جهاد تهاجمى در قرآن‏

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

به جز مواردى كه در زمينه جهاد تدافعى بيان شد، اسلام انگيزه‏هاى ديگرى را نيز به عنوان مجوّز منطقى براى اعلان جهاد مى‏شناسد كه ما در اين‏جا به نام جهاد تهاجمى و رهائى بخش، آن را از ديدگاه قرآن مورد بررسى قرار مى‏دهيم.

در آغاز بايد به اين نكته توجّه كافى مبذول داشت كه قرآن در همان حال كه جنگ را در مواردى تجويز مى‏كند، شيوه مسلمانان مجاهد و رزمنده و پرهيزكارانى را كه پرچم پيكار رهائى بخش را به دوش مى‏كشند، اينچنين توصيف مى‏كند:

تِلْكَ الدّارُ الآْخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوّاً فِى الاْرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» «1»

آن سراى [پرارزش‏] آخرت را براى كسانى قرار مى‏دهيم كه در زمين هيچ برترى و تسلّط و هيچ فسادى را نمى‏خواهند؛ و سرانجام [نيك‏] براى پرهيزكاران است.

عوامل جهاد ابتدايى وتهاجمى‏

اهم انگيزه‏ها و عوامل جهاد ابتدايى و تهاجمى از اين قرار است:

1- آزاد كردن ملّت‏ها و توده‏هاى مردمى كه از شرايط آزاد انديشيدن و آزاد قضاوت كردن و بالأخره انتخاب آزاد نمودن، محرومند و موانع و سدها و دشوارى‏هايى بر اثر سلطه قدرتمندان و دولت مردان در راه درك حقايق و رسيدن به واقعيت‏ها بر سر راهشان قرار گرفته است، و نيز به منظور هموار كردن راه حقيقت يابى و نفى تحميل‏ها و استضعاف‏هاى فكرى و آماده كردن زمينه رشد آگاهى‏ها و شكوفائى انديشه‏ها.

وَ قاتِلُوهُمْ حَتّى‏ لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ للَّهِ فَانِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ الّا عَلَى الظّالِمينَ» «2»

و با آنان بجنگيد تا فتنه‏اى [چون شرك، بت‏پرستى و حاكميّت كفّار] بر جاى نماند و دين فقط ويژه خدا باشد. پس اگر بازايستند [به جنگ با آنان پايان دهيد و از آن پس‏] تجاوزى جز بر ضد ستمكاران جايز نيست.

2- براى رهائى بخشيدن به ملّت‏ها و گروه‏هاى تحت ستم كه خود ياراى گرفتن حق خويش را ندارند. و به گونه‏اى به استعمار و استثمار كشانده شده و از حقوق خود محروم گرديده و مستضعف شده‏اند، همان طور كه موسى و هارون براى مبارزه با فرعون كه ملّتش را به استضعاف كشانده بود فرستاده شدند:

انَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِى الاْرْضِ وَ جعَلَ اهْلَها شِيَعاً يَسْتَضْعِفُ طائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ ابْناءَهُمْ وَ يَسْتَحْيِى نَساءَهُمْ انَّهُ كانَ مِنَ الْمُفْسِدينَ» «3»

همانا فرعون [در سرزمين مصر] برترى‏جويى و سركشى كرد و مردمش را گروه‏گروه ساخت، در حالى كه گروهى از آنان را ناتوان و زبون گرفت، پسرانشان را سر مى‏بريد، و زنانشان را [براى بيگارى گرفتن‏] زنده مى‏گذاشت؛ بى‏ترديد او از مفسدان بود.

وَ نُرِيدُ انْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاْرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ ائِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ» «4»

و ما مى‏خواستيم به آنان كه در آن سرزمين به ناتوانى و زبونى گرفته شده بودند، نعمت هاى باارزش دهيم، و آنان را پيشوايان مردم و وارثان [اموال، ثروت‏ها و سرزمين‏هاى فرعونيان‏] گردانيم.

