بهترین راه ارتباط عاشق با معشوق!

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و رکن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است .
درخواست حضرت ابراهیم (علیه السلام) چنین بوده است که : « رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی . . . ; پروردگارا ، من و ذریه ام را برپا دارنده نماز قرار ده »(ابراهیم ، ۴۰) .
به حضرت موسی (علیه السلام) در کوه طور خطاب شد : « اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری ; همانا
من الله هستم ، معبودی جز من نیست مرا پرستش کن و نماز را برای یاد من برپا دار »(طه ،۷۴) .
حضرت عیسی (علیه السلام) می گوید : « . . . و اوصانی بالصلوة والزکاة ما دمت حیا ; . . . و مرا توصیه به نماز و زکات مادام که زنده ام کرده است »(مریم ، ۳۱) .
و در چند جای قرآن سخن از میثاق بنی اسرائیل است که بخشی از مواد آن اقامه نماز است (بقره ، ۸۳) .
در آیین مقدس اسلام نیز « نماز » جایگاه ویژه ای دارد و در قرآن کریم بر آن فراوان تأکید شده است.
در کتاب الهی وظایفی برای مسلمانان ، در مقابل نماز مقرر شده است که عبارتند از :
۱) برپایی نماز
در آیات زیادی برپایی نماز در کنار « ایتاء زکوة » ; پرداختن زکات آمده است .
تکیه بر این دو رکن ، در حقیقت برای بیان این واقعیت است که مسلمان شایسته ، هم در پیوند با خداوند باید ارتباط عاشقانه و صمیمی داشته باشد و هم در رابطه با مردم بی تفاوت نبوده و وظایف واجب و مستحب مالی خود را انجام داده ، به فکر محرومان جامعه باشد . عالی ترین شکل ارتباط عاشقانه با خداوند نماز است و بهترین شیوه ارتباط با مردم حل مشکلات مادی آنهاست که با ادای وظایف مالی ، از سوی مسلمانان برآورده می شود . (المیزان ، ج۵ ، ص۳۸ )
در قرآن کریم « اقامه نماز » و « ایتاء زکوة » به عنوان محک ایمان ، تقوی ، اخلاص و . . . شمرده شده و این دو در حقیقت اولین گام وفاداری به دین معرفی شده اند .(بقره ، ۳ – رعد ، ۲۲)
قرآن کریم درباره برخورد با مشرکین می فرماید: « فان تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکوة فخلوا سبیلهم ; هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند ، آنها را رها ساخته و مزاحمشان نشوید . . . .» (توبه ،۵ )
● اقامه نماز به چه معنا است ؟
به نظر می رسد با توجه به ریشه لغوی اقامه ، که از قیام در مقابل قعود است اقامه نماز را به معنای برپایی آن بگیریم در مقابل آن زمین ماندن و زمین گیر شدن و بی اعتنایی به آن است و این معنا دارای مصادیقی می باشد :
الف) گزاردن درست نماز با حدود و شرایط آن
ب) به جای آوردن نماز به نحو کامل و احسن
ج) تداوم در برپایی نماز
د) تلاش برای مطرح کردن و گسترش نماز در جامعه
راغب در مفردات گوید: « و لم یامر تعالی بالصلوة حیثما امر و لا مدح به حینما مدح الا بلفظ الاقامة تنبیها ان المقصود منها توفیة شرائطها لا الاتیان بهیئاتها . . . ; در تمام مواردی که خداوند به نماز امر یا مدح به آن کرده است ، واژه اقامه آمده است تا به این معنا توجه داده شود که مقصود از نماز ، گزاردن نماز واجد شرایط است نه تنها به جای آوردن هیأت نماز (بدون روح) ».(مفردات راغب ،ص ۴۱۸)
حضرت عیسی (علیه السلام) می گوید : « . . . و اوصانی بالصلوة والزکاة ما دمت حیا ; . . . و مرا توصیه به نماز و زکات مادام که زنده ام کرده است »در قرآن کریم، اقامه نماز با ویژگی هایی مطرح شده است:
الف) برپا داشتن نماز با نشاط و شادابی
در دو آیه از قرآن ، نماز خواندن با کسالت از ویژگی های منافقان شمرده شده است : « و اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی . . . ; و هنگامی که به نماز می ایستند از روی کسالت می ایستند .»(نساء /۱۴۲)
ب) اهتمام به نماز و وقت فضیلت آن
قرآن کریم می فرماید : « فویل للمصلین الذین هم عن صلوتهم ساهون ; پس وای بر نمازگزارانی که از آن غافلند.»(ماعون ، ۴ – ۵ )
«ساهون » آنانند که از اصل نماز غافلند ، توجهی به آن ندارند ، گاه آن را نمی خوانند ، گاه در آخر وقت می خوانند .
