پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
فرخنده میلاد با سعادت پیامبر اعظم اسلام حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و فرا رسیدن هفته وحدت بر امت بزرگ اسلامی مبارک باد. امیدواریم که این ایام سرور بر همه مسلمانان با سلامتی و سعادت همراه شود.
وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله همانند قرآن کریم محور اتحاد امت اسلامی بوده و از همین رو بایسته است که همه مسلمانان به هر اندازه که می‌توانند در تجلیل و احترام به ساحت مقدس ایشان تلاش و کوشش نمایند. ما هم در اینجا چند مطلب درباره حضرتشان به رسم یادآوری و اظهار ارادت عرض می نماییم.
تجلّی نور حقّ
جناب «عبدالله بن عبدالمطلب» پدر گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله هستند که بنا بر قول ابن اسحاق و ابن أثیر پیش از به دنیا آمدن ایشان از دنیا رفتند (1) - نظری که در میان ما هم معروفتر است- و بنا بر قول یعقوبی که آن را از امام صادق علیه السلام روایت کرده پس از دوماهگی حضرت از دنیا رفته‌اند.(2) شیخ کلینی هم در کافی بدون اینکه مطلب را به صورت روایت گزارش نماید می‌فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله در دوماهگی پدر خود را از دست داد.(3) قول سوم از جناب ذهبی مورخ برجسته اهل سنت است که سن حضرت را بیست و هشت ماه ذکر کرده است.(4) در هر حال، سن جناب عبدالله در هنگام وفات، بیست و پنج یا بیست و هشت سال بوده است.(5)
در دوران نوزادی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برای شیرخواری از دو بانو استفاده کردند: «ثویبة» کنیز ابولهب که پیش از پیامبر صلی الله علیه و آله به حضرت حمزة سیدالشهدا - عموی بزرگوار پیامبر صلی الله علیه و آله - هم شیر داده است.(6) از همین رو پیامبر صلی الله علیه و آله با عمویشان جناب حمزه، برادر رضاعی هم بودند که در روایات هم اشاره شده است.(7) (از نظر سن،حضرت حمزه چهار سال از پیامبر صلی الله علیه و آله بزرگتر بودند.(8))
علامه ابن عبدالبر- متوفی462- از اکابر علمای اهل سنت در الاستیعاب نقل می‌فرماید که:
«پیامبر همواره ثویبه را گرامی می‌داشت و او حتی پس از ازدواج پیامبر با خدیجه به دیدن ایشان می‌آمد و مورد احترام خدیجه هم بود. ابولهب پس از هجرت پیامبر او را آزاد کرد و پیامبر همواره از مدینه- به مکه- برای او لباس و هدیه ارسال می‌فرمود تا اینکه او پس از جنگ خیبر از دنیا رفت.»(9)
رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله با همنشینانش چنین بود كه دائما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بدزبان و عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچكس از او مایوس نمى شد، و هر كس به در خانه او مى آمد نومید بازنمى گشت
جالب است که اسلام آوردن این بانو هم در تاریخ روشن نیست- هرچند طبرسی در اعلام الوری مدعی آن است (10) - اما پیامبر صلی الله علیه و آله از احترام و قدردانی از مادر رضاعی خود کوتاهی نمی‌کردند.
بانوی دوم «حلیمة» از قبیله بنی سعد است است. دختر عبدالله بن حارث و همسر حارث بن عبداعزی بن رفاعة. پیامبر صلی الله علیه و آله در حدود چهار سال نزد این بانو در میان قبیله بنی سعد اقامت داشتند و دوسال از ایشان شیر خوردند. حضرت برای حلیمه و قبیله او برکات فراوانی داشتند که در تاریخ گزارش شده است.(11) او پیامبر صلی الله علیه و آله را در پنج سالگی به مادر باز گرداند.(12)
حضرت آمنة مادر بزرگوار پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در سفری که ایشان را برای دیدن دائی‌هایشان به مدینه برده بود بیمار شده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شش سالگی مادر خود را هم از دست دادند.(13)
پیامبر مهربانی، اینگونه بود
درباره اخلاق فردی و اجتماعی آن بزرگوار سخن بسیار است. جناب شیخ صدوق- عالم برجسته امامیه در قرن چهارم- در کتاب شریف معانی الاخبار بابی را اختصاص به ویزگی‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله داده است و در آنجا به چند سند از امام حسن مجتبی علیه السلام مطالبی را در توصیف پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که ایشان از دایی خود « هند بن ابی هاله» که در توصیف پیامبر صلی الله علیه و آله معروف بوده روایت کرده اند. این آقای هند فرزند ابوهاله اولین همسر امّ المۆمنین خدیجه کبری علیهاالسلام است. او در جنگ بدر و به قولی احد حاضر بوده و سرانجام هم در رکاب امیرالمۆمنین علیه السلام در روز جمل به شهادت رسید.(14)
در ادامه امام حسن علیه السلام از امام حسین علیه السلام و ایشان از پدربزرگوارشان امیرالمۆمنین علیه السلام به توصیف حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله ادامه داده‌اند که به نقل چند جمله از این گزارش تاریخی درباره سیره اخلاقی پیامبر صلی الله علیه و آله اکتفا می‌نماییم. در بخشى از این گزارش (15) آمده است:
« پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله كلام خویش را در خزانه قلب خود حفظ مى نمود و جز مواردى كه خود به آن عنایت داشت یا گفتنش ضرورى بوده و مى بایست مردم متوجه آن باشند، لب به سخن نمى گشود، با مردم خوگرفته و مونس مى گردید و چنان جاذبه اش قوى بود كه هیچ كس را از خود دور نمى ساخت (میان مردم ایجاد دوستى كرده و از تفرقه پرهیز داشت) بزرگ هر طایفه را احترام و اكرام مى فرمود، و او را فرمانرواى ایشان قرار مى داد، با مردم با احتیاط و پرهیز برخورد مى كرد بدون آنكه خوش رفتارى و گشوده رویى خویش را از كسى دریغ دارد، اگر مدّتى یارانش را نمى دید از احوالشان جویا شده و دلجوئى مى كرد، و از اینكه در میان مردم چه مى گذرد و وقایع روزمرّه چیست، سۆال مى فرمود. كار نیك را تحسین و تقویت و كار زشت را نكوهش و پست و بى مقدار مى كرد، در همه امور میانه رو بوده و هرگز تندروى نمى كرد، از خدا غافل نبود، تا مبادا مردم نیز غفلت ورزند، یا دلسرد و از حقّ رویگردان شوند.
رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله با همنشینانش چنین بود كه دائما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بدزبان و عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچكس از او مایوس نمى شد، و هر كس به در خانه او مى آمد نومید بازنمى گشت: سه چیز را از خود رها كرده بود: مجادله در سخن، پرگویى، و دخالت در كارى كه به او مربوط نبود رها كرده بود. كسى را مذمت نمى كرد، و سرزنش نمى فرمود، و از لغزشها و عیوب پنهانى مردم جستجو نمى كرد. هرگز سخن نمى گفت مگر در مورد امورى كه ثواب الهى را امید داشت، در موقع سخن گفتن به قدرى نافذ الكلمة بود كه همه سكوت اختیار مى كردند و تكان نمى خوردند، و به هنگامى كه ساكت مى شد آنها به سخن درمى آمدند، اما نزد او هرگز نزاع و مجادله نمى كردند ... هر گاه فرد غریب و ناآگاهى با خشونت سخن مى گفت و درخواستى مى كرد تحمل مى نمود، و به یارانش مى فرمود: هر گاه كسى را دیدید كه حاجتى دارد به او عطا كنید، و هرگز كلام كسى را قطع نمى كرد تا سخنش پایان گیرد ... ».
پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله كلام خویش را در خزانه قلب خود حفظ مى نمود و جز مواردى كه خود به آن عنایت داشت یا گفتنش ضرورى بوده و مى بایست مردم متوجه آن باشند، لب به سخن نمى گشود، با مردم خوگرفته و مونس مى گردید و چنان جاذبه اش قوى بود كه هیچ كس را از خود دور نمى ساخت
اینها همه تاریخ اسلام است و در گزارشات پراکنده اصحاب موجود است. امتیاز این نقل در جامعیت آنست.
پیامبر رحمت، اینچنین گفت
اما در فرمایشات پیامبر صلی الله علیه و آله هم تأکید روی رعایت اخلاق زیاد است که در اینجا به چند روایت اشاره مى كنیم:
در حدیثى آمده است كه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق» (16) ؛ من براى این مبعوث شده ام كه فضائل اخلاقى را تكمیل كنم.
و در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است:
« ان صاحب الخلق الحسن له مثل أجر الصائم القائم » (17) ؛ آدم خوش اخلاق با حسن خلق خود به درجه كسى مى رسد كه شبها به عبادت مى ایستد، و روزها روزه دار است.
و باز از همان حضرت آمده است كه فرمود:
« ما یوضع فی میزان امرء یوم القیامة افضل من حسن الخلق » (18) ؛ چیزى در میزان عمل در روز قیامت سنگین تر از خلق خوب نیست.
امیدواریم که این مختصر برای خوانندگان محترم مفید باشد.
پی نوشت:
1) السیرة النبویة1/134- الکامل فی التاریخ1/548.
2) تاریخ یعقوبی2/10.
3) الکافی1/439.
4) سیر اعلام النبلاء1/42.
5) الکامل، پیشین.
6) الاستیعاب1/24- انساب الاشراف1/94 او پس از پیامبر به ابوسلمة- همسر قبلی أم المۆمنین ام سلمة هم شیر داده است.
7) من لایحضره الفقیه3/260 از شیخ صدوق.
8) اعلام الوری/6 و کشف الغمة1/15.
9) الاستیعاب1/24.
10) اعلام الوری/6.
11) السیرة النبویة1/137ابن اسحاق.
12) آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام/56.
13) السیرة النبویة1/141.
14) تاریخ پیامبر اسلام/56-به توصیف هند در کتاب اسدالغابة5/72 و1/24 که از منابع خوب اهل سنت است، هم مراجعه و با نقل مذکور مقایسه شود.
15) معانی الاخبار/باب32.
16) بحارالانوار67/372.
17) اصول کافی2/100.
18) همان2/99.
سید محمد مهدی رفیع پور
مدّرس حوزه و دانشگاه
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منبع : تبیان
