يکي از خواست هاي بنيادين بشر خسته ي امروز، يافتن دور نمايي از آينده اي روشن و پر اميد است که از بدو پيدايش انسان و هبوط حضرت آدم تاکنون، بشارت فرا رسيدن آن داده شده است: آينده اي درخشان که شکوه و عظمت آن دل هاي مالامال از انتظار و شوق را مدهوش خود کرده و همين جذابيت، بستر طرح پرسش هاي گوناگوني درباره ي آن شده است. يکي از اين پرسش ها درباره ي آثار و تحولات ظهور و موعود اديان است. بايد گفت در اين دوره بشر شاهد تحولات شگرفي در زمينه هاي مختلف خواهد شد كه همگي در راستاي تكامل جامعه ي بشري قرار دارند, لذا, نخست لازم است تصوير روشني از واژه ي تكامل داشته باشيم و سپس به جنبه هاي مختلف آن بپردازيم.
بايد توجه داشت هر موجودي زمينه ها و استعدادهاي وصول به فعليت هايي را دارد كه متناسب با آن و سازگار با طبيعت و سرشت و استعدادهاي دروني اش هستند, از اين رو كمال هر چيز عبارت است از: «رسيدن شيء به فعليت و وضعيتي كه با آن ملايم و سازگار باشد» ( احمد واعظي, انسان از ديدگاه اسلامي، ص 149, انتشارات سمت، چاپ اول، 1377).
بنابراين, تكامل بشر و جامعه بشري به معناي شكوفا شدن و به فعليت رسيدن همه امكان ها و استعدادها و ظرفيتهاي آن است. از طرفي بايد توجه داشت كه بشر و جامعه بشري داراي استعدادهاي متعدد و متنوعي است كه تكامل حقيقي با شكوفايي و به فعليت رسيدن همه آنها تحقق مي يابد. از آنجا كه بشر موجودي دو بعدي است, برخي از اين استعدادها و در نتيجه, برخي از اين ابعاد تكامل, ناظر به زندگي مادي وبرخي ديگر, ناظر به بعد معنوي و اخلاقي بشر است.
از اين رو, تكامل حقيقي بشر, كه وعده ي تحقق آن در عصر ظهور آورده شده است, همه ي جنبه هاي حيات بشري را در بر مي گيرد و پاسخ گوي همه ي نيازها و خواسته هاي وي, چه در دايره ي امور معنوي و چه در قلمرو امور مادي خواهد بود. در اين مقاله مي كوشيم تا دورنمايي از مهم ترين ابعاد جامعه ي بشري در آن عصر طلايي را به كمك احاديث و روايات به دست آوريم.
1. تكامل فكري:
در زمان ظهور و بر پايي دولت كريمه امام زمان(عج) سطح انديشه و فكر مردم به نحو چشم گيري بالا مي رود. امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «اذا قام قائمنا وضع الله يده علي رئوس العباد فجمع بها عقولهم و كملت به احلامهم ؛ وقتي كه قائم ما قيام مي كند, خدا دست لطفش را بر سر بندگان مي نهد و بدين وسيله عقل هاي پراكنده ي آنها را جمع مي كند و انديشه ي آنان را به حد كمال مي رساند»(كليني, الكافي، تهران، انتشارات دارالكتب الاسلاميه, چاپ چهارم، ج 1, ص 25).
2. رشد معنويت و اخلاق:
يكي ديگر از جنبه هاي تكامل بشري در عصر موعود را مي توان در وادي معنويت و اخلاق جست و جو كرد. متأسفانه در دنياي كنوني در كنار توسعه ي صنايع و علوم, شاهد روند نزولي سير بشريت در حوزه ي اخلاق بوده ايم, اما در آن دوران طلايي, رشد جنبه هاي مختلف حيات بشري, چه مادي و چه معنوي, متوازن خواهد بود.
امام حسن(ع) مي فرمايد: خداوند در آخر الزمان مهدي را بر مي انگيزد و كسي از منحرفان و فاسدان نيست, مگر اين كه اصلاح گردد (نجم الدين طبسي، چشم اندازي از حکومت مهدي، چاپ سازمان تبليغات اسلامي، ص 206، به نقل از متن الرحمان، ج 2، ص 42 و اثبات الهداه، ج 3، ص 524).