● اشتباه یا غفلت؟!
قرآن کریم در آیه مذکور می فرماید : این مسأله در ضعف اعتقاد دینی او ریشه دارد . به عبارتی « سهو » و « اشتباه » در نماز مورد نظر آیه نیست ، زیرا اگر چنین بود ، می فرمود : « فی صلوتهم » در نمازشان ، نه « عن صلوتهم » از نمازشان .
یونس بن عمار از حضرت امام صادق (علیه السلام) پرسید : مقصود از سهو همان وسوسه شیطان است ؟ حضرت فرمود: «لاکل احد یصیبه هذا ولکن ان یغفلها و یدع ان یصلی فی اول وقتها ; نه هر کس مبتلا به وسوسه می شود بلکه مقصود آن است که از اصل نماز غفلت کند و در اول وقت نخواند .»(مجمع البیان ، ج ۱۰ ، ص ۵۴۸)
امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: «تاخیر الصلوة عن اول وقتها لغیر عذر ; مقصود از سهو ، بدون عذر نماز را از اول وقت تأخیر انداختن است »(تفسیر قمی ، ج ۲ ، ص ۴۴۴) .
در روایتی از حضرت امام علی (علیه السلام) می خوانیم : « لیس عمل احب الی الله عزوجل من الصلوة فلایشغلنکم عن اوقاتها شی ء من امور الدنیا فان الله عزوجل ذم اقواما فقال الذین هم عن صلاتهم ساهون یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها; هیچ کاری نزد خداوند محبوت تر از نماز نیست، پس نباید در وقت نماز هیچ یک از امور دنیا شما را مشغول از نماز سازد که خداوند گروهی را که از نماز سهو می کنند نکوهش کرده است و مقصود این است که اینها غفلت از نماز داشته، حریم وقت نماز را نگه نمی دارند .»( الخصال ، ج ۲ ، ص ۶۲۱ )
ج) نماز با خشوع
از مصادیق اقامه نماز به جای آوردن نماز با خشوع آن است ؛ « قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون ; به تحقیق مؤمنان رستگار شدند ، آنها که در نمازشان خشوع دارند .»(مؤمنون ، ۲ )
خشوع به معنای تواضع و ادب جسمی و روحی است که در برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمی در انسان پیدا می شود و آثارش در بدن ظاهر می گردد .
در حدیثی می خوانیم که پیامبر (ص) مردی را دید که در حال نماز با ریش خود بازی می کند فرمود : « اما انه لو خشع قلبه لخشعت جوارحه; اگر او در قلبش خشوع بود ، اعضای بدنش نیز خاشع می شد . »(مجمع البیان ، ج ۷ ، ص ۹۹)
د) دوام در نماز
از مصادیق اقامه نماز « دوام نماز » است . در سوره معارج پس از آن که خداوند برخی صفات ناشایست انسان ها را مورد تذکر قرار می دهد ، اوصاف شایسته آنها را هم ذکر می کند که از جمله آن : « الا المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون ; مگر نمازگزارانی که بر نماز خود تداوم دارند . » (معارج ، ۲۲)
ظاهر آیه دوام است ; یعنی هم به وقت نماز می خوانند و هم همیشه نماز می خوانند ، این گونه نیست که نماز خواندن آنها مقطعی باشد . چنین نمازی است که اگر جزو برنامه زندگی شد و با حدود آن به جای آورده شود ، انسان را از فحشا و منکر باز می دارد .
لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می خوانیم : « ان احب الاعمال الی الله مادام و ان قل ; محبوب ترین اعمال نزد خداوند کاری است که انسان بر آن مداومت داشته باشد هر چند کم باشد . » (اصول کافی ، ج ۲ ، ص ۸۲ )
نماز خواندن با کسالت از ویژگی های منافقان شمرده شده است : « و اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی . . . ; و هنگامی که به نماز می ایستند از روی کسالت می ایستند»ه گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه
بدون تردید از مصادیق « اقامه نماز » گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه است . قرآن کریم می فرماید از ویژگی های یاران خداوند آن است که : « الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلوة و آتوا الزکاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور ; آنها کسانی هستند که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم ، نماز را برپا می دارند و زکات را ادا می کنند و امر به معروف و نهی از منکر می نمایند . » (حج ، ۴۱ )
از این آیه شریفه به قرینه واژه تمکین (که به معنای فراهم ساختن وسائل و ابزار کار است ; اعم از آلات و ادوات لازم یا علم و آگاهی کافی و توان و نیروی جسمی) می توان استفاده کرد که مردان خدا از قدرت خود در جهت اقامه نماز استفاده می کنند ، علاوه بر آن که خود اهل اقامه نمازند ، بر مطرح کردن آن در جامعه تلاش می کنند .
● معنای اقامه نماز در کلام شهید مطهری
« به پا داشتن نماز آن است که حق نماز ادا شود ; یعنی نماز به صورت یک پیکر بی روح انجام نگردد ، بلکه نمازی باشد که واقعاً بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد و این است معنی ذکرالله که در آیه شریفه ۱۴ سوره طه بدان اشاره شده : « اقم الصلوة لذکری » .
یاد خدا بودن مساوی است با فراموش کردن غیر خدا ; اگر انسان ولو مدت کوتاهی با خداوند در راز و نیاز باشد و از او استمداد جوید و او را ثنا گوید ، او را به الله بودن ، رب بودن ، رحمان بودن ، رحیم بودن ، احد بودن ، صمد بودن ، لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفوا احد بودن توصیف کند ، عالی ترین تأثیرها در نفس او گذاشته می شود و روح انسان آن چنان ساخته می شود که مذهب اسلام می خواهد و بدون چنین برنامه ای امکان پذیر نیست » . (آشنایی با قرآن ، ص ۶۷ – ۶۸ )
۲) پاسداشت حریم نماز
دیگر وظیفه مؤمنان در قبال نماز پاسداشت حریم نماز است ; نماز جایگاه ویژه ای در زندگی برای آن قائل بودن ، به جای آوردن آن با آداب واجب و مستحب از مصادیق آن است .
نگهداری حریم نماز نقطه مقابل استخفاف است ; یعنی سبک شمردن نماز و شأن و منزلتی برای آن ندیدن!
«واستعینوا بالصبر والصلوة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین ; از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوس های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است»
۳) کمک گرفتن از نماز انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار می گیرد ، امکانات و توان انسان محدود است و مشکلات بسیار و بدون داشتن پشتوانه نمی توان زندگی کرد .
آنان که مادی می اندیشند ، فقط به پشتوانه های مادی فکر می کنند ، ولی آنان که الهی فکر می کنند پیوسته با پشتوانه های معنوی ، خود را از بن بست می رهانند ، از این دست پشتوانه ها نماز است .
نماز ، جلوه برجسته یاد خداست و « دل آرام گیرد زیاد خدای « الا بذکر الله تطمئن القلوب » . (رعد ، ۲۸)
«واستعینوا بالصبر والصلوة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین ; از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوس های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است . » (بقره ، ۴۵)
بر این اساس است که در روایات فراوانی آمده است که وقتی پیامبر (ص) یا امام علی (علیه السلام) با مشکلی رو به رو می شدند به نماز روی می آوردند . (مجمع البیان ، ج ۱ ، ص ۲۱۷)
بی تردید استوارترین پشتوانه در زندگی کمک گرفتن از نماز واعمال عبادی است و بس ، دیگر پشتوانه ها سست است و غیر قابل اعتماد: « مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کمثل العنکبوت اتخذت بیتا و ان اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون ; کسانی که غیر از خدا را اولیاء خود برگزیدند ، همچون عنکبوت اند که خانه ای برای خود انتخاب کرده و سست ترین خانه ها خانه عنکبوت است ; اگر می دانستند !» (عنکبوت ، ۴۱)
آری فقط او پناهگاه است و بس!
۴) امر به نماز
دیگر وظیفه در قبال نماز « امر » به آن است . امر به معروف از فرایض بزرگ مکتب ماست و برترین معروف ها نماز است .  معروفی که اگر در جامعه آن گونه که دین خواسته مطرح باشد ، ریشه بسیاری از منکرات خشکانده می شود .