رودو العاد والمانهو عنه و انهم لكاذبون، فقد علم عزوجل انه لو ردوهم لعادو المانهوا عنه و قال للملائكة لما قالوا اتجعل فيها من يفسد فيها من يفسد فيها و يسفك الدماء و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك قال انى اعلم ما لا تعلمون فلم يزل الله عزوجل علمه سابقا للأشياء قديما قبل ان يخلقها فتبارك ربنا و تعالى علوا كبيراً خلق الاشياء و علمه بها سابق لها كما شاء كذلك لم يزل ربنا عليما سميعا بصيراً:»
آيا خداوند چيزى را كه وجود نداشته به اين كه اگر وجود داشت چگونه مى بود، مى داند يا نمى داند مگر وقتى كه وجود پيدا كند؟
حضرت پاسخ داد خداوند بزرگ يقيناً عالم به اشياء است پيش از وجود اشياء، خداى عزوجل مى فرمايد: ما آنچه را همواره در دنيا انجام مى داديد مى نويسيم. «15» و به اهل آتش مى گويد: اگر اينان به دنيا برگردانده شوند به آنچه از آن نهى مى شدند باز مى گردند و اينان حتماً دروغ گو هستند، خدا به آنچه انجام نداده اند در صوت بازگشت و انجام آن عالم است، و به ملائكه كه پيش از آفرينش آدم گفتند: آيا كسى را مى خواهى در زمين قرار دهى كه در آن فساد و خون ريزى كند و ما تسبيح تو را همراه حمد به جا مى آوريم و تو را تقديس مى كنيد فرمود: آنچه را من مى دانم شما نمى دانيد، همواره علم و دانش خدا پيش از اشياء است و بر وجود اشياء پيش از آفريده شدن مقدم است.
پر بركت است پروردگار ما و بلند مرتبه است خداى ما همه چيز را آفريد در حالى كه علمش به آنها پيشى داشت آنگونه كه مى خواست، و همواره پروردگار ما از نظر علم و شنوائى و بصيرت چنين است.
محمد بن مسلم مى گويد از حضرت صادق (ع) پرسيدم معناى اين آيه چيست؟
يَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفى : «16»
خداوند پنهان و پنهان تر را مى داند
حضرت فرمود:
«السرّ ما كتمته فى نفسك و اخفى ما خطر ببالك ثم انسيته:»
پنهان چيزى است كه در باطن خود پوشيده داشتى، و پنهان تر چيزى است كه بر خيالت گذشته، سپس آن را فراموش كرده اى. «17» حضرت صادق (ع) درباره آخرين آيه سوره مباركه لقمان كه در آن پنج حقيقت مطرح است فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِى الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِى نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِى نَفْسٌ بِأَىِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ:»
يقيناً خداست كه آگاهى به قيامت فقط نزد اوست، و تنها اوست كه باران را نازل مى كند و زمان نزول و عدد قطرات باران را مى داند، و به آنچه در رحم هاست داناست، واحدى نمى داند در آينده چه چيزى از خير و شر را به دست مى آورد، و هيچ كس نمى داند در چه سرزمينى مى ميرد، بى ترديد خدا دانا و آگاه است.
اين پنج حقيقتى است كه هيچ فرشته مقربى و پيامبر مرسلى از آن آگاهى ندارد، و دانش اين امور از صفات و ويژگى هاى خداست. «18» در دعاهاى حضرت زهرا عليها سلام آمده است:
«سبحان من يعلم خواطر القلوب، سبحان من يحصى عدد الذنوب، سبحان من لاتخفى عليه خافيه فى الارض و لا فى السماء:»
منزه است آن كه آنچه بر قلب ها مى گذرد مى داند، منزه است كسى كه عدد گناهان را احصا مى كند، منزه است خداوندى كه پنهانى در زمين و آسمان از او پوشيده نيست.
