گستره الگوپذیری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)

این سرمشق قرار دادن را عقل هر انسانی تأیید می کند. در عمل و در عالم خارج هم مشاهده می کنیم که انسانها همواره در حال الگوگیری از دیگران هستند البته آنهایی که عاقل ترند از انسانهای موفق الگو می گیرند نه از هر کس که شد!
«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ »
در اینکه آیا می توان رسول خدا را الگو خویش در زندگی قرار داد یا نه؟ و دیگر اینکه اگر می شود تا چه حد می توان به این الگو نزدیک شد؟ دیدگاههای مختلفی وجود دارد. برخی از اساس منکر این قضیه شده اند. این دسته می گویند: مقام پیامبر مقام بالا و دست نیافتنی است بنابراین بی خود خودمان را خسته نکنیم که به آن جایگاه نخواهیم رسید. حساب معصومین از بقیه انسانها جداست . این دیدگاه صحیح نیست. زیرا برخلاف کلام خدا و کلام ائمه است.
اولا قرآن می فرماید: «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ ...» بگو: «من فقط بشرى هستم مثل شما؛ (امتیازم این است كه) به من وحى مى شود... (1) ثانیا خداوند در قرآن به صراحت می فرماید: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثیراً.» مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیكویى بود، براى آنها كه امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مى كنند.(2) اسوه به چه معناست؟ راغب در کتاب المفردات می گوید:
أُسْوَة و إِسْوَة بر وزن قُدْوَة و قِدْوَة، در جائى بكار مى رود كه انسان در نیكى و بدى از دیگرى تبعیّت و پیروى مى كند چه در شادمانى یا در زیانمندى. و در همین معنى خداى تعالى فرموده: (لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) و از این روى در آیه فوق اسوه و نمونه را خداى تعالى با واژه حسنة- یعنى صفت نیكو وصف كرده است. (3)    
پس اصل اسوه بودن پیامبر صلی الله علیه و آله با توجه به این آیه قرآن ثابت است. نه تنها ثابت است بلکه امکان دارد خداوند در قرآن به گونه ای ما را به این الگو گرفتن تشویق کند، گویا دستوری از طرف اوست که ای انسانها برای رشد و پیشرفت خود ناگزیرید که اعمال کاملترین انسان را سرمشق زندگی خود قرار دهید.
به غیر از چند حکم انگشت شمار که مختص به پیامبر است در سایر اعمال می توان از حضرت رسول الگو گرفت. بی شک حضرت رسول صلی الله علیه و آله که کامل ترین انسان در عالم وجود می باشد، چه در اعمال فردی و چه در رفتار اجتماعی بهترین الگوست
 در احتجاج امیر المؤمنین(علیه السلام) بر خوارج در وقتى كه آن حضرت را بر تعین حَكَم ملجأ و پناهگاه گردانیدند، فرمودند: ایزد تبارك و تعالى در باب اقتدا و اقتفاء به آن حضرت امر فرمود: كما قال سبحانه تعالى:لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ . یعنى هر آینه تأسى و اقتداى شما برسول اللَّه (صلی الله علیه و آله) از صفات حسنه بلكه از امور لازمه است بنابراین من تأسى به حضرت رسول هاشمى نمودم . (4)
این سرمشق قرار دادن را عقل هر انسانی تأیید می کند. در عمل و در عالم خارج هم مشاهده می کنیم که انسانها همواره در حال الگوگیری از دیگران هستند البته آنهایی که عاقل ترند از انسانهای موفق الگو می گیرند نه از هر کس که شد!
اما آیا این الگو گرفتن، همه رفتار پیامبر را شامل می شود یا برخی را؟ در همان رفتار که می شود الگوبرداری کرد کیفیت رفتار تا چه مقدار به رفتار حضرت نزدیک می شود؟ آیا ممکن است رفتار ما همتای رفتار ایشان گردد؟
در جواب سؤال اول بایدگفت: به غیر از چند حکم انگشت شمار که مختص به پیامبر است در سایر اعمال می توان از حضرت رسول الگو گرفت. بی شک حضرت رسول صلی الله علیه و آله که کامل ترین انسان در عالم وجود می باشد، چه در اعمال فردی و چه در رفتار اجتماعی بهترین الگوست.