حضرت اميرالمؤمنين(ع) از رخت بر بستن بدي ها و ناراحتي ها و جايگزين شدن خير و نيكي به جاي آن در اين دوران خبر مي دهد» (همان، ص 230 به نقل از الشيعه و الرجعه، ج 1 ، ص 167).
و در جاي ديگر مي فرمايد: «و لذهب الشحنا من قلوب العباد؛ کينه توزي از دلهاي بندگان خارج مي شود» (محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 52، ص 316).
همه ي اين امور از استقرار و بسط اخلاق و معنويت حکايت دارد.
3. رشد علم و فرهنگ اسلامي:
از ديگر موارد پيشرفت و تکامل بشري در اين دوران، بالا رفتن آگاهي هاي ديني و مذهبي همگان است. امام باقر(ع) مي فرمايد: «در روزگار مهدي به اندازه اي به شما حکمت و فهم داده خواهد شد که يک زن در خانه اش به طريق کتاب خدا و سنت پيامبر قضاوت مي کند» (همان، ج 53، ص 352).
4. جهان شمولي اسلام (دين حق)
يکي ديگر از جنبه هاي تکامل بشري در عصر موعود، رشد و توسعه و فراگير شدن آيين حق (اسلام) خواهد بود. در اين دوران، اديان دروغين و ساخته ي اوهام بشري و نيز اديان تحريف شده رخت بربسته و پرتو دين حق سراسر پهناي اين کره ي خاکي را در خواهد نورديد.
امام باقر(ع) در تفسير آيه ي سي و سوم سوره ي توبه مي فرمايد: «در آن زمان کسي باقي نمي ماند، مگر آن که به رسالت محمد(ص) اعتراف و اقرار کند» (محمد بن مسعودعياشي، تفسير عياشي، تهران، چاپخانه علميه، ج 2، ص 87).
5. شکوفايي اقتصاد و رفاه اجتماعي
در پرتو تحول فرهنگي و اخلاقي بشر و رشد تقوا و نيکي ها، نعمت هاي الهي از هر سو بر بندگان سرازير مي شوند، زيرا اين وعده ي تخلف ناپذير پروردگار است: «لو ان اهل القري امنوا و اتقوا لفتحنا عليهم برکات من السماء و الارض؛ اگر مردم شهرها و ديارها ايمان آورند و تقوا پيشه کنند، ما برکات زمين و آسمان را بر آنان مي گشاييم».
در پرتو اين عنايت الهي است که از آرزوهاي ديرين بشري، که همان برچيده شدن و ريشه کن شدن فقر است، تحقق مي يابد. پيامبر گرامي اسلام(ص) در اين باره مي فرمايد: «هنگامي که حضرت مهدي ظهور کند ... اموال و زکات ها را در کوچه ها مي برند، ولي کسي پيدا نمي شود که حاضر به دريافت آنها باشد» (نجم الدين طبسي، همان، ص 222 به نقل از عقدالدرر، ص 166).
آري در اين عصر طلايي، فقر رخت بربسته و هيچ ويرانه و ويرانه نشيني باقي نمي ماند.
امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «حکومت او شرق و غرب جهان را فرا خواهد گرفت و گنجينه هاي زمين براي او ظاهر مي گردد و در سرتا سر جهان جاي ويراني نخواهد ماند، مگر اين که آن را آباد خواهد ساخت» (امين الاسلام طبرسي، اعلام الوري، انتشارات دارالکتب الاسلاميه، قم، چاپ سوم، ص 463).
6. تکامل علمي و تکنولوژي و پيشرفت برق آساي علوم و فنون:
در اين عصر، پيشرفت تکنولوژي و علوم به گونه اي برق آسا و غير قابل مقايسه با دنياي کنوني خواهد بود، به گونه اي که همه ي دستاوردهاي خيره کننده ي جهان بشري کنوني و آينده در برابر آن بسيار اندک و ناچيز است.
امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايد:دانش بيست و حرف(شاخه و شعبه) است و مجموع آنچه پيامبران آورده اند دو حرف است و مردم تا آن روز بيش از آن دو حرف را نمي دانند و چون قائم قيام کند، بيست و پنج حرف بقيه را بيرون مي آورد و در ميان مردم منتشر مي سازد و بدين سان مجموعه ي بيست و هفت جزء دانش را نشر مي دهد» (محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفا، 1404 ق، ج 52، ص 336).
ما با مراجعه به روايات مي توانيم به دورنمايي از برخي از پيشرفت هاي علمي و صنعتي دست يابيم که به آنها اشاره مي کنيم.
الف) پيشرفت صنايع و حل مسئله ي انرژي:
امام صادق(ع) مي فرمايد: «هنگامي که قائم ما قيام کند، زمين به نور پروردگارش روشن مي شود و بندگان خدا از نور آفتاب بي نياز مي شوند» (علامه زين الدين علي بن يونس نباطي بياضي، الصراط المستقيم، نجف اشرف، انتشارات کتابخانه حيدريه، چاپ اول، بي تا).
از اين تعبير چنين بر مي آيد که مسئله نور و انرژي آن چنان حل مي شود که در روز و شب از پر قدرت ترين نورها، که مي تواند جانشين آفتاب گردد، بهره مي گيرند و اين شايد در سايه ي استقرار يک سيستم تکامل يافته ي انرژي اتمي با تصفيه ي کامل از تشعشات زيانبار آن تحقق يابد، امري که در حال حاضر بزرگ ترين مشکل استفاده از اين انرژي است (ناصر مکارم شيرازي، مهدي انقلابي بزرگ، انتشارات هدف، قم، ص 277، بي تا).
ب) پيشرفت پزشکي:
در آن عصر هيچ بيماري بدون درمان باقي نمي ماند.
امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «هر کس قائم اهل بيت مرا درک کند، اگر به بيماري دچار باشد، شفا يابد و چنانچه دچار ناتواني باشد، توانا و نيرومند مي شود» (محمد باقر مجلسي، همان، ج 52، ص 335).
و در برخي روايات از ريشه کن شدن بسياري از بيماري ها خبر داده شده است که چه بسا تحقق آن در پرتو عنايات الهي قابل تفسير باشد.
امام سجاد(ع) در اين باره مي فرمايد: «هنگامي که مهدي قيام کند، خداوند متعال هرگونه بيماري را از جامعه شيعيان برطرف مي کند» (همان، ص 317).
ج) گسترش و پيشرفت وسايل مخابراتي و ارتباط جمعي:
يکي ديگر از جنبه هاي پيشرفت بشري در اين عصر را مي توان در حوزه ي وسايل مخابراتي و ارتباط جمعي دانست که نمونه هاي فعلي آن در جامعه ي کنوني به صورت راديو و تلويزيون و ماهواره ها و غيره است که گسترش و رشد مضاعفي پيدا خواهند کرد.
امام صادق(ع) مي فرمايد: «در زمان قائم، شخص مؤمن در حالي که در مشرق به سر مي برد، برادر خود را که در مغرب است ديده و نيز آن که در مغرب است، برادر خويش را در مشرق خواهد ديد» (همان، ص 391).
و نيز مي فرمايد: «چون قائم ما قيام نمايد, خداوند گوش و چشم شيعيان ما را چنان تقويت مي كند كه بين آنها و امام(ع) پست و پيک وجود نداشته باشد, به گونه اي كه وقتي امام با آنها سخن
مي گويد آنان مي شنوند و او را مي بينند و امام در جايگاه خود قرار دارد» (همان، ص 236)
امام باقر(ع) نيز مي فرمايد: «چون قائم قيام كند, در هر منطقه اي از مناطق از مناطق زمين, مردي را (به عنوان نماينده) مي فرستد و مي گويد: دستورالعمل تو در كف دست توست, چنانچه امري برايت پيش آمد كه آن را نفهميدي و حكمش را ندانستي, به كف دست خود نگاه كن و بر طبق آنچه در آن است عمل نما» (نعماني، الغيبه، ص 319).
