فراز 20 از دعای 31 ( پناه بر خدا از بازگشت به گناه )

بارالها! هر بنده‌اى كه (به درگاه تو) توبه مى‌كند، تو با علم غيب خود، آگاهى كه او (پيمان) توبه را خواهد شكست و به سوى گناه و خطاى خود باز خواهد گشت، پس (اى خداى بزرگ!) من از اين كه چنين باشم به تو پناه مى‌برم، (بيا و) اين توبه‌ى مرا آخرين توبه‌ى من قرار ده تا نيازمند توبه‌ى ديگرى نباشم، آن چنان توبه‌اى كه گناهان گذشته‌ى مرا از ميان بردارد و از ارتكاب گناه در بقيه‌ى ايام عمرم دور سازد.

توبه ناب‌

شرط توبه آن است كه انقلابى در باطن انسان صورت گيرد كه يك باره او را بر ضدّ بدى‌هايش بشوراند و سوز او از جان برخيزد تا از همه جا بريده و به خدا بنگرد.

در اين دگرگونى باطنى، انسان بايد بر ضدّ نفس امّاره شيطان صفت كودتا كند و دشمن داخلى خود را سركوب و از صحنه جان خود بيرون كند و دل را از آلودگى‌ها پاكيزه سازد، تا قلب آماده ورود فرشتگان گردد.

معاوية بن وهب گفت از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه فرمود:

إِذا تابَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ تَوْبَةً نَصُوحاً أَحَبَّهُ اللَّهُ فَسَتَرَ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ، قُلْتُ: وَ كَيْفَ يَسْتُرُ عَلَيْهِ؟ قالَ: يَنْسى‌ مَلَكَيْهِ ما كَتَبا عَلَيْهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ أَوْحَى‌ إِلى‌ جَوارِحِه اكْتُمى‌ عَلَيْهِ ذُنُوبَهُ وَ أَوْحى‌ إِلى‌ بِقاعِ الْأَرْضِ اكْتُمى‌ عَلَيْهِ ما كانَ يَعْمَلُ عَلَيْكَ مِنَ الذُّنُوبِ فَيَلْقَى الَّلهُ حِينَ يَلْقاهُ وَ لَيْسَ شَئٌ يَشْهَدُ عَلَيْهِ بِشَئٍ مِنَ الذُّنُوبِ.«1»

هر گاه بنده‌اى مؤمن از سويداى دل توبه خالصانه كند خداوند دوستش بدارد و در دنيا و آخرت زشتى‌هاى او را بپوشاند، عرض كردم: چگونه مى‌پوشاند؟فرمود: گناهانى را كه دو فرشته نگهبان براى او نوشته‌اند از يادشان مى‌برد؛ و خداوند به اعضاى بدن او فرمان مى‌دهد تا گناهان او را پنهان سازند. و به نقطه‌هايى از زمين دستور مى‌دهد تا گناهان او را بپوشاند. پس آنگاه كه خداوند او را ديدار مى‌كند چيزى وجود ندارد كه به گناهان او گواهى دهد.

امام معصوم (عليه السلام) در اين قسمت‌ها براى نجات نفس از دغدغه‌هاى شيطانى به التماس‌هاى شديد رو آورده است و خواهش‌هاى پى در پى او تمنّاى تأييد الهى را مى‌طلبد، گاهى تأييد خداوند به كمك انسان مى‌آيد و او را توفيقات خاصى فرا مى‌گيرد، بنابراين عملكرد آدمى به علاوه دست توسّل به سوى عنايت‌هاى ربوبى و شفاعت معصومان (عليهم السلام) در اين مسأله نقش بسزايى دارد، اگر انسان بخواهد بر ترك گناه عزم جدى داشته باشد بايد تضرّع و صداقت او به درخواست يارى از درگاه خداوند متعال پيوسته متّصل باشد، مانند لامپى كه از منبع نور پيوسته روشنايى مى‌گيرد و تاريكى را از بين مى‌برد، پس توبه و انابه به كمك حضرت حقّ ممكن مى‌شود. اگر انسان قدرت بر اطاعت و توانايى در دورى از گناه را در خود احساس كرد، نبايد بر آن مغرور شود؛ زيرا توفيق الهى رفيق راه اوست، گرچه رنج اطاعت و صبر بر گناه بسيار دشوار است ولى پايدارى در آن حالت رحمت و عصمت پروردگار را نياز دارد.

از اين رو خداى منّان به ياران حضرت موسى مى‌فرمايد:

﴿ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ ۖ فَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِينَ﴾«2»

آن گاه بعد از [پيمان گرفتن، از وفاكردن به آن‌] سرپيچى كرديد، و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، قطعاً از زيانكاران بوديد.

از چكيده بيان ائمه اطهار (عليهم السلام) به دست مى‌آيد توبه حقيقى بر دو محور استوار است:

الف- توبه بايد از گناهان ظاهر و باطن باشد. گناهان باطنى از قبيل اعتقاد به كفر، شرك، بخل، حسد و عجب كه دورى از آنان به كوشش فراوان نياز دارد.

ب- خيال گناه در ذهن و فكر زدوده شود تا به دايره عمل كشيده نشود. براى بيمه كردن از اين موقعيت؛ عشق و محبّت الهى را در جان بنشاند تا دل از وسوسه‌هاى شيطانى و تخلّف فرمان حقّ مصون بماند.

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 6/ 28، باب 20، حديث 31؛ ثواب الأعمال: 171.

(2)- بقره (2): 64.