3- كمك و يارى دادن و همراهى با نهضت‏هاى آزادى‏بخش و مستضعفانى كه در سراسر جهان براى نجات خود در برابر استكبار و ستم جهانى مى‏جنگند.

وَ ما لَالَكُمْ تُقاتِلُونَ فِى سَبيلِ اللَّهِ وَ المُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا اخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظّالِمِ اهْلُها وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا» «5»

شما را چه شده كه در راه خدا و [رهايى‏] مردان و زنان و كودكان‏ مستضعف [ى كه ستمكاران هر گونه راه چاره را بر آنان بسته‏اند] نمى‏جنگيد؟ آن مستضعفانى كه همواره مى‏گويند: پروردگارا! ما را از اين شهرى كه اهلش ستمكارند، بيرون ببر و از سوى خود، سرپرستى براى ما بگمار و از جانب خود براى ما ياورى قرار ده.

نشانه‏هاى مجاهدان در راه خدا

در جنگ تدافعى گرچه انگيزه و هدف اصلى، جهاد در راه خداست، ولى بيشتر موارد آن به طورى كه بررسى كرديم مقاصد مادّى از قبيل بيرون راندن دشمن از سرزمين اسلامى و به دست آوردن حقوق از دست رفته و پاسدارى از مال و جان و نگهدارى از حقوق و منافع مادّى مشروع نيز مطرح است.

اما در موارد جنگ تهاجمى، جهاد در شكل توحيدى ناب و فقط براى خدا و تنها به خاطر هدف‏هاى معنوى ارائه شده است، حتى آن‏جا كه به يارى مستضعفان مى‏شتابند به دنبال هيچ گونه مقاصد و منافع مادّى براى خود نيستند.

اين واقعيّت را كه نشانگر ماهيّت جهاد ابتدايى اسلام و قداست كامل آن چه از نظر هدف و چه از نظر كيفيّت، اجراى آن مى‏باشد مى‏توان با تأمّل در آيات زير به دست آورد:

الَّذينَ انْ مَكَّنَّاهُمْ فِى الاْرْضِ اقامُوا الصَّلاةَ و آتَوُا الزَّكاةَ وَ امَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنْ الْمُنْكَرِ وَ للَّهِ عاقِبَةُ الاْمُورِ» «6»

همانان كه اگر آنان را در زمين قدرت و تمكّن دهيم، نماز را برپا مى‏دارند، و زكات مى‏پردازند، و مردم را به كارهاى پسنديده وا مى‏دارند و از كارهاى زشت بازمى‏دارند؛ و عاقبت همه كارها فقط در اختيار خداست.

با اين توصيف هرگز جهاد اسلامى با توسعه‏طلبى و قدرت‏خواهى و سلطه‏جوئى و استعمار و استثمار و جستجوى ثروت و سرزمين‏هاى بيشتر و حكومت جابرانه بر توده‏ها، آنگونه كه مقصد جنگجويان بى تقوا و سياستمداران است، آلوده نخواهد شد.

فَلْيُقاتِلْ فِى سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يَشْرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا بِالآْخِرَةِ» «7»

بايد كسانى كه زندگىِ زودگذرِ دنيا را با سراى جاويدان آخرت مبادله مى‏كنند، در راه خدا بجنگند.

بى شك چنين كسانى كه حاضر شده‏اند دنيا و جانشان را به جهان معنويّت بيكران آخرت از دست بدهند، هرگز با مقاصد پست و آرمان‏هاى توسعه‏طلبانه و طمعكارانه آلوده نخواهند شد.

انَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرتابُوا وَ جاهَدُوا بِامْوالِهِمْ وَ انْفُسِهِمْ فِى سَبيلِ اللَّهِ اولئِكَ هُمُ الصّادِقُونَ» «8»

مؤمنان فقط كسانى‏اند كه به خدا و پيامبرش ايمان آورده‏اند، آن گاه [در حقّانيّت آنچه به آن ايمان آورده‏اند] شك ننموده و با اموال و جان هايشان در راه خدا جهاد كرده‏اند؛ اينان [در گفتار و كردار] اهل صدق و راستى‏اند.

