فراز 2 از دعای 7 ( همه موجودات مطیع ارادۀ الهی )

الهى سينه‌ام را غرق غم كن‌

در آن سينه دلم همچون حرم كن‌

بزن برقى كه سوزد حاصلم را

فنا سازد همه آب و گلم را

درِ رحمت به رويم بازگردان‌

مرا با عاشقان همراز گردان‌

بود عشق وصالت آرزويم‌

همين باشد سراپا هاى و هويم‌

روانِ تيره‌ام بنماى روشن‌

ببر از گلخنم يا رب به گلشن‌

مرا از بند نفس آزاد بنماى‌

دلم از لطف و رحمت شاد بنماى‌

(مؤلّف)

شرح بخش [وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِكَ الْأَسْبَابُ وَ جَرَى بِقُدرَتِكَ الْقَضَاءُ]

وسايل زندگى و اسباب حيات، به لطفت فراهم آيد، و فرمان و حكم به نيرويت جريان يابد.

در توضيح جمله اول اشاره‌اى به واقعه بسيار مهمّ جنگ بدر كرده، سپس مصداقى از مصاديق جمله دوم را به نگارش مى‌آورم.

واقعه بدر و فراهم آمدن اسباب پيروزى‌

«مهاجرين مكّه كه به دستور حضرت حق و طرح پيامبر عزيز اسلام (صلى الله عليه و آله) از وطن خود آواره و به ديار غربت يعنى شهر مدينه آمده بودند، سر و سامانى نداشتند تا آن كه عقد اخوّت ميان آنان و مسلمانان مدينه برقرار گرديد و يار و همسايه و مددكار يكديگر شدند، اما در عين حال آزار و شكنجه‌هاى مردم مكّه را از ياد نمى‌بردند و نمى‌توانستند علاقه به وطن را هم فراموش كنند. همواره در مقام برمى‌آمدند خبرى از وطن بگيرند و از شهرى كه در آن جا نشو و نما نموده، از آب و هوايش استفاده كرده بودند و هم اكنون فرزندان و اقارب، دايى‌ها و عموها و خويشاوندان تازه و قديمشان در آن جا به سر مى‌بردند كسب اطّلاعى كنند.

لاجرم چنين به نظرشان رسيد كه بايد كارى كرد كه قريش از نيرو و شوكت ما با خبر شود و مجبور گردد از ترس ما با ما كنار بيايد و بدين وسيله راه براى نشر دعوت دينى بازگردد و چاره‌اش اين است كه بر سر راه قافله مال‌التجاره آنان رفته راه را بر آن‌ ببنديم و ضرب شستى به ايشان نشان دهيم.

همين كار را كردند. در سال دوم هجرت، رسول خدا (صلى الله عليه و آله) عبداللَّه بن جَحْش را با جماعتى از مهاجران گسيل داشت و نامه‌اى به وى داد و فرمود تا قبل از دو روز سر نامه را نگشايد و بعد از دو روز راه، نامه را قرائت نموده بر طبق دستورى كه خداوند به وى داده رفتار نمايد و احدى از همراهان را مجبور نكند.

عبداللَّه به راه افتاد بدون اين كه بداند به كجا مى‌رود، همى پيش راند و به خاطر اين كه دستور خدا در كار بود به منظور تنفيذ فرمان، با اعتماد و اطمينان به او، خود را يكسره به او سپرد و سريع پيش مى‌رفت. دو روز تمام راه پيمود، آنگاه نامه را گشوده قرائت كرد، ديد نوشته است: وقتى اين نامه را از نظر گذراندى پيش برو تا به نخله كه بين مكّه و طائف است برسى، در آن جا در كمين قريش مى‌باش و مرتّب اخبار قريش را به دست آورده براى ما بفرست.

عبداللَّه پس از قرائت نامه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نفرات خود را از مضمون آن آگاه ساخت و گفت: رسول الهى (صلى الله عليه و آله) به من دستور داده تا به سوى نخله روم و در آن جا در كمين قريش بنشينم و اخبار قريش را براى آن جناب بفرستم و نير امر فرموده كه احدى از شما را مجبور به كارى نكنم. اينك هر يك از شما ميل دارد به درجه شهادت برسد با ما بيايد و هر كدام از شما حاضر نيست، از همين جابازگردد و من خود، امر پيامبر را اطاعت نموده به راه مى‌افتم.

