پرسشها و پاسخها، ص: 481

طبقات زمين دانسته اند ولی حق در اين مسأله اين است كه بدون اظهار نظر قطعی، علم آن را به خدای دانا واگذار كنيم».

علامه مجلسی می فرمايد:

«اين كه بهشت و دوزخ آفريده شده اند مورد قبول جمهور مسلمانان است و تنها اندكی از معتزله معتقدند كه آن ها در روز قيامت آفريده می شوند و آيات و روايات بسيار در اين باره عقيده آنان را مردود می سازد و امّا اين كه جايگاه آن ها كجا است از روايات چنين استفاده می شود كه بهشت بالای آسمان های هفتگانه و دوزخ در طبقه هفتم زمين است. اين ديدگاه مورد قبول اكثر مسلمانان است» «1».

سؤال از جايگاه بهشت و دوزخ در صورتی صحيح است كه آن ها جزئی از اين جهان باشند؛ به گونه ای كه بتوان ميان آن دو و اين جهان نسبتی برقرار كرد در اين صورت جا دارد سؤال كنيم بهشت و دوزخ در كجای اين جهان جای گرفته اند؟ امّا اگر بهشت و دوزخ را جهان مستقل از آسمان و زمين بدانيم؛ پرسش از جايگاه آنها غير صحيح است و هر يك برای خود احكام و قوانين و شرايط مخصوص خود دارند.

______________________________
(1) بحار الانوار: 8/ 205، باب 23.