وقتى مؤمنى كه در راه ايمان به خدا و پيامبرش ترديدى به دل راه نمى‏دهد و آماده تقديم اموالش مى‏شود كه محصول تلاش عمر اوست و جانش را در راه ايمانش تقديم كند، چگونه مى‏تواند جهادش با مقاصد پست بشرى، رنگ غير خدائى به خود بگيرد.

انَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنينَ انْفُسَهُمْ وَ امْوالَهُمْ بِانّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِى‏ سَبيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِى التَّوْراةِ وَ الاْنْجيلِ وَ الْقُرآنِ وَ مَنْ اوْفى‏ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذى بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ* التّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السّائِحُونَ الرّاكِعُونَ السّاجِدُونَ الآْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤمِنينَ» «9»

يقيناً خدا از مؤمنان جان‏ها و اموالشان را به بهاى آن كه بهشت براى آنان باشد خريده؛ همان كسانى كه در راه خدا پيكار مى‏كنند، پس [دشمن را] مى‏كشند و [خود در راه خدا] كشته مى‏شوند [خدا آنان را] بر عهده خود در تورات و انجيل و قرآن [وعده بهشت داده است‏] وعده‏اى حق؛ و چه كسى به عهد و پيمانش از خدا وفادارتر است؟ پس [اى مؤمنان!] به اين داد و ستدى كه انجام داده‏ايد، خوشحال و شاد باشيد؛ و اين است كاميابى بزرگ.* [آن مؤمنان، همان‏] توبه‏كنندگان، عبادت كنندگان، سپاس‏گزاران، روزه‏داران، ركوع كنندگان، سجده‏كنندگان، فرمان‏دهندگان به معروف و بازدارندگان از منكر و پاسداران حدود و مقرّرات خدايند؛ و مؤمنان را [به رحمت و رضوان خدا] مژده ده.

امير المؤمنين عليه السلام درباره جهاد در راه خدا مى‏فرمايد:

فَانَّ الْجَهادَ بابٌ مِنْ ابْوابِ الْجَنَّةِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخاصَّةِ اوْليائِهِ، وَ هُوَ لِباسُ التَّقْوى، وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصينَةُ، وَ جُنَّتُهُ الْوَثيقَةُ. «10»

جهاد درى است از درهاى بهشت كه خدا آن را براى بندگان مخصوص و برگزيده‏اش گشوده است. جهاد پوشش پرهيزكارى، و زره محكم و مقاوم‏ خدائى و سپر قابل اطمينان خداست.

ارزش جهاد گرى در راه حق‏

آنان كه براى برقرارى توحيد، و دفاع از فرهنگ پاك حق، و حفظ مرزهاى اسلام، همراه با قصد قربت به جهاد برمى‏خيزند از چنان ارزشى در پيشگاه حق برخوردارند، كه از اين ارزش جز ذات مقدّس حضرت ربّ احدى واقف و آگاه نيست.

انَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِى سَبيلِ اللَّهِ اولئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ» «11»

يقيناً كسانى كه ايمان آورده، و آنان كه هجرت كرده و در راه خدا به جهاد برخاستند، به رحمت خدا اميد دارند؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.

بدون شك كسانى كه خواب را بر خود حرام كرده، در راه خدا دل از خانه و آشيانه شسته‏اند و راهى جبهه‏ها گشته‏اند، بر كسانى كه از علايق دنيوى نبريده، در خانه‏هاى خويش راحت آرميده‏اند، برترى بسيار دارند.