نفرات عبداللَّه همگى با وى موافقت كرده، آمادگى خود را اعلام داشتند و همه به سوى هدف رهسپار شدند در حالى كه اميد به خدا پيشاهنگ و اطمينان و اعتماد به او رهبرشان و عنايت پروردگارى نيز نيروبخش دل‌هاشان بود ولكن در بين راه شترى از ايشان گم شد و در جستجوى آن در بيابان شده و پاره‌اى از ايشان اسير قريش گشتند.

عبداللَّه و بقيه نفراتش همچنان مى‌راندند تا به نخله رسيدند و در آن جا كاروانى‌ از قريش كه حامل مال التجاره ايشان بود مى‌گذشت و به محض آن كه به عبداللَّه و يارانش برخوردند دچار دهشت و ترس عجيبى گرديدند.

اصحاب عبداللَّه نيز متحيّر شدند كه چه كنند، اگر با آنان مصاف دهند در ماه حرام جنگيده‌اند كه خود عمل حرامى است و اگر مصاف ندهند اينان فرداى همين شب به مسجد الحرام مى‌رسند و ديگر دستشان به ايشان نخواهد رسيد.

لاجرم لحظه‌اى متحيّر ماندند، لكن سرانجام رأيشان بر اين قرار گرفت كه بر ايشان حمله برند و مال‌التجاره ايشان را به غنيمت برگيرند. همين كار را انجام دادند.

چيزى نگذشت كه واقد بن عبداللَّه تميمى با انداختن تيرى، عمرو بن حضرمى را هدف قرار داده و از پايش درآورد. عثمان بن عبداللَّه و حَكَم بن كيان هم اسير شدند و خداوند همه اموال و مال التجاره را نصيب لشگر اسلام گردانيد.

عبداللَّه بن جحش با همراهان به سوى مدينه بازگشتند و اموال و اسيران را نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله) آوردند. به محض اين كه چشم رسول خدا (صلى الله عليه و آله) به ايشان افتاد فهميد كه ميان آن دو گروه كارزار افتاده و مشركين فرارى شده‌اند و اموالشان نصيب مسلمانان گشته، فرمود: من به شما دستور ندادم در ماه حرام دست به جنگ نزنيد و حاضر نشد آن اموال را تصرّف كند و به انتظار رسيدن وحى توقّف كرد تا حضرت حق تكليفش را روشن سازد.

لشكريان اسلام متأثّر گشته ترسيدند، نكند مرتكب گناهى شده باشند، ساير مسلمانان هم شروع كردند به خرده‌گيرى كه چرا بدون دستور خدا به چنين عملى اقدام كرديد. از آن سو قريش نيز به خشم آمده، گفتند: محمّد و يارانش حرمت ماه‌هاى حرام را نگاه نداشتند و در ماه حرام دست به خونريزى زدند و اموال دشمن خود را به غارت برده و از آنان اسير گرفتند.

در چنين حالى خداى تعالى درباره جنگجويان مجاهد اسلام آيه زير را فرستاد و آنان را مشمول عنايت و لطف خود قرار داده فرمود:

﴿يَسْئَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُلْ قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ و صَدٌّ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ كُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ إخْراجُ أهْلِهِ مِنْهُ أكْبَرُ عِنْدَاللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ﴾«17»

از تو درباره جنگ در ماه حرام مى‌پرسند. بگو: هر جنگى در آن [گناهى‌] بزرگ است، ولى هر نوع بازداشتن [مردم‌] از راه خدا و كفرورزى به او و [بازداشتن مردم از] مسجد الحرام و بيرون راندن اهلش از آن، نزد خدا بزرگ‌تر [از جنگ در ماه حرام‌] است؛ و فتنه [شرك و بت‌پرستى‌] از كشتار بزرگ‌تر است.

وقتى اين آيه شريفه نازل شد مسلمين از آن ترسى كه داشتند اندكى آسوده شده خوشحال گرديدند و مخصوصاً نفراتى كه مباشر جنگ بودند مسرور گشتند و رسول الهى اموال و اسيران را قبول كرد.