نمونه های الگو در کلام امیرالمؤمنین: حضرت در خطبه 160 نهج البلاغه که در شهر كوفه در سال 37 هجرى به هنگام حركت دادن مردم بسوى صفّین و جنگ با شامیان ایراد كرد فرمودند: براى تو كافى است كه راه و رسم زندگى پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را اطاعت نمایى، تا راهنمایى خوبى براى تو در شناخت بدى ها و عیب هاى دنیا و رسوایى ها و زشتى هاى آن باشد، چه اینكه دنیا از هر سو بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم باز داشته و براى غیر او گسترانده شد، از پستان دنیا شیر نخورد، و از زیورهاى آن فاصله گرفت... و محبوب ترین بنده نزد خدا كسى است كه از پیامبرش پیروى كند، و گام بر جایگاه قدم او نهد. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم از دنیا چندان نخورد كه دهان را پر كند، و به دنیا با گوشه چشم نگریست، دو پهلویش از تمام مردم فرو رفته تر، و شكمش از همه خالى تر بود، دنیا را به او نشان دادند اما نپذیرفت، و چون دانست خدا چیزى را دشمن مى دارد آن را دشمن داشت، و چیزى را كه خدا خوار شمرده، آن را خوار انگاشت، و چیزى را كه خدا كوچك شمرده كوچك و ناچیز مى دانست.  و با آن كه مقام و منزلت بزرگى که داشت، زینتهاى دنیا از دیده او دور ماند... وه! چه بزرگ است منّتى كه خدا با بعثت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بر ما نهاده، و چنین نعمت بزرگى به ما عطا فرموده، رهبر پیشتازى كه باید او را پیروى كنیم و پیشوایى كه باید راه او را تداوم بخشیم.
اگر در ما نباشد جز آن كه آنچه را خدا و پیامبرش دشمن مى دارند، دوست بداریم، یا آنچه را خدا و پیامبرش كوچك شمارند، بزرگ بداریم، براى نشان دادن دشمنى ما با خدا، و سر پیچى از فرمان هاى او كافى بود!... پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم با دل از دنیا روى گرداند، و یادش را از جان خود ریشه كن كرد، و همواره دوست داشت تا جاذبه هاى دنیا از دیدگانش پنهان ماند، و از آن لباس زیبایى تهیّه نكند و آن را قرارگاه دائمى خود نداند، و امید ماندن در دنیا نداشته باشد، پس یاد دنیا را از جان خویش بیرون كرد، و دل از دنیا بر كند، و چشم از دنیا پوشاند، و چنین است كسى كه چیزى را دشمن دارد، خوش ندارد به آن بنگرد، یا نام آن نزد او بر زبان آورده شود. در زندگانى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم براى تو نشانه هایى است كه تو را به زشتى ها و عیب هاى دنیا راهنمایى كند، زیرا پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم با نزدیكان خود گرسنه به سر مى برد،
و با آن كه مقام و منزلت بزرگى که داشت، زینتهاى دنیا از دیده او دور ماند... وه! چه بزرگ است منّتى كه خدا با بعثت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بر ما نهاده، و چنین نعمت بزرگى به ما عطا فرموده، رهبر پیشتازى كه باید او را پیروى كنیم و پیشوایى كه باید راه او را تداوم بخشیم. (5)
اما در جواب پرسش دوم: مسلما عمل ما با عمل پیامبر قابل قیاس نیست. مخصوصا در ابتدای الگوگیری هر چند ظاهر عمل مانند هم است ولی کیفیت عمل حضرات معصومین بخاطر درجه اخلاص کجا و عمل پر از نقص ما کجا! با این حال ایشان در تمام اعمال بهترین الگوست.
پی نوشت ها:
1. سوره کهف، آیه 110، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
2. سوره احزاب ،آیه21 ، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
3. ترجمه مفردات، ج 1، ص:174 ,175
4. احتجاج-ترجمه غفارى مازندرانى، ج 2، ص: 255، ناشر مرتضوی
5. نهج البلاغة، ترجمه دشتى، خطبه 160 ،ص: 301 تا 303