کلمه نخست/ دریای دانش

امام صادق(ع) که موافق و مخالف و دوست و دشمن به بزرگی جایگاه و بی کرانه دریای دانش او اعتراف دارند، افزون بر فقه و تفسیر و کلام و اخلاق و حدیث علومی را که تا آن روز در حجاز و عراق سابقه نداشت عرضه کرد و با تدریس فیزیک، جغرافیا، نجوم، هیئت و پزشکی جمع زیادی را در اطراف شمع وجود خویش گرد آورد به گونه ای که شاگردان آن حضرت را افزون بر چهار هزار نفر دانسته اند.

دوران 33 ساله امامت امام صادق(ع) یعنی از سال 115 تا سال 148ه··· .ق مصادف بود با از بین رفتن بنی امیه و روی کار آمدن بنی عباس، در این مدت پنج نفر از حاکمان سفاک اموی یکی پس از دیگری روی کار آمدند. دوران سراسر محنت و ظلمت بنی امیه پایان یافت و حاکمان بنی عباس قدرت را در دست گرفتند.

بنی عباس نیز گرچه با شعار حمایت از تشیّع و اهل بیت روی کار آمدند ولی در سختگیری و دشمنی با اهل بیت دست کمی از بنی امیه نداشتند.

سفاح و منصور سرگرم استحکام قدرت خود بودند و ترجیح می دادند همه تلاش خود را صرف نهادینه کردن حکومت و بسط و سیطره قدرت خود بر همه مناطق اسلامی کنند. و مخالفان و بقایای بنی امیه را که هنوز در این سوی و آن سوی عَلَم طغیان برمی افراشتند و اساس حاکمیت را تهدید می کردند سرکوب کنند.

امام صادق(ع) از موقعیت ویژه ای که در اثر منازعات و کشمکش های امویان و عباسیان به وجود آمده بود به نحو شایسته ای استفاده کرد و با برخورد هوشمندانه و حساب شده با حاکمان اموی و عباسی و کارگزاران آنها به بسط و گسترش فرهنگ اهل بیت پرداخت و با تربیت هزاران فقیه و محدث و متکلم و ... پایه های تشیع و اسلام ناب محمدی را استوار ساخت و اندیشه های انحرافی غالیان و صوفیان و زندیقانی همانند ابن ابی العوجاء را پاسخ گفت.

ابوالعباس سفاح امام را به بغداد طلبید و در نظر داشت امام را به اقامت اجباری در بغداد وادار کند ولی پس از مدتی وجود امام در بغداد را به صلاح حکومت ندید و آن حضرت را به مدینه برگرداند. منصور نیز وقتی به حکومت رسید امام را احضار کرد و برای مدت دو سال امام را در محل حکومت خویش نگه داشت. بر اساس نوشته مورخان در این مدت دست کم پنج بار منصور اراده قتل آن حضرت را کرد ولی هر بار به جهتی توفیق نیافت و دستور داد امام را به مدینه برگردانند. امام صادق(ع) در مدت اقامت اجباری در عراق نیز حوزه درسی خویش را برقرار ساخت و از دریای دانش خود همه را سیراب کرد. و سرانجام به دستور منصور، امام مسموم شد و در 25 شوال سال 148 به شهادت رسید و در بقیع در جوار قبور مطهر پدر و جد و عموی خود به خاک سپرده شد. سلام بر او روزی که تولد یافت و روزی که با دریای علم خود همه را سیراب کرد و روزی که به دیدار حق شتافت.