قريش فرستاده‌اى نزد آن حضرت گسيل داشتند و خواستار آن شدند كه آن حضرت بهاى اسيران را گرفته و ايشان را آزاد سازد. حضرت در جواب فرمود: اين كار را به شرطى مى‌كنم كه شما نيز دو تن مسلمانى كه اسير گرفته‌ايد آزاد سازيد، چه ما از شما به جان آنان مى‌ترسيم و منتظريم تا اگر شما اسيران ما را كشتيد ما نيز اسيران شما را بكشيم.

قريش ناگزير شدند شرط آن جناب را بپذيرند و اسيران آن حضرت را نزد وى روانه سازند، خداوند بدين وسيله نعمت را بر مسلمين تمام كرد و وعده نصرتى كه داده بود عملى فرمود.

اما عبداللَّه بن جحش و همراهانش به نازل شدن اين آيه قناعت ننموده و اندوهشان زايل نگرديد، چون انتظار داشتند آيه‌اى در اجر و ثوابشان نازل شود، لذا به رسول خدا (صلى الله عليه و آله) عرض كردند: آيا مى‌شود جنگى پيش بيايد كه ما در آن شركت جسته و خداوند به ما اجر مجاهدان را مرحمت فرمايد؟ خداى تعالى در جواب آنان اين آيه را فرستاد:

﴿إنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فى سبيلِ اللَّهِ اولئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَةَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ﴾«18»

يقيناً كسانى كه ايمان آورده، و آنان كه هجرت كرده و در راه خدا به جهاد برخاستند، به رحمت خدا اميد دارند؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.

با نازل شدن اين آيه اندوه‌ها زايل شد و دل‌ها آرامش يافت و مسرّت تمام وجود مؤمنان را گرفت، چه مى‌ديدند نعمت خدا و رحمت او ايشان را فراگرفته است.

نتايج واقعه بدر

اين سِريّه اولين جنگى بود كه سياست و روش حكومتى اسلام را روشن ساخت و در حقيقت اساسنامه نظام آن بود و چند نتيجه داشت كه اشاره مى‌شود:

نتيجه اوّل: اين كه جواب مشركين را داد كه جنگ و خونريزى در ماه حرام گناه بزرگى است.

نتيجه دوم: اين كه فهماند كه خود مشركين مرتكب گناهانى شده و مى‌شوند كه بسى بزرگتر از آن است. و آن يكى اين است كه آنان از راه خدا جلوگيرى به عمل آورده‌اند و در مقام برآمدند تا با تهديد و زور، مسلمانان را از دين اسلام برگردانند.

ديگر اين كه به خدا كفر ورزيدند و نيز اين كه سكنه مسجدالحرام را از آن جا بيرون كردند. و به خاطر همين جرائم بود كه خداوند قتال با آنان را تجويز كرد.

نتيجه سوم: اين كه در اثر اين جريان، قريش از اين ضربت و اين كه هم اموالش به‌ غارت رفت و هم عدّه‌اى كشته داد و هم دو نفر اسير شدند، از آن غرور و نخوتى كه داشت پايين آمد و به همين جهت تصميم گرفت مسأله جنگ در ماه حرام را بهانه كرده و شبه جزيره عربستان را عليه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و يارانش بشوراند و كار جنجال را به جايى رسانيد كه مسلمين يقين كردند ديگر هيچ اميدى به سازش و اصلاح نيست.

در چنين وضعى روزى رسول خدا (صلى الله عليه و آله) به مسلمانان خبر داد كه ابوسفيان، فرزند حرب، كاروان قريش را از شام به سوى مكّه مى‌راند و اموال و سرمايه تجارت قريش با آن كاروان است و شما مى‌توانيد هم اكنون بر سر راهشان شده و با آنان كارزار كنيد، باشد كه خداوند نيروى شما را با آن اموال تقويت نمايد.

