شعاعى از تربيت و تدبير حق‏

بى ترديد تربيت و تدبيرى كه از ناحيه مربى هستى متوجه جهانها و جهانيان است، چه آن كه تكوينى باشد يا تشريعى با تربيت و تدبير غير او تفاوت اساسى دارد:

1. وجود مبارك او در تربيت موجودات، نسبت به خودش هيچ سود و هدفى را در نظر ندارد، بلكه همه اهداف تربيتى و سودى كه از آن حاصل مى شود نصيب موجود تربيت شده مى گردد.

ولى غير او هر كس را و هر چه را تربيت مى كند، هدفش سودبرى، يا ثواب آخرتى، يا شهرت، يا قرار گرفتن در معرض مدح و ثناست.

2. غير او هر كس را و هر چه را تربيت مى كند، به مايه هاى بدنى و مغزى وعصبى و انرژى هاى ديگرش، يا به مايه هاى مالى و مادى او نقصان وارد مى گردد، ولى حضرت او در تربيت جهان و جهانيان به چيزى از وجودش و خزينه هايش نقصان نمى رسد، و كمبودى پديد نمى آيد.

وَ لِلَّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ:

خزينه هاى آسمان ها و زمين در تصرف و مالكيت خداست.

محتويات اين خزينه ها ميليارها سال است در راه تربيت و رشد موجودات هزينه مى شود، نه اين كه به هيچ يك نقصانى نرسيده است بلكه لحظه به لحظه توسعه يافته و به آن افزوده شده است.

وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ وَ إِنَّا لَمُوسِعُونَ:

و آسمان ها را به قدرت و نيرو بنا كرديم و بى ترديد ما وسعت دهنده و گستراننده ايم.

3. هر نيكوكارى غير او هنگامى كه از طرف مقابلش مورد اصرار و پافشارى قرار مى گيرد، بالاخره دچار تنگ حوصلگى، و احتمالًا ناراحتى عصبى مى شود، و او را از خود رانده، و عطايش را از وى منع مى كند، ولى حضرت او عاشق اصرار و پافشارى بندگان در دعا و درخواست هاى آنان است، و هر چه را با اصرار بيشتر از او بخواهند با كمال محبت عطا مى كند چنان كه پيامبر فرموده:

«ان الله يحب الملحين فى الدعاء:»

خدا اصرار كنندگان در دعا را دوست دارد.

4. هر نيكوكارى زمانى كه از او بخواهند عطا مى كند و چه بسا بعضى از اوقات از او درخواست مى كنند ولى او پاسخ نمى دهد، ولى حضرت او پيش از درخواست هم لطف و عنايت مى كند، به اكثر موجودات بدون اينكه از او درخواست كنند رزق و روزى و آنچه لازمه حياتشان باشد عنايت مى فرمايد، و به اكثر انسان ها با اين كه به او ايمان ندارند و زبان درخواست و دعايشان بسته است مرحمت و لطف مى كند.

5. هر نيكوكارى احسان و عطايش به سبب تهيدستى، يا دور بودن از تهيدستان يا نهايتاً به خاطر مرگش قطع مى شود، ولى احسان حضرت او كه حى و قائم و ابدى و هميشگى و جاويد و سرمدى است هرگز از مخلوقات قطع نمى گردد.

6. نيكى هيچ نيكوكارى عام و فراگير نسبت به همه نيست، ولى احسان و نيكى وجود مبارك او بى دريغ به همه موجودات مى رسد چنان كه خود فرموده:

وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ ءٍ

با توجه به اين حقايق ثابت است كه حضرت او پرورش دهنده جهانها و جهانيان و به فرموده خودش ربّ العالمين و نسبت به همه موجودات كه مملوك او هستند محسن و نيكوكار است، و توجه تربيتى و اخلاق احسانى او نسبت به جهانها و جهانيان فراگير است و ذره اى از ذرات عالّم از بهره گرفتن از اين سفره گسترده پايان ناپذير محروم نيست و محروم نمى شود.