لا يَسْتَوِى الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ اولِى الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِى سَبيلِ اللَّهِ بِامْوالِهِمْ وَ انْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِامْوالِهِمْ وَ انْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلّاً وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ اجْراً عَظيماً* دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً» «12»

آن گروه از مؤمنانى كه بدون بيمارى جسمى [و نقص مالى، و عذر ديگر، از رفتن به جهاد خوددارى كردند و] در خانه نشستند، با مجاهدانى كه در راه خدا با اموال و جان‏هايشان به جهاد برخاستند، يكسان نيستند. خدا كسانى را كه با اموال و جان‏هايشان جهاد مى‏كنند به مقام و مرتبه‏اى بزرگ بر خانه‏نشينان برترى بخشيده است. و هر يك [از اين دو گروه‏] را [به خاطر ايمان و عمل صالحشان‏] وعده پاداش نيك داده، و جهادكنندگان را بر خانه‏نشينانِ [بى‏عُذر] به پاداشى بزرگ برترى داده است.* به درجات و رتبه‏هايى، و آمرزش و رحمتى ويژه از سوى خود؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است.

مجاهدان در روايات‏

رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره مجاهدان در راه خدا فرموده:

مَثَلُ الْمُجاهِدينَ فِى سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ الْقائِمِ الْقانِتِ لايَزالُ فِى صَوْمِهِ وَ صَلاتِهِ حَتّى‏ يَرْجِعَ الى‏ اهْلِهِ. «13»

مثل مجاهدان در راه خدا مانند كسى است كه قائم و قانت باشد و هميشه در روزه و نماز، تا وقتى كه به سوى اهلش بازگردد.

و نيز آن حضرت فرمود:

الْمُجاهِدُونَ فِى سَبيلِ اللَّهِ قُوّادُ اهْلِ الْجَنَّةِ. «14»

مجاهدان در راه خدا رهبران اهل بهشت‏اند.

و آن حضرت فرمود:

يَرْفَعُ اللَّهُ الْمُجاهِدَ فِى سَبيلِهِ عَلى غَيْرِهِ مِائَةَ دَرَجَةٍ فِى الْجَنَّةِ، مَا بَيْنَ كُلِ‏ دَرَجَتَيْنِ كَما بَيْنَ السَّماءِ وَ الاْرْضِ. «15»

خداوند، مجاهد در راهش را بر غير او صد درجه در بهشت رفعت و بلندى بخشد كه فاصله ميان هر دو درجه همانند فاصله ميان آسمان و زمين است.

و آن جناب فرمود:

انَّ اللَّهَ يَدْفَعُ بِمَنْ يُجاهِدُ عَمَّنْ لايُجاهِدُ. «16»

همانا خداوند بلاها را از كسى كه جهاد نمى‏كند به واسطه جهادگر دور مى‏كند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

دَعا مُوسى‏ وَ امَّنَ هارُونَ عليهما السلام وَ امَّنَتِ الْمَلائِكَةُ، فَقالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: اسْتَقيما فَقَدْ اجِيبَتْ دَعْوتُكُما. وَ مَنْ غَزا فِى سَبيلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اسْتُجِيبَتْ لَهُ كَما اسْتُجِيبَتْ لَهُما الى يَوْمِ الْقِيامَةِ. «17»

موسى عليه السلام دعا كرد و هارون و ملائكه آمين گفتند، پس خداوند عزّ و جلّ فرمود: پايدار باشيد، هر آينه دعاى شما را قبول مى‏كنم. و هر آن كس كه در راه خداوند عزّ و جلّ جنگ كند دعاى او قبول مى‏شود همان طور كه دعاى آن دو تا روز قيامت قبول شد.

حضرت صادق عليه السلام مى‏فرمايد:

ثَلاثةٌ دَعْوَتُهُم مُسْتَجابَةٌ، احَدُهُمُ الْغازى فِى سَبيلِ اللَّهِ، فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونَهُ .... «18»

دعاى سه كس پذيرفته مى‏شود، يكى از آنها رزمنده‏اى است كه در راه خدا مى‏جنگد، پس ببينيد چگونه جانشين او مى‏شويد ....