از آن سو ابوسفيان هم كه داستان نخله را داشت در تجسّس اخبار رسول اللَّه (صلى الله عليه و آله) و يارانش بود، هر كه را در راه مى‌ديد از حال آن جناب مى‌پرسيد تا آن كه خبر يافت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) ياران خود را به تعقيب كاروان وى روانه كرده. از ترس مال التّجاره و حرصى كه بر اموال خود داشت سخت در انديشه شد، تصميم گرفت به هر نحوى شده قريش را از اين جريان آگهى دهد، لاجرم ضمضم بن عمرو غفارى را اجير نموده روانه مكّه كرد و به وى گفت: بايد خود را به قريش برسانى و آنان را به سر وقت اموالشان بياورى و به ايشان بگويى كه محمّد و يارانش متعرض اموال ايشان شده‌اند.

ضمضم در حالى كه بينى شترش را پاره كرد و بار آن را وارونه بسته و پيراهن خود را از عقب و جلو دريده بود به درب مسجدالحرام آمد و فرياد زد:

اى گروه قريش!، مال التّجاره، مال التّجاره، اى فرياد و اى فغان كه ابوسفيان با اموال شما مورد حمله محمّد و يارانش قرار گرفت، اى داد و بيداد، گمان نمى‌كنم بتوانيد او را دريابيد!

مردم همه در وحشت و اضطراب شدند و به سرعت اجتماعى تشكيل داده به‌ مشورت پرداختند وسرانجام قرار شد هر چه زودتر حركت كنند و همين كار را كرده بدون استثنا همه شركت كردند و اگر برخى از آنان حركت نكرده كسى را به عوض روانه ساخت، از آن جمله ابولهب بود كه مردى را به مبلغ چهارهزار درهم كه از او طلب داشت اجير كرد تا با لشگر قريش براى نابودى اسلام و مسلمين حركت كند.

بعد از آن كه همه از تدارك اسباب سفر فراغت يافته و آماده حركت شدند، به يادشان افتاد كه ما همين چندى قبل با قبيله كِنانه جنگ داشتيم، يكى از آن ميان گفت: اگر ما حركت كنيم احتمال دارد كنانى‌ها از دنبال بر سر ما بتازند و ما از رفتن به كمك ابوسفيان بازمانيم.

اما سراقة بن مالك كه از اشراف كنانه بود گفت:

من به شما پناه مى‌دهم و همه در امان من هستيد، برويد و از قبيله من نگرانى نداشته باشيد، من نمى‌گذارم از قبيله كنانه به شما آسيبى برسد. در اينجا رأى آنهايى كه مى‌گفتند بايد هر چه زودتر حركت كرد تقويت شد و همه به راه افتادند.

از آن سو رسول خدا (صلى الله عليه و آله) از مدينه بيرون شد در حالى كه پيشاپيش لشگرش دو بيرق سياه در اهتزاز بود، يكى به دست علىّ بن ابى طالب و آن ديگر به دست انصار و با همراهان به دنبال شتران قريش به راه افتاد. در بين راه به مردى برخورد كرده از وى خبر كاروان قريش را بپرسيد، ولكن خبر نزد او نيافت و شب و روز به سرعت مى‌راند تا به نزديكى صفراء رسيدند. حضرت شخصى را فرستاد تا از ابوسفيان خبرى گيرد و خود پيش همى راند تا به ذفران يكى از بيابان‌هاى پيرامون دهكده صفراء رسيد، در آن جا بار گرفت و خبرگزاران به نزدش آمده گزارش دادند كه قريش همه از مكّه بيرون شده و به كمك ابوسفيان شتافته‌اند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) چون ديد مطلب رنگ ديگرى به خود گرفت با ياران خود به مشورت پرداخت. آرى، ديگر قافله مال التّجاره ابوسفيان مطرح نيست، بايد با لشگرى روبه‌رو شود كه نيرو و نفراتش چندبرابر نيروى اوست.

از ميان اصحاب، مقداد بن عمرو برخاست و عرض كرد: به هر جا كه خدايت دستور داده برو و ما يك قدم از تو جدا نمى‌شويم، ما آن كلامى را كه بنى‌اسرائيل در پاسخ دعوت موسى به ميان آورده، گفتند:

﴿فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ﴾«19»

پس تو و پروردگارت برويد [با آنان‌] بجنگيد كه ما [تا پايان كار] در همين جا نشسته‌ايم.

