وى از فرزندان امير مؤمنان على عليه السلام است و مادرش ام حبيب، دختر ربيعه، مى باشد. برخى نام مادرش را صهبا ذكر كرده گفته اند كه او همان ام حبيب دختر عباد بن ربيعه، از اسراى يمامه يا عين التمر است كه اميرمؤمنان او را از مال خود خريد. برخى نيز گفته اند كه نام مادرش ليلى است.
عمر بن على، ملقب به اطْرَف است و كنيه او را برخى، ابوالقاسم و برخى ابوحفص دانسته اند.
او زبانى گويا و فصيح داشت و فردى سخاوتمند و پاكدامن بود. گويند: هنگامى كه در يك قحطسالى از قبيله بنى عدى مى گذشت، بزرگان قبيله نزد وى آمدند و با او به گفت وگو پرداختند.
در آن حال مردى با لباس هاى نيكو از آنجا گذشت. عمر پرسيد اين مرد كيست؟ گفتند: او سالم بن رقيه است و با بنى هاشم ميانه خوبى ندارد. عمر او را خواست و از او درباره برادرش سليمان بن رقيه، از شيعيان على، سراغ گرفت. سپس آن قدر با اخلاق نيك و استدلال هاى روشن با او سخن گفت تا عقيده اش را نسبت به بنى هاشم تغيير داد.
عمر بن على هنگام كوچ، بيشتر زاد و توشه خود را ميان اهل آن قبيله تقسيم كرد و يك شبانه روز پس از كوچ وى، باران رحمت بر آنان باريد. اهل قبيله قدوم او را ميمون دانسته و گفتند: اين مرد در فرود آمدن و كوچ كردن از همه مبارك تر بود.
وى تا زنده بود، هداياى خود را از «سالم» قطع نكرد و پس از فوت او، سالم شعرى در رثايش بدين مضمون سرود:
درود خدا بر قبرى كه يكى از فرزندان على عليه السلام- جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بهترين درخواست شدگان- را در بر گرفته است.
تو از همه بخشنده تر، داناتر و در آمدن و كوچ كردن مبارك تر بودى.
در اين كه آيا عمر بن على عليه السلام در كربلا حضور داشته و به شهادت رسيده يا نه، اختلاف است. برخى گفته اند كه او با امام حسين عليه السلام همراه نشد و در مدينه ماند و سرانجام در سنّ 75 يا 77 سالگى در «يَنْبُع» درگذشت. صاحب نفس المهموم اين قول را به مشهورِ اهل تاريخ نسبت داده است.
صاحب ذخيرة الدارين گويد: مقتل نگاران شيعه و سنى گفته اند كه عمر بن على، همراه مادر و خواهرش رقيه و خواهرزادگانش عبداللَّه، محمّد و عاتكه، فرزندان مسلم بن عقيل عليه السلام، از مدينه با امام حسين عليه السلام حركت كرد و به كربلا رفت.
خوارزمى مى نويسد كه او [در روز عاشورا] پس از شهادت برادرش ابوبكر بن على به ميدان شتافت و اين رجز را خواند:
اضْرِبُكُمْ وَلا ارى فيكُمْ زَحَرَ ذاكَ الشَّقىُّ بِالنَّبِىِّ قَدْ كَفَرَ
يا زَحْرُ يا زَحْرُ تَدانِ مِنْ عُمَرَ لَعَلَّكَ الْيَوْمَ تَبُوءُ بِسَقَرَ
شرَّ مَكانٍ فى حَريقٍ وسَعَر فَانَّكَ الْجاهِدُ يا شَرَّ بَشَر
شمشير مى زنم و زحر [قاتل ابوبكر بن على ] را در ميان شما نمى بينم، همان بدبختى كه به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم كافر شد؛
اى زحر، اى زحر، به عمر نزديك شو، باشد كه امروز در دوزخ جاى گيرى؛
همان جايى كه در سوزش و افروختگى بدترين مكان است و تو اى بدترين انسان، از انكار كنندگان هستى.
عمر بعد از كشتن قاتل برادرش دوباره حمله كرد و اين رجز را خواند:
خَلُّوا عُداةَ اللَّهِ خَلُّوا عَنْ عُمَرَ خَلُّوا عَنِ اللَّيْثِ العَبُوسِ الْمُكْفَهِر
يَضْرِبُكُمْ بِسَيْفِهِ وَلا يَفِرُّ وَلَيْسَ يَغْدُوا كَالْجَبانِ الْمُنْجَحِرِ
اى دشمنان خدا، واگذاريد و سر راه بر عمر نگيريد؛ از شير خشمگين ترشروى بگريزيد
او با شمشيرش شما را مى زند و فرار نمى كند و همچون مردم ترسو، به سوراخ نمى خزد.
او همچنان به نبرد ادامه داد تا به شهادت رسيد. برخى نوشته اند: نخست اسب وى به وسيله دشمن، پى گرديد و پس از آن شهيد شد. صاحب روضة الشهداء، شهادت او را در روز عاشورا، به مشهور نسبت داده است.
برخى ديگر از مقتل نگاران همچون ابن شهرآشوب و سيّد محمّد بن ابوطالب موسوى، نيز شهادت او را در روز عاشورا، ذكر كرده اند.
صاحب ناسخ التواريخ مى گويد كه اميرمؤمنان هجده پسر داشته و نام دو تن از ايشان عمر بوده است؛ يكى عمرالاكبر و ديگرى عمر الاصغر. مادر عمرالاصغر ام حبيب، دختر ربيعه است، و مادر عمرالاكبر، صهبا و كنيه اش ابوالقاسم يا ابوحفص است و او در كربلا به شهادت نرسيد.
از سخنان وى چنين برمى آيد كه آن عمر بن على كه در كربلا شهيد شده، عمرالاصغر است. او سپس از قول برخى نقل مى كند كه عمر بن على در شب عاشورا، كربلا را ترك كرد و در جواليق منزل گرفت و از اين رو فرزندان او را اولاد جواليق گفته اند. ولى خود، اين سخن را استوار ندانسته، مى گويد كه به اتفاق همه تاريخ نويسان [كه حضور عمر بن على را در كربلا ذكر كرده اند] او در روز عاشورا به ميدان رفت و جهاد كرد.
او سرانجام مى گويد: احتمال دارد كه عمر بن على نيز، مانند حسن مثنى، در ميان كشتگان، مجروح افتاده و سپس از كربلا جان سالم به در برده باشد.
منبع : منبع: پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، پژوهشکده تحقیقات اسلامی.