ابو على قصاب مى گويد در محضر حضرت صادق (ع) گفتم:
«الحمد لله منتهى علمه فقال: لا تقل ذلك فانه ليس لعلمه منتهى:»
خدا را ستايش مى كنم تا مرز پايان علمش، فرمود اينگونه مگو زيرا براى علم خدا پايانى نيست. «19» ابن حازم مى گويد به حضرت صادق (ع) گفتم:
«هل يكون اليوم شيئ لم يكن فى علم الله عزوجل؟ قل لها بل كان فى علمه قبل ان ينشئ السماوات و الارض:» «20»
آيا امروز چيزى هست كه در عرصه علم خدا نباشد؟ فرمود نه بلكه در علم او بوده پيش از آن كه آسمانها و زمين را به وجود آورد.
از حضرت صادق (ع) روايت شده است:
«ان الله علم لا جهل فيه، حياة لا موت فيه، نور لا ظلمة فيه:» «21»
تحقيقاً خداوند عين علم است كه جهلى در آن نيست، فقط حيات و هستى است كه مرگى در آن وجود ندارد، نورى است كه ظلمتى در آن نيست.
اميرمؤمنان مى فرمايد:
«قد علم السرائر، و خبر الضمائر، له الاحاطة بكل شيئى:» «22»
به همه نهان ها آگاه است، و از همه انديشه ها با خبر است، و احاطه بر همه چيز ويژه اوست.
و نيز آن حضرت به علم خداوند اشاره كرده مى گويد:
«قَسَمَ اءَرْزاقَهُمْ وَ اءَحْصَى آثارَهُمْ وَ اءَعْمَالَهُمْ وَ عَدَدَ اءَنْفُسِهِمْ وَ خَائِنَةَ اءَعْيُنِهِمْ وَ مَا تُخْفِى صُدُورُهُمْ مِنَ الضَّمِيرِ وَ مُسْتَقَرَّهُمْ وَ مُسْتَوْدَعَهُمْ مِنَ الْاءَرْحَامِ وَ الظُّهُورِ إ لَى اءَنْ تَتَنَاهَى بِهِمُ الْغَايَاتُ:» «32»
روزى هاى موجودات را تقسيم كرد، و آثار و اعمالشان و عدد نفس هايشان را حساب نمود.
به خيانت چشم ها آگاه، و به آنچه در سينه ها پنهان مى كنند داناست، و به قرارگاهشان در ارحام و گذرگاهشان در اصلاب تا به نهايت وجودشان برسند عالم است.
«يَعْلَمُ عَجِيجَ الْوُحُوشِ فِى الْفَلَواتِ، وَ مَعاصِىَ الْعِبادِ فِى الْخَلَواتِ، وَاخْتِلافَ النِّينانِ فِى الْبِحارِ الْغامِراتِ، وَ تَلاطُمَ الْماءِ بِالرِّياحِ الْعاصِفاتِ:» «24»
خداوند آواز وحوش را در بيابان ها و گناهان بندگان را در مراكز پنهان و آمد و شد ماهيان را در درياهاى ژرف و عميق و تلاطم امواج آب را با وزش تندبادها مى داند و به همه آنها آگاه است.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- نشانه هائى از او 72.
(2)- حجرات 16.
(3)- بقره 215.
(4)- بقره 235.
(5)- آل عمران 29.
(6)- نساء 108.
(7)- انعام 60.
(8)- يونس 61.
(9)- هود 6.
(01)- رعد 10- 8.
(11)- انبياء 4.
(12)- عنكبوت 10.
(13)- لقمان 34.
(14)- سبا 2.
(15)- جاثيه 29.
(16)- طه 7.
(17)- بحار ج 4، ص 79، حديث 2.
(18)- تفسير على بن ابراهيم ج- بحار ج 4، ص 82.
(19)- بحار ج 4، ص 83، حديث 11.
(02)- توحيد صدوق ص.
(21)- توحيد صدوق ص.
(22)- نهج البلاغه خطبه 85.
(23)- خطبه 89.
(24)- خطبه 189.
منبع : پایگاه عرفان