در جواب تو نخواهيم گفت؛ بلكه ما مى‌گوييم: تو و پروردگارت به كارزار دشمن برويد، ما نيز همراه شما هستيم و به همراه شما كارزار مى‌كنيم و به آن خدايى كه تو را به حقّ مبعوث فرموده اگر ما را به دورترين نقاط زمين گرچه حبشه باشد ببرى همراهت مى‌آييم.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) دعاى خيرش فرمود، آنگاه رو به ساير ياران كرد و فرمود: اى مردم! رأى خود را اظهار داريد. مقصودش از مردم طايفه انصار بود. از ميان مردم انصار، سعدبن معاذ برخاست و گفت: اى رسول خدا! گويا مقصودت ما انصار بوده؟ حضرت فرمود: آرى، سعد گفت: ما به تو ايمان آورده و تو را تصديق نموده و شهادت داديم بر آن كه آنچه آورده‌اى حقّ است و بر ايمان و شهادت خود عهد و پيمان سپرديم و آن اين بود كه در هر حال تو را اطاعت كنيم.

بنابراين يا رسول اللَّه! هر چه مى‌خواهى انجام ده و هر تصميم كه مى‌خواهى بگير كه ما با توييم و از تو جدا نمى‌شويم و به خدايى كه تو را به حق مبعوث فرموده، سوگند، اگر ما را به دريا عرضه بدارى و بفرمايى كه ما خود را به همراه تو در آن بيفكنيم خواهيم افكند و يك تن هم از ما تخلّف نخواهد كرد و هيچ ملاحظه ما را مكن؛ زيرا كه كوچك‌ترين كراهتى از جنگيدن با دشمنانمان نداريم و ما خويشتندار در جنگ و هماوردان ميدان كارزاريم و اميدواريم خداوند از ما به تو رفتارى نشان دهد كه مايه خرسندى و روشنى چشمت باشد، ما را راه بينداز و از خدا توفيق و مدد بخواه.

هنوز گفتار سعد تمام نشده بود كه آثار خرسندى در رخساره رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نمودار شد، آنگاه فرمود: حركت كنيد و اميدوار ظفر باشيد، چه خداى تعالى مرا به يكى از اين دو بشارت داده: ما به طور مسلّم يا به قافله آنان ظفر مى‌يابيم و يا بر لشگريان آنان و گويا من هم اكنون قتلگاه آنان را مى‌بينم.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و ياران از آن منزل حركت كرده در نزديكى بدر پياده شدند و آن جناب برخى از ياران خود را به سوى چاه بدر روانه كرد تا آن جا از قافله و يا لشگر قريش خبرى بگيرند. فرستادگان به دو نفر رسيدند كه مشغول آب‌كشى بودند، معلوم شد آب را براى لشگر قريش مى‌برند، پرسيدند به كجا مى‌رويد و از چه قبيله‌اى هستيد و هدفتان چيست؟ گفتند: ما سقايان قريش هستيم، ما را فرستاده‌اند تا براى آنان آب ببريم.

فرستادگان باور نكردند كه اين دو نفر وابسته به لشگر قريش باشند، احتمال دادند سقايان قافله مال التجاره ايشان باشند، به همين جهت آن دو را تحت شكنجه قرار دادند و آنها را مفصّل زدند، وقتى خوب از كارشان درآوردند ناچار گفتند: ما از قافله ابوسفيانيم، مسلمانان از كتك زدنشان باز ايستادند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مشغول نماز بود، وقتى اصحاب خود را مشاهده كرد نماز را تمام كرده، فرمود: اگر راست گويند كتكشان مى‌زنيد؟ و چون دروغ گويند: رهاشان مى‌كنيد! در حالى كه به خدا سوگند راست مى‌گويند و از لشگر قريشند نه از كاروان ايشان.