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

انَّ الْغُزاةَ اذا هَمُّوا بِالْغَزْوِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُمْ بَراءَةً مِنَ النّارِ. «19»

به درستى كه جنگجويان و رزمندگان وقتى كه قصد جنگ كنند، خداوند براى آنها برائت از آتش مى‏نويسد.

و نيز آن حضرت فرمود:

وَ مَنْ خَرَجَ فِى سَبيلِ اللَّهِ مُجاهِداً فَلَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُمِائَةِ الْفِ حَسَنَةٍ، وَ يُمْحى عَنْهُ سَبعُمِائَةِ الْفِ سَيِّئَةٍ، وَ يُرْفَعُ لَهُ سَبْعُمِائَةِ الْفِ دَرَجَةٍ، وَ كانَ فِى ضَمانِ اللَّهِ، بِاىِّ حَتْفٍ ماتَ كانَ شَهيداً، وَ انْ رَجَعَ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ مُسْتَجاباً دُعاؤُهُ. «20»

و هر كس در راه خدا در حالت جهاد خارج شود، پس براى او به ازاى هر قدمى هفتصدهزار حسنه نوشته مى‏شود، و هفتصد هزار گناه از او پاك مى‏گردد، و هفتصد هزار درجه به او رفعت دهند، و او در كفالت خدا خواهد بود، به هر مرگى كه بميرد شهيد خواهد بود، و اگر سالم برگردد در حالتى برمى‏گردد كه گناهان او بخشيده شده، و دعاهايش مستجاب گرديده است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

إِذا خَرَجَ الْغازى مِنْ عَتَبَةِ بابِهِ بَعَثَ اللَّهُ مَلَكاً بِصَحيفَةِ سَيِّئاتِهِ فَطَمَسَ سَيِّئاتِهِ. «21»

وقتى كه رزمنده از درگاه خانه‏اش خارج شود، خداوند ملكى را با صحيفه‏ سيئات و گناهان او ارسال مى‏كند، پس وى گناهان او را مى‏پوشاند و محو مى‏كند.

و نيز آن حضرت مى‏فرمايد:

فَاذا وَدَّعَهُمْ اهْلُوهُمْ بَكَتْ عَلَيْهِمُ الْحيطانُ وَ البُيُوتُ. «23»

و چون خانواده‏هاى رزمندگان به بدرقه ايشان مى‏روند، ديوارها و خانه‏ها بر آنها مى‏گريند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد:

انَّ الْغُزاةَ اذا هَمُّوا بِالْغَزْوِ ... وَ يَخْرُجُونَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ كَما تَخْرُجُ الْحَيَّةُ مِنْ سِلْخِها. «24»

رزمندگان چون عزم جهاد كنند ... و از گناهان خود خارج مى‏شوند همان طورى كه مار از پوستش بيرون مى‏رود.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

انَّ صَبْرَ الْمُسْلِمِ فِى بَعْضِ مَواطِنِ الْجِهادِ يَوْماً واحِداً خَيْرٌ لَهُ مِنْ عِبادَةِ ارْبَعينَ سَنَةً. «25»

به درستى كه صبر يك روز مسلمان در بعضى از ميدان‏هاى جهاد، براى او از عبادت چهل سال بهتر است.

حضرت باقر عليه السلام مى‏فرمايد:

وَ ما مِنْ قَدَمٍ احَبَّ الَى اللَّهِ مِنْ خُطْوَةٍ الى ذِى رَحِمٍ اوْ خُطْوَةٍ يُتِمُّ بِها زَحْفاً فِى سَبيلِ اللَّهِ. «26»

هيچ گامى در نزد خدا دوست داشتنى‏تر نيست از گامى كه براى ديدار اقوام برداشته شود، و يا گامى كه به وسيله آن جهاد در راه خدا انجام گيرد.

امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى‏كند:

انَّ جَبْرَئِيلَ اخْبَرنِى بِامْرٍ قَرَّتْ بِهِ عَيْنِى، وَ فَرَحَ بِهِ قَلْبِى، قالَ: يا مُحَمَّدُ! مَنْ غَزا غَزْوَةً فِى سَبيلِ اللَّهِ مِنْ امَّتِكَ فَما اصابَتْهُ قَطْرَةٌ مِنَ السّماءِ اوْ صُداعٌ الّا كانَتْ لَهُ شَهادَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ. «27»

جبرئيل مرا به مسئله‏اى خبر داد كه چشمانم بدان روشن و قلبم شاد گشت، جبرئيل گفت: اى محمّد! هر كس از امّت تو كه در راه خدا جنگ كند، پس بر او قطره‏اى از آسمان نبارد و يا سردردى نگيرد مگر آن كه براى او در روز قيامت گواهى دهند.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

كُلُّ عَيْنٍ ساهِرَةٌ يَوْمَ الْقِيامَةِ الّا ثَلاثَ عُيُونٍ، عَيْنٌ سَهَرَتْ فِى سَبيلِ اللَّهِ، وَ عَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللَّهِ، وَ عَيْنٌ بَكَتْ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ. «28»

تمام چشم‏ها در روز قيامت گريان و چون چشمه روانند مگر سه چشم:

چشمى كه در راه خدا بيدارى كشد، و چشمى كه از محرّمات خدا بسته شود، و چشمى كه از ترس خدا بگريد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- قصص (28): 83.

(2)- بقره (2): 193.

(3)- قصص (28): 4.

(4)- قصص (28): 5.

(5)- نساء (4): 75.

(6)- حج (22): 41.

(7)- نساء (4): 74.

(8)- حجرات (49): 15.

(9)- توبه (9): 111- 112.

(10)- نهج البلاغه: خطبه 27.

(11)- بقره (2): 218.

(12)- نساء (4): 95- 96.

(13)- مستدرك الوسائل: 11/ 13، باب 1، حديث 12293، جامع احاديث الشيعه: 13/ 8، حديث 13.

(14)- مستدرك الوسائل: 11/ 18، باب 1، حديث 12313، بحار الأنوار: 8/ 199، باب 23، حديث 202.

(15)- مستدرك الوسائل: 11/ 18، باب 1، حديث 12313، جامع احاديث الشيعه: 13/ 8، حديث 17.

(16)- مستدرك الوسائل: 11/ 14، باب 1، ذيل حديث 12295، جامع احاديث الشيعه: 13/ 15، حديث 30.

(17)- مستدرك الوسائل: 11/ 7، باب 1، حديث 12276، الجعفريات: 76، كتاب الجهاد.

(18)- وسائل الشيعة: 15/ 21، باب 3، حديث 19931؛ تهذيب الأحكام: 6/ 122، باب 54، حديث 7.

(19)- بحار الأنوار: 97/ 12، باب 1، حديث 27؛ مستدرك الوسائل: 11/ 10، باب 1، حديث 12289.

(20)- وسائل الشيعة: 15/ 18، باب 1، حديث 19927؛ كشف الغطاء: 2/ 283.

(21)- مستدرك الوسائل: 11/ 13، باب 1، ذيل حديث 12293، جامع احاديث الشيعه: 13/ 8، حديث 13.

(23)- بحار الأنوار: 97/ 12، باب 1، حديث 27؛ مستدرك الوسائل: 11/ 10، باب 1، حديث 12289.

(24)- بحار الأنوار: 97/ 12، باب 1، حديث 27؛ مستدرك الوسائل: 11/ 10، باب 1، حديث 12289.

(25)- مستدرك الوسائل: 11/ 21، باب 1، حديث 12324؛ عوالى اللآلى: 1/ 282، فصل 10، حديث 121.

(26)- بحار الأنوار: 97/ 14، باب 1، حديث 31؛ الزهد: 76، باب 13، حديث 204.

(27)- بحار الأنوار: 97/ 8، باب 1، حديث 5؛ تهذيب الأحكام: 6/ 121، باب 54، حديث 1.

(28)- بحار الأنوار: 97/ 50، باب 5، حديث 32؛ مستدرك الوسائل: 11/ 17، باب 1، حديث 12307.