د) پيشرفت كشاورزي:
يكي ديگر از جنبه هاي پيشرفت بشري در اين عصر, رشد و توسعه كمي و كيفي دانش و محصولات كشاورزي است.
امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: (نجم الدين طبسي، همان، ص 230، به نقل از الشيعه والرجعه، ج 1، ص 167) «حضرت مهدي(عج) شرق و غرب زمين را تسخير مي كند... بدي ها و ناراحتي ها را بر طرف مي كند و خير و نيكي جاي گزين آن مي شود, به طوري كه يك كشاورز از هر من (3 كيلو) صد من محصول به دست مي آورد, همان گونه كه خدا فرمود: «در هر سنبلي صد دانه عمل مي آيد و خداوند براي هر كس كه اراده نمايد زيادتر مي كند» (بقره، آيه 261).
البته اين امر با دستاوردهاي كنوني بشر در زمينه ي ژنتيك و كاربرد آن قابل هضم است.
7. گسترش عدالت:
يكي از تلخ كامي هاي بشر در طي قرن ها, فقدان عدالت فراگير و حاكميت ظلم و ستم و تبعيض بوده, امري كه نااميدي و سرخوردگي بشر تشنه عدالت را به دنبال داشته است, اما اين وعده ي پروردگار است كه در اين عصر, براي نخستين بار در كل طول عمر زمين و زمينيان, بساط ظلم و ستم و تبعيض برچيده مي شود و ذائقه ي بشر تشنه ي عدالت حلاوت شهد دل انگيز عدالت را خواهد چشيد.
امام جواد(ع) مي فرمايد: «يملأ الارض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلما و جورا؛ زمين را از عدل و داد پر خواهد كرد پس از آن كه از ظلم و ستم لبريز شده باشد» (محدث نوري، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه ال البيت لاحياء التراث، چاپ اول، ج 12، ص 283، بي تا).
در پرتو خورشيد فروزان عدالت, هر صاحب حقي به حقش خواهد رسيد و دستگاه قضاوت حضرت(عچ) اين امر را سامان خواهد داد. حضرت امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «پس از ظهور مهدي(عج) هيج حقي از كسي بر عهده ديگري باقي نمي ماند, مگر آن كه حضرت آن را باز مي ستاند و به صاحبش مي دهد» (محمد باقر مجلسي، همان، ص 224).
8. امنيت عمومي
يكي از مهم ترين مؤلفه هاي به وجود آمدن جامعه اي پيش رفته و پويا, استقرارامنيت همه جانبه و فراگير و پايدار است, امري كه به لحاظ اهميت آن, در روايات ما نعمتي الهي معرفي شده است و اين خواسته ي بشري به نحو فراگير و همه جانبه تنها در عصر موعود متحقق خواهد شد.
امام باقر(ع) در اين باره مي فرمايد: «در اين زمان پير زن ناتواني از مشرق زمين به مغرب مي رود, در حالي كه هيچ كس متعرض او نمي شود».
و در برخي از روايات دايره ي امنيت و حوزه ي آن, حتي فراتر از انتظارات معمول بشري تعريف شده است.
امام علي(ع) مي فرمايد: «هرگاه قائم ما قيام كند آسمان باران خود را مي بارد و درندگان با چارپايان از در آْشتي وارد مي شوند و با انسانها كاري ندارند,تا جايي كه زني از عراق به شام مي رود, بدون اين كه ذره اي او را نگران سازد يا از درنده اي بترسد» (همان، ص 316).
اين ها نمونه هايي از جنبه هاي تكامل بشري در عصر ظهور منجي عالم امكان است كه دورنمايي از دوراني طلايي و لبريز از معنويت و رفاه است كه پاسخ گوي همه ي خواسته ها و انتظارات بشر در طول اعصار متمادي و بسيار فراتر از آن مي باشد, برهه اي از زمان كه همه ي استعدادها ي بشر به فعليت و شكوفايي خواهد رسيد. به اميد آن كه ديدگان ما به قامت دل رباي موعود عصرها و نسل ها منور گردد.
منبع : پایگاه عرفان