آنگاه رو به آن دو تن كرده، فرمود: به من بگوييد ببينم قريش كجا هستند، گفتند:

به خدا سوگند در پشت همين تل كه از دور نمودار است اردو زده‌اند. رسول‌ خدا (صلى الله عليه و آله) پرسيد عدّه‌شان چند است؟ گفتند بسيار است. فرمود چند نفرند؟ گفتند:

نمى‌دانيم. فرمود: خوراكشان در روز چند شتر است؟ گفتند: يك روز نُه شتر و روز ديگر ده شتر. رسول خدا (صلى الله عليه و آله) رو به اصحاب كرد و فرمود: لشگر قريش بين نهصد و هزارند. آنگاه رو به همه مسلمين كرد و فرمود: بدانيد كه مكّه همه جگر گوشه‌هاى خود را در اختيار شما قرار داده است.

حال ببينيم ابوسفيان كاروان را به كجا سوق داد. او وقتى به گزارش جاسوسان خود از جايگاه مسلمين خبر يافت و فهميد كه مسلمانان بناى تعرّض به كاروان وى را دارند مسير كاروان را تغيير داده و از راه معمولى كنار رفت و بدر را در دست چپ قرار داده به كلّى از نظر مسلمين پنهان و ناپديد گرديد. وقتى كاملًا مطمئن شد كه كاروان را از دستبرد مسلمين نجات داده، رسولى نزد قريش فرستاد كه شما به منظور نجات دادن اموال خود از مكّه بيرون شديد و اينك من اموال را حفظ كردم، بنابراين هر جا كه هستيد به مكّه بازگرديد.

ابوجهل گفت: به خدا سوگند باز نمى‌گرديم تا آن كه به كناره چاه بدر برسيم و سه روز در آن جا به عيش و نوش و ميگسارى بپردازيم و خنياگران برايمان موسيقى بنوازند و عرب وحدت كلمه نيروى ما را بفهمد و از اين پس خيال حمله به ما را در سر نپروراند.

اخنس بن شريق با اين رأى مخالفت كرد و گفته‌هاى ابوجهل را پاسخ داد و به قبيله بنى زهره كه هم سوگند با قريش بودند گفت: اموال و افراد شما به سلامت نجات يافتند و منظور شما هم همين بود، اينك باز گرديد و ديگر وجهى ندارد بيهوده به ديارى سفر كنيد كه در آن جا منافعى در نظر نداريد؛ خيرخواهى مرا بپذيرد و گوش به حرف اين مرد مغرور ندهيد. و از آنجايى كه اخنس در ميان قبيله بنى زهره محبوبيت و وجهه خوبى داشت يك نفر زُهرى از گفته او سرباز نزد و هيچ كدام به بدر نيامدند.

صبح روز بعد به مسلمين كه در جستجوى كاروان ابوسفيان بودند خبر رسيد كه ابوسفيان مال التجاره را به منزل رسانيد و اينك بايد با لشگر قريش كه در فاصله مختصرى قرار دارد روبه‌رو شوند و در نتيجه آرزويى كه مسلمين به اميد رسيدن به آن خرسندى مى‌كردند مبدّل به يأس گرديد و جماعتى از ايشان به رسول الهى اصرار مى‌ورزيدند كه به مدينه بازگردد و با لشگر قريش مصاف ندهد و در جنگ وارد نشود.

خداى متعال درباره ايشان مى‌فرمايد:

﴿وَ إذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إحْدَى الطّائِفَتَيْنِ أنَّها لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أنَّ غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَ يُريدُ اللَّهُ أنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرينَ﴾«20»

و [ياد كنيد] هنگامى را كه خدا پيروزى بر يكى ازدو گروه [سپاه دشمن يا كاروان تجارتى قريش‌] را به شما وعده داد، و شما دوست داشتيد بر كاروان تجارتى قريش دست يابيد، ولى خدا مى‌خواست پيروزى در ميدان جنگ را با فرمان نافذى [كه داير بر پيروزى مؤمنان و شكست دشمنان جارى ساخته بود] تحقّق دهد و ريشه كافران را قطع كند.

پس از مختصرى مسلمانان يكدل و يك جهت بر آن شدند كه با لشگر قريش مصاف دهند، به همين جهت خود را زودتر به آب بدر رسانيده و چاه را تصرف كردند. خداى تعالى بارانى فرستاد تا بيابان شنزار و لغزنده جهت آنان محكم و استوار گردد و قسمت لشگر گاه قريش كه زمينى خاكى بود گِل و لغزنده شود و بالأخره لشگر اسلام توانست خود را قبل از قريش به محلّ مناسب يعنى كنار اولين چاه در قسمت پايين بدر برساند.

آنگاه خود را آماده قتال كرده به مشورت پرداختند. در حالى كه گفتگو مى‌كردند سعد بن معاذ پيش آمد، عرض كرد: اى پيامبر خدا! اجازه مى‌دهى سايبانى جهت شما بر پا كنيم تا شما در آن جا قرار گيريد و مركب‌هاى شما را در كنار آن آماده نگهداشته و خود با دشمن مصاف دهيم؟ اگر پيروز شديم كه هيچ و اگر خداى نخواسته كشته گشتيم تو بر مركب سوار شده به پيروانت در مدينه ملحق شوى، چه آن مسلمانان كه در مدينه مانده‌اند كمتر از ما به تو معتقد و علاقمند نيستند و اگر احتمال مى‌دادند كار تو سرانجام به جنگ منتهى مى‌شود هرگز تخلّف نمى‌كردند و اگر چنين پيشامدى رخ دهد ايشان شرّ دشمن را دفع مى‌كنند و از درِ خيرخواهى با كمك تو به جهاد مى‌پردازند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) او را بستود ودر حقّش دعا كرد. سعد با ياران به ساختن سايبان پرداخت تا اگر پيروزى و فتح نصيب او و يارانش نشد، آن منبع كرامت و عظمت به دست دشمن گرفتار نشود و بتواند خود را به باقى اصحاب برساند و دعوت خود را ادامه دهد، چه اسلام براى طائفه معيّنى نيامده بود، اگر همه اهل مدينه هم كشته شوند، او بايد بماند و ساير قبايل عرب و ديگر ملل دنيا را رهبرى كند.

قريش نيز آماده جنگ شدند و شخصى را فرستادند تا از مسلمانان خبرى بياورد.

آن شخص بازگشت و خبرآورد كه اصحاب محمّد سيصد نفر و يا كمى كمتر و يا بيشترند و هيچ كمينى هم ندارند و از آب هم بسيار دورند، ولكن با همه اين احوال مردمى هستند كه جز شمشير پناهگاهى براى خود قائل نيستند و جز به ايمان ثابت و يقين استوار خود اتكايى ندارند.

اين خبر، رعب و وحشتى در دل‌هاى قريشيان ايجاد كرد و برخى از عقلاى آنان به اين فكر فرو رفتند كه اگر سپاه اسلام همه آنان را بكُشند حرمتى براى مكّه باقى نخواهد ماند. از ميان آنان عتبة بن ربيعه برخاست و گفت: اى گروه قريش، به خدايم سوگند! شما از اين كه با محمّد و يارانش مصاف دهيد كارى از پيش نمى‌بريد؛ زيرا اگر او را بكشيد پيوسته چشمتان به روى مردمى باز مى‌شود كه يا پسر عمويش را كشته‌ايد و يا پسر خاله‌اش را و يا مردى از عشيره‌اش را؛ پس بهتر اين است كه بازگرديد و او را به عرب بسپاريد، چه اگر ساير طوائف عرب او را بكشند شما به مقصود خود نايل آمده‌ايد و اگر او بر عرب فايق آمد شما كارى كه مايه كراهت و ندامتتان شود نكرده‌ايد.

كلام عتبه به گوش ابوجهل رسيد، او پر از خشم و غيظ شد و كينه‌هاى ديرينه‌اى را كه با مسلمين داشت يادآورى كرد. و همين معنى باعث شد كه همه بر قتال سپاه اسلام يكدل و يك جهت شوند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) وقتى كثرت عدد دشمنان و بسيارى نيروى آنان را ديد به ميان ياران آمد و با سخنان گرم و دلنشين خود روحيه آنان را تقويت كرده و به تنظيم صفوف ايشان پرداخت و دستور داد قبل از آن كه وى فرمان دهد حمله نكنند و فرمود:

چنانچه دشمن را محاصره كرديد با تير به ايشان حمله كنيد. آنگاه به عريش خود يعنى سايبان بازگشت در حالى كه از سرانجام كار ياران نگران بود، در آن جا به درگاه خداى سبحان ملتجى گشته و از اودرخواست پيروزى و تنجيز وعده مى‌نمود و تضرّع و زارى همى كرد و گفت:

بارالها! اين قريش متكبّر و متعصّب است كه همواره با تو مخالفت و دشمنى مى‌ورزيد و فرستاده‌ات را تكذيب مى‌كرد، اينك روى آورده تا با پيغمبرت بجنگد.

پروردگارا! آن نصرت كه مرا بدان وعده فرمودى بفرست. بارالها! اگر امروز اين گروه كه با من هستند كشته شوند ديگر كسى تو را پرستش نخواهد كرد.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) همچنان دعا همى مى‌كرد و رو به قبله دست به دعا بلند داشت تا ردايش از شانه‌اش بيفتاد و آن قدر ادامه داد تا خواب او را گرفت، در عالم رؤيا يارى خدا را به چشم ديد و نيز به حالت وحى درآمد و اين آيه بر وى نازل شد:

﴿يا أيُّهَا النَّبِىُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنينَ عَلَى الْقِتالِ إنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ‌ يَغْلِبُوا مِأَتَيْنِ وَ إنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا ألفاً مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا بِأنَّهُمْ قَوْمٌ لايَفْقَهُونَ﴾«21»

اى پيامبر! مؤمنان را به جنگ برانگيز كه اگر از شما بيست نفر صابر باشند بر دويست نفر چيره مى‌شوند، و اگر از شما صد نفر [صابر] باشند بر هزار نفر از كافران چيره مى‌شوند؛ زيرا آنان گروهى هستند [كه حقايق توحيد و قدرت خدا را] نمى‌فهمند.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) پس از گرفتن اين وحى، به ميان سپاه خود آمد و آنان را بر قتال با كفّار تحريص كرده و فرمود: به آن خدايى كه جان محمّد در دست اوست هيچ يك از شما امروز با اين كفّار نمى‌جنگد و با صبر و پايدارى كشته نمى‌شود مگر اين كه خداى تعالى تو را به بهشت درخواهد آورد. آنگاه مشتى خاك از دست اميرالمؤمنين (عليه السلام) گرفته و آن را به جانب كفّار پاشيد و فرمود:

شاهَتِ الْوُجُوهُ.«22»

زشت باد رويتان.

سپس به ياران فرمود: كمر همّت ببنديد. مسلمانان قويدل گشته يكصدا فرياد زدند: أحَد: أحَد. خداى تعالى ملائكه را نيز به مدد ايشان فرستاد تا بر فتح و پيروزى بشارتشان دهد و ايمانشان را قوى‌تر سازد. رسول خدا (صلى الله عليه و آله) در قلب معركه قرار گرفته مردم را تشجيع مى‌نمود و به نصرت خدا نويد مى‌داد.

بودن رسول خدا (صلى الله عليه و آله) در ميان صفوف ايشان از يك سو و كمك ملائكه از سوى ديگر، اثر عميقى در روحيه مسلمانان داشت و به همين جهت كشتار زيادى از لشگرِ دشمن كرده كه در تاريخ كم‌نظير و بى مانند بود و افتخارى بزرگ در تاريخ اسلام‌ براى هميشه به يادگار گذاشتند و بدريّون در اصحاب پيامبر از ديگران ممتازند.

غبار معركه بر روى اجساد بى جان كفّار فرو نشست و اهل مكّه با وضع فضيحت بارى فرار كردند. سپاه اسلام با افتخار و پيروزى و غنيمت بسيارى به سوى مدينه بازگشتند، در حالى كه از يارى و نصرتى كه خداى تعالى ارزانى‌شان داشته خوشحال و شكرگزار بودند.«23»

در داستان با عظمت بدر، بارانى كه باريد، دعايى كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) داشت، قوّت قلبى كه به مردم مؤمن داده شد و نزول ملائكه و رعبى كه از عظمت معنوى ارتش اسلام به دل كافران افتاد، همه و همه اسبابى بود كه خداوند مهربان به لطف خود جهت پيروزى مردم مؤمن فراهم آورد. آرى، به قول حضرت زين‌العابدين (عليه السلام) كه فرمود:

«وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِكَ الأْسْبابُ»